ایران در چارچوب هفتمین برنامه توسعه ملی خود هدفگذاری تازهای را برای حفاظت از منابع طبیعی کشور تعیین کرده است؛ بر اساس اعلام سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری، قرار است طی سالهای آینده ۲۰ میلیون هکتار از مراتع کشور مورد احیا و بازسازی قرار گیرد. این اقدام، که در یکی از حساسترین مقاطع زیستمحیطی کشور مطرح شده، نه تنها پاسخی به بحرانهای ناشی از تغییرات اقلیمی محسوب میشود بلکه بهعنوان گامی مهم برای ارتقای امنیت زیستبومی و توسعه پایدار نیز ارزیابی میشود.
ابوالقاسم حسینپور، رئیس دفتر امور مراتع این سازمان، در نشست معاونان استانی با تأکید بر ضرورت رویکردی علمی و منسجم برای احیای مراتع گفت: «مراتع، کمربند زیستی کشور هستند که با ایفای نقش حفاظتی خود مانع از گسترش بیابانزایی و تخریب اکوسیستمهای شکننده میشوند. اگر این کمربند طبیعی تضعیف شود، بخشهای وسیعی از سرزمین ما در معرض تهدید مستقیم قرار میگیرند.»
اهمیت مراتع در پایداری سرزمین
مراتع ایران، که حدود ۸۴ میلیون هکتار از مساحت کشور را دربرمیگیرند، نقش بنیادینی در چرخههای اکولوژیکی، تأمین علوفه دام، ذخیرهسازی آبهای زیرزمینی و مقابله با فرسایش خاک ایفا میکنند. کارشناسان معتقدند این عرصهها نهتنها منبعی برای بهرهبرداری سنتی دامداران هستند بلکه در حکم سپر طبیعی در برابر تهدیداتی همچون بیابانزایی، گردوغبار و تغییرات اقلیمی عمل میکنند.
با توجه به کاهش چشمگیر بارشها، افت سطح آبهای زیرزمینی و گسترش فعالیتهای انسانی، مراتع ایران در سالهای اخیر با فشار مضاعفی مواجه شدهاند. این فشارها موجب شده که بخشهایی از این منابع ارزشمند تخریب یا نابود شوند. سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در واکنش به این شرایط بحرانی، طرحی جامع برای احیای گسترده مراتع تدوین کرده است.
احیای ۷.۶ میلیون هکتار تا امروز
به گفته حسینپور، تاکنون حدود ۷.۶ میلیون هکتار از مراتع کشور تحت طرحهای بازسازی و احیا قرار گرفته است. این اقدامات شامل کاشت گیاهان مقاوم به خشکی، مدیریت چرای دام، عملیات آبخیزداری و مشارکت جوامع محلی در حفاظت از عرصهها بوده است. هرچند این رقم دستاورد مهمی محسوب میشود، اما در مقایسه با هدف ۲۰ میلیون هکتاری برنامه هفتم توسعه، نیازمند شتاب بیشتر و سرمایهگذاری گستردهتر خواهد بود.
تهدیدهای ناشی از تغییرات اقلیمی
کارشناسان حوزه محیطزیست هشدار میدهند که تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگیهای فصلی و ذوب سریع برفها از جمله مهمترین عواملی هستند که بر توان مراتع در بازتولید و احیا تأثیر میگذارند. ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود در کمربند خشک جهانی قرار دارد و هرگونه تغییر در الگوهای بارش میتواند آثار مخربی بر منابع طبیعی کشور بر جای بگذارد. حسینپور تأکید کرده است که بدون اتخاذ سیاستهای جدی و برنامهریزی بلندمدت، خطر نابودی بخش بزرگی از مراتع کشور بسیار جدی خواهد بود.
نقش جوامع محلی در احیای مراتع
یکی از محورهای اصلی برنامه احیای مراتع، جلب مشارکت جوامع محلی و بهرهبرداران است. تجربههای گذشته نشان داده است که در مناطقی که مردم بهطور مستقیم در فرآیند حفاظت و احیا دخیل بودهاند، نتایج پایدارتری به دست آمده است. دولت در این راستا قصد دارد با ارائه آموزشهای تخصصی، حمایتهای مالی و تدوین قوانین حمایتی، زمینه همکاری بیشتر عشایر و روستاییان را فراهم آورد.
پیوند توسعه پایدار با منابع طبیعی
تحلیلگران توسعه پایدار بر این باورند که احیای مراتع تنها یک پروژه زیستمحیطی نیست، بلکه بهطور مستقیم با امنیت غذایی، کاهش مهاجرتهای اجباری از مناطق روستایی، و بهبود کیفیت زندگی در ارتباط است. مراتع سالم میتوانند با تأمین علوفه کافی، فشار بر منابع کشاورزی را کاهش دهند و در عین حال به تقویت منابع آبی کشور کمک کنند.
چالشهای پیشرو
اجرای چنین طرح گستردهای با چالشهایی از جمله کمبود بودجه، مشکلات اجرایی، نیاز به هماهنگی میان دستگاههای مختلف و نیز تغییر الگوهای بارش روبهرو است. کارشناسان همچنین بر ضرورت استفاده از فناوریهای نوین در پایش مراتع، از جمله تصاویر ماهوارهای و سامانههای هوشمند مدیریت منابع تأکید دارند.
چشمانداز آینده
با توجه به اهداف تعیینشده در هفتمین برنامه توسعه ملی، اگر اقدامات احیایی با سرعت و دقت کافی دنبال شود، میتوان امید داشت که تا چند سال آینده بخش قابل توجهی از مراتع کشور دوباره به چرخه تولید و حفاظت بازگردند. تحقق این هدف نه تنها به تثبیت خاک، افزایش پوشش گیاهی و مقابله با بیابانزایی کمک خواهد کرد، بلکه جایگاه ایران را بهعنوان یکی از کشورهای فعال در حوزه مدیریت منابع طبیعی و مقابله با تغییرات اقلیمی تقویت میکند.
در نهایت، احیای ۲۰ میلیون هکتار مرتع، پروژهای صرفاً زیستمحیطی نیست، بلکه یک برنامه ملی برای حفاظت از آینده سرزمین، معیشت مردم و تداوم حیات اکولوژیکی کشور محسوب میشود. این مأموریت ملی نیازمند همدلی دولت، جامعه علمی، بهرهبرداران و عموم مردم است تا میراث طبیعی ایران برای نسلهای آینده حفظ و پایدار بماند.
نظرات کاربران