درمان‌های مکمل و جایگزین روش‌هایی هستند که از فرهنگ‌های مختلف در سراسر جهان سرچشمه می‌گیرند و به عنوان گزینه‌های درمانی برای شرایط و آسیب‌های مختلف به کار می‌روند. این روش‌ها، که بسیاری از آن‌ها تاریخچه‌ای چند هزار ساله دارند، گاهی اوقات به عنوان مکملی برای درمان‌های پزشکی رایج تجویز می‌شوند. روش‌هایی مانند طب سوزنی، یوگا، مدیتیشن و دیگر تکنیک‌های مشابه، با وجود قدمت طولانی، همچنان در دنیای امروز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
یکی از این درمان‌های جایگزین حجامت است که ریشه در مصر باستان دارد و امروزه نیز به عنوان یک روش درمانی به کار می‌رود. برای بهره‌مندی از حجامت به عنوان یک درمان مکمل یا جایگزین، لازم است که با ماهیت این روش آشنا شوید و درک کنید که حجامت چیست. همچنین، باید از فواید، عوارض و خطرات احتمالی این روش مطلع شوید. در این مقاله از سیمدخت، به توضیح مفصل حجامت و مزایای آن خواهیم پرداخت.
تاریخچه حجامت درمانی
برای درک تأثیر حجامت، آشنایی با تاریخچه این روش درمانی ضروری است. حجامت، که ممکن است امروز به عنوان یک روش درمانی شناخته شده به نظر برسد، در واقع قدمتی طولانی دارد و به فرهنگ‌های مصر باستان، چین و خاورمیانه برمی‌گردد. یکی از قدیمی‌ترین منابع پزشکی، پاپیروس ابرس که به ۱۵۵۰ سال قبل از میلاد مسیح تعلق دارد، توضیح می‌دهد که مصریان باستان از حجامت برای درمان مشکلاتی نظیر تب، درد، سرگیجه، مشکلات قاعدگی و بیماری‌های دیگر استفاده می‌کردند.
یونانیان باستان با این روش درمانی آشنا شدند و از مصریان آموختند که حجامت چگونه عمل می‌کند. در دوران باستان، حجامت به عنوان درمانی برای طیف وسیعی از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. در طب سنتی چینی، حجامت ارتباط نزدیکی با طب سوزنی دارد و در متون اسلامی نیز به آن اشاره شده و معرفی شده است.
در اوایل توسعه این روش، از شاخ‌های کنده‌شده حیوانات برای درمان کورک‌ها و دمل‌های پوستی و همچنین برای مکیدن سم نیش مار استفاده می‌شد. به مرور زمان، شاخ‌ها با ابزارهایی از جنس بامبو و سپس فنجان‌های شیشه‌ای جایگزین شدند.
حجامت تا اوایل قرن نوزدهم میلادی به طور گسترده‌ای در اروپا و آمریکا مورد استفاده قرار می‌گرفت. با پیشرفت‌های علمی و تمرکز بیشتر بر درمان‌های داخلی، استفاده از حجامت کاهش یافت. با این حال، هنوز در برخی کشورها از جمله ایران، حجامت به عنوان یک روش درمانی رایج استفاده می‌شود. بسیاری از آمریکایی‌ها برای اولین بار با مشاهده دایره‌های ارغوانی روی بدن شناگر مشهور مایکل فلپس در المپیک ۲۰۱۶ با این روش درمانی آشنا شدند.
حجامت چیست و چگونه انجام می‌شود؟
قبل از بررسی فواید حجامت، مهم است که با مفهوم این روش درمانی و نحوه اجرای آن آشنا شوید.
حجامت یک روش سنتی و قدیمی است که با قرار دادن فنجان‌های شیشه‌ای، بامبو یا مواد دیگر بر روی نواحی خاصی از بدن، به درمان مشکلات و بیماری‌ها کمک می‌کند. این فنجان‌ها مکش ایجاد می‌کنند که می‌تواند به کاهش التهاب، بهبود گردش خون، کاهش درد و به عنوان نوعی ماساژ درمانی مفید باشد.
