از خواص و مضرات گیاه اسپند چه میدانید؟
گیاه علفی اسپند با گل‌های درشت سفید مایل به سبز و برگ‌های باریک و بلند به‌صورت تقسیم‌شده شناخته می‌شود. میوه این گیاه کروی و کپسولی شکل است که درون آن دانه‌های سیاه‌رنگ قرار دارد. این گیاه دارویی در بسیاری از مناطق کشور رشد می‌کند و حاوی ترکیباتی مانند هارمالول و هارمالین است.
از گذشته تاکنون، افراد دانه‌های اسپند را می‌سوزانند و بر این باورند که دود غلیظ آن علاوه بر خوشبو کردن فضا، در دور کردن حشرات، ضدعفونی کردن هوا، و حتی رفع چشم‌زخم مؤثر است. افزون بر این، در آسیا از دانه‌های اسپند به‌عنوان کرم‌کش، ضد انگل، و حشره‌کش استفاده می‌شود.
با وجود فواید متعدد اسپند، دود کردن آن که از سنت‌های کهن به شمار می‌آید، همچنان مورد بررسی متخصصان قرار دارد و هنوز نظر قطعی علمی در این زمینه ارائه نشده است. با این حال، کارشناسان طب سنتی معتقدند که دود اسپند یکی از قوی‌ترین روش‌ها برای ضدعفونی کردن هواست. این باور بر پایه توصیه‌های بوعلی سینا استوار است که به اثربخشی این روش تأکید داشته است. بنابراین، نمی‌توان فواید دود کردن اسپند را نادیده گرفت.
اسپند از دیدگاه طب سنتی و اسلام
در طب سنتی، اسپند که با نام‌های سپند و اسفند نیز شناخته می‌شود، علاوه بر خواص درمانی و ضدعفونی‌کنندگی هوا، برای درمان برخی مشکلات و بیماری‌ها توصیه شده است.
از دیرباز، در بسیاری از نقاط جهان، به‌ویژه در میان ایرانیان، دود کردن اسپند به‌عنوان روشی برای دفع بلا و محافظت در برابر چشم‌زخم مرسوم بوده و نزد مردم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
گفتنی است که این سنت در برخی مناطق ایران، مانند شمال کشور، تنها به اسپند محدود نمی‌شود. مردم این مناطق از دود بوته گلپر، که به لحاظ خواص دارویی و پزشکی بسیار ارزشمند است، نیز استفاده می‌کنند. علاوه بر کاربرد خوراکی و درمانی، از دود گلپر نیز برای رفع بلا و ضدعفونی کردن محیط بهره می‌برند.
اسپند یا اسفند در عربی
در زبان عربی، اسفند را “حَرْمَل” می‌نامند. اگرچه درباره دود کردن اسفند روایت مستقیمی وجود ندارد، اما در دایرةالمعارف‌ها اشاره شده است که این گیاه به دلیل خواص طبیعی خود در درمان برخی بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد (مصطفی حسینی دشتی، معارف و معاریف، ج ۲، ص ۱۷۸، ماده اسفند).
در فرهنگ سرزمین‌های اسلامی و میان عموم مردم، دانه اسفند جایگاه ویژه‌ای دارد و به آن تقدس خاصی نسبت داده می‌شود. از این گیاه به‌طور گسترده برای دفع بلا، رفع آفت‌ها، و همچنین جلوگیری از چشم‌زخم استفاده می‌شود (دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج ۶، ص ۳۳۳، ماده اسفند).
اسفند در مفاتیح الجنان
در مفاتیح‌الجنان اشاره مستقیمی به دود کردن اسپند دیده نمی‌شود، اما در برخی روایات از دانه‌های آن به‌عنوان شفابخش برای هفتاد نوع بیماری و همچنین دفع‌کننده سحر یاد شده است. اگرچه صدور این روایات از معصومین (ع) به‌طور قطعی اثبات نشده، اما رد کردن آن‌ها صرفاً بر اساس استبعاد عقلی نیز منطقی به نظر نمی‌رسد.
از نظر عقلانی نیز هیچ مانعی وجود ندارد که اسپند به‌عنوان یک داروی طبیعی برای درمان برخی بیماری‌ها یا استفاده از ریشه و شاخه آن برای دفع سحر و بلا به کار گرفته شود.
