ایران نخستین مرکز تخصصی حفاظت، درمان و بررسی خوکهای دریایی خزر یا همان فوکهای خزری را افتتاح کرده است؛ اقدامی که کارشناسان آن را نقطهعطفی در مسیر حفاظت از یکی از مهمترین گونههای در معرض خطر دریای خزر میدانند.
بهگفته سازمان حفاظت محیطزیست، مرکز تازهتأسیس قرار است بهطور تخصصی بر نجات و درمان فوکهای مصدوم، رسیدگی به موارد بهگلنشستگی، و انجام پژوهشهای علمی متمرکز باشد. این مرکز همچنین اولین پایگاه مجهز کشور برای بررسیهای کالبدگشایی با هدف تعیین علت مرگ این گونه محسوب میشود؛ چرا که در سالهای اخیر افزایش مرگومیر فوکها نگرانی جدی سازمانهای داخلی و بینالمللی را برانگیخته است.
در این مرکز تیمهای دامپزشکی، کارشناسان حیات وحش و متخصصان علوم دریایی استقرار یافتهاند تا بتوانند با استفاده از روشهای علمی و استانداردهای جهانی، بهطور سیستماتیک وضعیت سلامت این پستاندار ارزشمند را بررسی و پایش کنند. در صورت کشف فوک مصدوم، تیمهای امدادی موظفاند ظرف کمترین زمان ممکن عملیات انتقال و درمان را انجام دهند.
نقش صیادان و جوامع محلی پررنگتر میشود
یکی از مهمترین محورهای فعالیت این مرکز، آموزش و مشارکت دادن صیادان است. با توجه به اینکه بخش بزرگی از برخوردهای ناخواسته با فوکها در تورهای ماهیگیری رخ میدهد، آموزش صیادان برای رهاسازی درست یا گزارش فوری مصدومیتها اهمیت ویژه دارد. بر همین اساس، دورههای آموزشی ویژهای برای صیادان بنادر مختلف ساحلی تدارک دیده شده است.
مقامهای محیطزیست همچنین اعلام کردهاند که جوامع محلی در خط مقدم حفاظت از فوک خزر قرار دارند. آگاهیرسانی درباره اهمیت این گونه، شیوههای صحیح برخورد با فوکهای زخمی یا بهگلنشسته، و ضرورت گزارش فوری مشاهده هرگونه لاشه، در قالب برنامههای فرهنگی و کارگاههای آموزشی دنبال میشود. به گفته کارشناسان، بدون مشارکت مردم بومی، هیچ برنامه حفاظتی نمیتواند موفقیت پایدار داشته باشد.
پایش هوایی با پهپاد، گامی برای مدیریت علمیتر زیستگاه
یکی دیگر از قابلیتهای مرکز جدید، بهرهگیری از پهپادها برای پایش نوار ساحلی است. این فناوری امکان مشاهده از ارتفاع کم، شناسایی مناطق پرخطر، تشخیص تجمعهای غیرعادی فوکها و کشف سریع تلفات احتمالی را فراهم میکند. طبق اعلام سازمان حفاظت محیطزیست، پهپادها در مناطق مختلف ساحلی مستقر خواهند شد تا دادههای دقیقتری درباره وضعیت جمعیت فوکها و تهدیدات محیطی ثبت شود.
این دادهها میتواند برای تهیه نقشههای حفاظتی، تعیین مناطق حساس، و اصلاح روشهای مدیریت صید مورد استفاده قرار گیرد. کارشناسان معتقدند استفاده از پهپادها نقطه آغاز یک تحول فناورانه در پایش دریای خزر خواهد بود.
جمعیتی که از یک میلیون به ۷۰ هزار رسید
فوک دریایی خزر تنها پستاندار بومی این پهنه آبی است و نقش مهمی در تعادل اکولوژیک آن دارد. با این حال، جمعیت آن طی یک قرن گذشته روندی شدیداً نزولی داشته است. بر اساس آخرین برآوردهای فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN)، جمعیت این گونه از حدود یک میلیون رأس به تقریباً ۷۰ هزار کاهش یافته است؛ رقمی که زنگ خطر جدی برای بقا و تنوع زیستی منطقه محسوب میشود.
علل کاهش جمعیت به عوامل متعددی نسبت داده میشود: آلودگیهای نفتی و صنعتی، صید غیرمجاز، گیر افتادن در تورهای ماهیگیری، تغییرات اقلیمی، کاهش منابع غذایی و بیماریهای اپیدمیک. مرکز تازهافتتاحشده قرار است با انجام پژوهشهای دقیقتر، سهم هر یک از این تهدیدها را مشخص کرده و راهکارهای مناسبتری ارائه دهد.
همکاری دانشگاهی و استانی برای تقویت اقدامات علمی
در قالب برنامه ملی اقدام که از سال ۲۰۲۴ آغاز شده، مراکز دانشگاهی بهویژه در شهرستان نور مسئولیت یافتهاند پژوهشهای مشترکی را درباره فوک خزر انجام دهند. این مطالعات در حوزههایی چون ژنتیک، بیماریشناسی، اثرات تغییرات آبوهوایی و بررسی زیستگاهها انجام میشود. هدف آن است که تصمیمگیریهای مدیریتی بر پایه دادههای علمی بروز و قابل اتکا باشد.
به علاوه، همکاری میان ادارههای محیطزیست استانهای ساحلی تقویت شده است تا امکان هماهنگی سریعتر در عملیات امدادی، تبادل دادهها و اجرای همزمان برنامههای آموزشی فراهم شود. تشکیل تیمهای نجات آموزشدیده در استانهای مختلف، گامی مهم در پوشش کامل سواحل و ارتقای سرعت واکنش در مواقع اضطراری به شمار میرود.
به آنکه زیستگاه فوک خزر میان چند کشور مشترک است، حفاظت مؤثر از این گونه بدون همکاری منطقهای امکانپذیر نیست. ایران اعلام کرده که در حال هماهنگی با روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان برای همسانسازی روشهای ارزیابی، تبادل دادهها و تدوین پروتکلهای مشترک عملیات نجات است. این هماهنگی میتواند به کاهش تلفات و افزایش موفقیت برنامههای بازتوانی کمک کند.
اهمیت COP7 برای آینده فوک خزر
طبق برنامهریزیها، هفتمین نشست کنفرانس کشورهای عضو کنوانسیون چارچوب حفاظت از محیطزیست دریای خزر (COP7) در تهران برگزار خواهد شد. یکی از محورهای اصلی این نشست، بررسی وضعیت فوک خزر و راههای تقویت همکاری منطقهای برای حفاظت از آن است. کارشناسان انتظار دارند تصویب برنامههای مشترک جدید، بودجهگذاری برای پروژههای حفاظتی و ایجاد سازوکارهای نظارتی دقیقتر در دستور کار قرار گیرد.
در مجموع، راهاندازی نخستین مرکز تخصصی فوک خزر در ایران را میتوان نقطه آغاز یک دوره تازه از مدیریت علمی و منطقهای برای حفاظت از این گونه ارزشمند دانست. اگر این روند با مشارکت مردم، همکاری بینالمللی و تداوم حمایتهای دولتی همراه شود، امید میرود روند کاهش جمعیت فوک خزر متوقف شده و مسیر احیای این پستاندار نمادین آغاز گردد.
منبع خبر : tvbrics.com
نظرات کاربران