در روش سنتی حجامت، درمانگر ماده‌ای قابل اشتعال مانند کاغذ، الکل یا گیاهان را داخل فنجان قرار داده و آن را برای مدت کوتاهی روشن می‌کند. پس از خاموش شدن آتش، فنجان به صورت وارونه روی پوست قرار می‌گیرد. با خنک شدن فنجان، خلاء ایجاد شده باعث می‌شود که پوست به سمت داخل فنجان کشیده شود.
این فرآیند باعث قرمز شدن پوست و گشاد شدن رگ‌های خونی می‌شود. فنجان معمولاً برای حدود سه دقیقه در جای خود نگه داشته می‌شود. در روش‌های مدرن، به جای استفاده از مواد قابل اشتعال، از پمپ‌های خلاء استفاده می‌شود. در اولین جلسه ممکن است از یک فنجان استفاده شود، اما درمان کامل معمولاً شامل ۳ تا ۵ فنجان است.
بسیاری از درمانگران بر این باورند که حجامت از طریق ایجاد پرخونی (افزایش خون در اندام‌ها یا بافت‌ها) یا هموستاز (فرایند جلوگیری یا توقف خونریزی) به درمان مؤثر کمک می‌کند. این روش معمولاً به عنوان حجامت خشک شناخته می‌شود. در حجامت تر، قبل از قرار دادن فنجان، پوست سوراخ شده و خون با مکش خارج می‌شود.
در هر دو نوع حجامت، کبودی‌های گردی روی پوست ایجاد می‌شود که در عرض ۱۰ روز ناپدید می‌شوند. برای جلوگیری از عفونت، ممکن است پمادی تجویز شود و بسته به شرایط درمان، ممکن است داروهای دیگری نیز توصیه گردد.
فواید حجامت چیست؟
پس از بررسی اینکه حجامت درمانی چیست، لازم است بدانید که حجامت برای چه هدفی به کار می‌رود و خاصیت‌های آن چیست. چرا این روش درمانی در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گرفته و چرا هنوز برخی پزشکان و طرفداران طب سنتی به استفاده از آن ادامه می‌دهند؟
پاسخ به این پرسش که مزایای حجامت چیست، در طب سنتی کشورهای مختلف به جنبه‌های زیادی اشاره دارد. اگرچه دقیقاً روشن نیست که حجامت چگونه به کاهش درد و درمان بیماری‌ها کمک می‌کند، نظریات مختلفی در این زمینه وجود دارد. با این حال، تعداد تحقیقات پزشکی در این حوزه هنوز کافی نیست و نیاز به مطالعات بیشتری وجود دارد.
در میان تحقیقات انجام‌شده، گزارشی که در سال ۲۰۱۵ در مجله طب سنتی و مکمل آمریکا منتشر شد، نشان می‌دهد که حجامت ممکن است به درمان آکنه، تبخال زوستر و مدیریت درد کمک کند. با این حال، محققان معتقدند که بسیاری از مطالعات مورد بررسی در این گزارش ممکن است جانبدارانه باشند و نیاز به مطالعات بهتری احساس می‌شود.
با وجود این مسائل، کارشناسان طب سنتی همچنان از حجامت برای درمان مشکلات زیر استفاده می‌کنند:
- اختلالات خونی مانند کم خونی و هموفیلی
- بیماری‌های روماتیسمی مانند آرتریت و فیبرومیالژیا
- ناباروری و اختلالات زنان و زایمان
- مشکلات پوستی مانند اگزما و آکنه
- کمر درد و انواع دیگر بدن درد
- فشار خون بالا
- میگرن
- اضطراب و افسردگی
- برونشیت ناشی از آلرژی و آسم
- واریس
برخی از محققان بر این باورند که تحقیقات با کیفیت کافی برای تعیین قابلیت استفاده از حجامت در درمان تمامی این مشکلات وجود ندارد.