دود کردن اسپند و شکستن تخم مرغ برای چشم زخم منشا اسلامی دارد؟
گیاه اسفند به دلیل خواص طبی قابل‌توجه، در درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگرچه حدیثی مشخص درباره دود کردن آن وجود ندارد، اما روایاتی در مورد رویش اسفند و خواص آن نقل شده است.
در روایتی از پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله آمده است: “هیچ درخت، برگ یا میوه‌ای از اسفند نمی‌روید مگر اینکه فرشته‌ای مأمور رساندن آن به فرد مورد نظر است، یا آنکه خشک شود. در ریشه و ساقه‌اش شفا وجود دارد و دانه‌های آن داروی ۷۲ بیماری است.”
همچنین از محمد بن حکم نقل شده است که پیامبری از ترسویی امتش به خداوند شکایت کرد. خداوند به او وحی فرمود: “به امت خود دستور بده اسفند مصرف کنند، زیرا شجاعت را افزایش می‌دهد.”
اسپند و درمان چشم زخم
علم و عقل بشری هنوز توانایی درک برخی از حقایق و پدیده‌های زندگی را ندارد. یکی از این پدیده‌ها چشم‌زخم است که تا کنون علم نتوانسته آن را اثبات یا رد کند. از دیدگاه برخی، بو دادن دانه‌های اسپند به جلوگیری از چشم‌زخم کمک می‌کند.
در روایات آمده است که اسپند شیاطین را دور کرده و خانه و اهل آن را از شر شیطان و چشم‌زخم محافظت می‌کند. از امام صادق علیه‌السلام درباره اسپند و کندر پرسش شد، ایشان فرمودند: “هیچ ریشه‌ای از گیاه در زمین نمی‌جنبد و هیچ شاخه‌ای به آسمان بالا نمی‌رود، مگر آنکه خداوند فرشته‌ای را مأموریت داده است تا آن را به قسمت‌های خرد تبدیل کند یا به سرنوشت خود برساند. شیطان (میکروب) از هفتاد خانه‌ای می‌گریزد که در نزدیکی آن اسپند باشد. اسپند شفای هفتاد بیماری است که ساده‌ترین آن خوره است. پس دود کردن اسپند را فراموش نکنید.”
همچنین درباره کندر فرمودند: “کندر برگزیده پیامبران پیشین است و حضرت مریم (س) نیز از آن استفاده می‌کرد. هیچ دودی سریع‌تر از دود کندر به آسمان بالا نمی‌رود. کندر میکروب‌ها را دفع و آفات و بلاها را طرد می‌کند. پس دود کردن کندر را نیز از یاد نبرید.”
از امام علی علیه‌السلام نیز نقل شده است: “ریشه اسپند علاج دیوانگی است و شاخه آن درمان هفتاد و دو بیماری است.”
خاصیت دارویی اسپند
گیاه اسفند بیشتر به‌عنوان خوشبوکننده هوا استفاده می‌شود و کمتر برای مصرف خوراکی به کار می‌رود. این موضوع به دلیل عوارض جانبی ناشی از مصرف نادرست آن است که می‌تواند شامل سکسکه، تشنج، افزایش بزاق، تهوع، و ضعیف شدن اعصاب مرکزی باشد.
در طب سنتی و اسلامی، عصاره‌های گیاهی اسفند برای مواردی همچون افزایش ترشح شیر، درمان روماتیسم، تقویت قوای جنسی، تسکین درد معده، و دفع عفونت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده است که از عصاره اسفند برای نابودی میکروب‌ها استفاده می‌شود. عصاره‌های حاصل از کالوس این گیاه خواص ضد میکروبی در برابر میکروب‌هایی نظیر استافیلوکوکوس اورئوس، اشریشیا کولی و کاندیدا آلبیکانس از خود نشان داده‌اند.
برای افرادی که دارای مزاج گرم هستند، اسفند مضر است. افرادی که مزاجی گرم و خشک دارند، حتی با مصرف مقدار بسیار کمی از این گیاه، ممکن است دچار مشکل شوند. بنابراین، توصیه می‌شود که از استفاده ناآگاهانه از این گیاه خودداری کنید.
نظرات کاربران