حجامت برای کنترل درد
نظریه «کنترل دروازه درد» معتقد است که لمس و فشار ناشی از حجامت باعث تحریک رشته‌های عصبی بزرگ‌تر می‌شود و در نتیجه، سیگنال‌های درد به مغز مسدود می‌شوند. این سیستم کنترل دروازه در نخاع قرار دارد و فعال کردن این رشته‌های عصبی می‌تواند انتقال درد را کاهش دهد. اما آیا این روش واقعاً تأثیرگذار است؟ نتایج یک بررسی در سال ۲۰۲۳ از مطالعات موجود نشان داد که حجامت به نظر می‌رسد در مدیریت دردهای مزمن، آرتروز زانو، کمردرد، گردن درد، کمردرد مزمن و تبخال زوستر مؤثر باشد. با این حال، کیفیت تمامی مطالعات بررسی‌شده از پایین تا متوسط متغیر بود. به طور کلی، کارشناسان معتقدند که حجامت باید به عنوان یک روش مکمل برای طب رایج در نظر گرفته شود، نه جایگزین آن.
حجامت برای درمان آکنه
از دیدگاه تئوری‌های درمانی، حجامت ممکن است به کاهش مواد التهابی و افزایش تولید مواد مفید برای تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند. همچنین، حجامت می‌تواند فرآیندهای آنتی‌اکسیدانی بدن را تقویت کرده و به درمان مشکلات پوستی یاری رساند. در مطالعه‌ای که در ایران انجام شد، دو گروه از افراد مورد بررسی قرار گرفتند:
گروه اول داروی آکنه را همراه با حجامت تر مصرف کردند، در حالی که گروه دوم داروی آکنه و حجامت با شمع (نوعی دستگاه مشابه حجامت واقعی با سوراخ کوچکی) را به عنوان درمان به کار بردند. نتایج نشان داد که گروهی که دارو و حجامت تر دریافت کرده بودند، زودتر و بهتر بهبود یافتند.
حجامت همراه با طب سوزنی
برخی افراد از ترکیب حجامت با طب سوزنی برای درمان استفاده می‌کنند. در این روش، ابتدا درمانگر سوزن‌های طب سوزنی را وارد می‌کند و سپس فنجان‌های حجامت را بر روی سوزن‌ها قرار می‌دهد. درمانگران معتقدند که حجامت به شل شدن عضلات کمک می‌کند و سوزن‌ها در کاهش درد مؤثر هستند. نتایج برخی مطالعات نشان داده‌اند که ترکیب طب سوزنی با حجامت در درمان کمردرد مزمن مؤثرتر از استفاده تنها از طب سوزنی است.
عوارض و مضرات حجامت چیست؟
پس از آشنایی با این روش درمانی در طب سنتی و شناخت مزایای آن، ممکن است بخواهید بدانید که عوارض و خطرات احتمالی حجامت چیست. تا زمانی که به یک متخصص مجرب و آموزش‌دیده مراجعه کنید، حجامت عموماً عوارض زیادی ندارد. با این حال، ممکن است در ناحیه‌ای که فنجان‌ها با پوست شما تماس دارند، برخی عوارض جانبی را تجربه کنید. این عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ناراحتی خفیف
- سوزش
- کبودی
- عفونت پوست
اگر فنجان‌ها و تجهیزات حجامت به خون آلوده شوند و از وسایل استریل نشده برای همه بیماران استفاده شود، ممکن است بیماری‌هایی که از طریق خون منتقل می‌شوند مانند هپاتیت B و C به شما سرایت کنند.
سوختگی ناشی از حجامت
سوختگی ناشی از حجامت با آتش خطرناک است، اما به‌ندرت پیش می‌آید. بیش‌گرم شدن لیوان معمولاً به‌ندرت رخ می‌دهد. مطالعه‌ای روی ۱۸۷۰۳ بیمار استرالیایی در مرکز درمان‌های سوختگی استرالیا و نیوزلند طی ۷ سال نشان داد که فقط ۲۰ نفر دچار سوختگی ناشی از حجامت شدند. ۱۶ مورد از این حوادث در خانه و در شرایط غیراستاندارد رخ داده بود. بنابراین، این بررسی نشان می‌دهد که اولاً احتمال سوختگی ناشی از حجامت کم است و ثانیاً این حوادث بیشتر در شرایط غیراستاندارد اتفاق افتاده‌اند.
آثار به جا مانده از حجامت
آثار و نشانه‌های پوستی که پس از حجامت باقی می‌مانند، از عوارض جانبی رایج استفاده از فنجان‌های مکنده روی پوست هستند. این علائم معمولاً به شکل دایره‌ای ظاهر می‌شوند و بسته به رنگ پوست و میزان فشاری که اعمال شده، ممکن است از صورتی روشن تا بنفش تیره متغیر باشند. این نشانه‌ها معمولاً بین ۱ تا ۱۰ روز به‌تدریج محو می‌شوند.
آیا حجامت درمانی می تواند باعث لخته شدن خون شود؟
هیچ مدرک قطعی وجود ندارد، اما برخی محققان معتقدند که چنین خطری ممکن است وجود داشته باشد. کارشناسان هشدار می‌دهند که در صورت خراش، تراوش یا عفونت پوست، از حجامت خودداری کنید، زیرا این امر می‌تواند احتمال لخته شدن خون را افزایش دهد. همچنین، اگر داروی رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنید یا بیماری قلبی دارید، نباید حجامت انجام دهید.
حجامت را می‌توانید در هر قسمتی از پوست که می‌توان وسایل حجامت را روی آن قرار داد، انجام دهید. رایج‌ترین نقاطی که حجامت روی آن‌ها انجام می‌شود عبارت‌اند از:
- کمر
- قفسه سینه
- معده
- باسن
همه این قسمت‌ها عضلات زیادی دارند. نواحی کمتر رایج برای حجامت نیز چانه، تاج سر، ران‌ها، گردن و شانه‌ها هستند.
حجامت شانه‌ها
حجامت ممکن است با افزایش گردش خون و کاهش تنش عضلانی به تسکین درد شانه کمک کند. با این حال، هنوز شواهد علمی کافی برای تأیید تأثیر آن بر کاهش درد شانه‌ها وجود ندارد.
فواید حجامت کمر
کمردرد یکی از دلایلی است که افراد به حجامت روی می‌آورند. نظریه مشابهی برای درمان کمردرد و شانه‌ها وجود دارد: حجامت با افزایش گردش خون و کاهش تنش عضلانی در کمر می‌تواند مؤثر باشد. برخی مطالعات نشان می‌دهند که حجامت ممکن است به کاهش کمردرد کمک کند، اما نتایج این تحقیقات هنوز قطعی نیست.
فواید حجامت زانو
حجامت می‌تواند با افزایش جریان خون و انعطاف‌پذیری، التهاب زانو را کاهش داده و ترمیم بافت را تحریک کند. برخی مطالعات نشان می‌دهند که حجامت برای آرتروز زانو به اندازه مصرف ۶۵۰ میلی‌گرم استامینوفن، سه بار در روز، مؤثر است. با این حال، به نتایج این مطالعات نمی‌توان به‌طور کامل اعتماد کرد، زیرا شواهد علمی کافی برای اثبات آن‌ها وجود ندارد.
کلام آخر
حجامت یک روش درمانی باستانی است که امروزه بیشتر رواج یافته است. هدف این درمان افزایش جریان خون، نرم کردن بافت‌های آسیب‌دیده و کاهش درد عضلانی با استفاده از ساکشن روی بدن به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه است. برخی کارشناسان معتقدند حجامت می‌تواند به درمان کمردرد، آرتریت، افسردگی، میگرن، آکنه و بسیاری مشکلات دیگر کمک کند. اگرچه مطالعات علمی این ادعاها را چندان تأیید نمی‌کنند، برخی از افرادی که حجامت انجام داده‌اند به تأثیر آن قسم می‌خورند. در هر صورت، توصیه می‌شود برای خرید وسایل و انجام این روش از افراد باتجربه کمک بگیرید. شاید فواید حجامت هنوز علمی اثبات نشده باشد، اما مضرات انجام نادرست آن قطعی است.
نظرات کاربران