ممکن است برای شما نیز پیش آمده باشد که در حالت خواب و بیداری، ناگهان احساس کنید تمام عضلاتتان فلج شده و قادر به حرکت نیستید. حتی اگر تلاش کنید تا از اطرافیانتان کمک بگیرید، ممکن است این تلاش‌ها بی‌فایده باشد. در واقع، در این لحظات، به نظر می‌رسد کنترل همه چیز از دست شما خارج شده و هیچ اقدامی از دستتان برنمی‌آید. می‌دانم که تصور این حالت بسیار ترسناک است، اما بسیاری از افراد در سرتاسر جهان این تجربه را در طول زندگی خود به‌کرات دارند. اگر مایلید بدانید که چه اتفاقی در بدن شما می‌افتد که باعث بروز چنین حالتی می‌شود و آیا این مسئله از نظر علمی قابل توجیه است یا خیر، پیشنهاد می‌کنم ادامه مطلب را بخوانید.
بختک چیست؟
فلج خواب به معنای احساس هوشیاری در حالی است که نمی‌توانید حرکت کنید. این حالت معمولاً در زمانی رخ می‌دهد که در مرز خواب و بیداری هستید؛ به عبارتی در حال انتقال از حالت بیداری کامل به خواب عمیق هستید. در این فرآیند، فلج خواب به سراغ شما می‌آید و ممکن است برای چند ثانیه یا چند دقیقه قادر به حرکت یا صحبت کردن نباشید. این ناتوانی ممکن است با احساس فشار یا خفگی همراه باشد و حتی ممکن است تصور کنید که دچار توهم شده‌اید. فلج خواب همچنین می‌تواند با اختلالات خواب دیگری مانند نارکولپسی مرتبط باشد. نارکولپسی یک اختلال است که باعث نیاز شدید به خواب می‌شود و به دلیل مشکلاتی در تنظیم خواب در مغز به وجود می‌آید.
بختک سراغ چه کسانی میرود؟
براساس آمارهای منتشر شده، حدود ۲۰ درصد از افراد ممکن است در طول زندگی خود با فلج خواب یا همان بختک مواجه شوند. این حالت اغلب در سال‌های نوجوانی آغاز می‌شود و تا سنین ۲۰ یا حتی ۳۰ سالگی ادامه می‌یابد. اما چه کسانی بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند؟
- افرادی که دچار کمبود خواب هستند
- کسانی که چرخه خواب منظمی ندارند
- افرادی که با اختلالات روانی مانند استرس یا اختلال دوقطبی دست و پنجه نرم می‌کنند
- افرادی که عادت دارند به پشت بخوابند
- کسانی که با مشکلات خواب دیگری مانند نارکولپسی مواجه‌اند
- افرادی که سابقه گرفتگی عضلات پا در شب را دارند
- افرادی که از برخی داروها، به ویژه داروهای مرتبط با ADHD استفاده می‌کنند
- کسانی که مواد مخدر مصرف می‌کنند
- افرادی که سابقه ژنتیکی در زمینه فلج خواب دارند
آزمایش‌های تشخیصی فلج خواب
اگر پزشک به اختلال خواب مشکوک باشد، ممکن است آزمایش‌هایی را تجویز کند که به شرح زیر است:
- مطالعه خواب شبانه (پلی سومنوگرام): این آزمایش به بررسی تنفس، ضربان قلب و فعالیت مغز در حین خواب می‌پردازد و برای تشخیص مشکلاتی مانند آپنه خواب مؤثر است.
- تست تأخیر خواب چندگانه (MSLT): این آزمایش به ارزیابی سرعت به خواب رفتن و نوع خوابی که تجربه می‌کنید می‌پردازد و می‌تواند مشکلاتی مانند نارکولپسی را شناسایی کند.
علائم بختک یا فلج خواب
فلج خواب هر بار شما را با نشانه‌ای جدید شگفت‌زده میکند؛ به این معنا که علائم آن ممکن است هر بار کاملاً متفاوت از دفعات قبل باشد. این علائم معمولاً در سال‌های نوجوانی شروع می‌شوند و به تدریج تا حدود ۲۰ سالگی شدت می‌گیرند. علائمی که ممکن است در هر تجربه فلج خواب با آن مواجه شوید، شامل موارد زیر است:
- ناتوانی در حرکت یا صحبت کردن (آتونیا)
- احساس دشواری در تنفس
- توهم دیدن یا شنیدن چیزهایی که ممکن است وجود خارجی نداشته باشند
- احساس فشار در قفسه سینه
- حس خفگی
- احساس خارج شدن روح از بدن یا حالتی مشابه
- احساس خطر و تهدید
علت بختک در خواب
مطالعات نشان می‌دهند که حدود ۲۰ درصد از افراد حداقل یک بار فلج خواب را تجربه کرده‌اند؛ اما هنوز علت و چگونگی بروز این پدیده به‌طور دقیق مشخص نیست. محققان معتقدند فلج خواب به دلیل اختلال در چرخه خواب با حرکات سریع چشم (REM) رخ می‌دهد و بیشتر زمانی اتفاق می‌افتد که افراد در حین تجربه حالت خواب و بیداری در این چرخه قرار دارند. در این مرحله، مغز معمولاً ماهیچه‌های بدن را فلج میکند تا شما را برای خواب آماده کند؛ اما در این حالت، ذهن شما هنوز به خواب نرفته و در حالت بیداری یا نیمه بیداری باقی می‌ماند. به همین دلیل، از ناتوانی در حرکت و احساس فلج شدن کاملاً آگاه هستید و این احساس را به وضوح درک می‌کنید. از دیگر عواملی که ممکن است در بروز فلج خواب مؤثر باشند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سابقه خانوادگی این اختلال
- استرس
- اختلال در برنامه خواب
- جت لگ
- اضطراب اجتماعی
- اختلال هراس یا حملات پانیک
درمان بختک خواب
درمان قطعی برای بختک وجود ندارد؛ اما پزشک شما ممکن است قادر به شناسایی و درمان شرایطی باشد که باعث فلج خواب شده‌اند (مانند اختلالات خواب و مشکلات سلامت روان و…). در این حالت، با رفع عامل به وجود آورنده بختک، خود آن نیز از بین خواهد رفت. در ادامه به برخی از توصیه‌های موثر دیگری می‌پردازیم که در این راستا میتوانند بسیار کمک کننده باشند:
- بهبود بهداشت خواب
- داشتن یک روتین مشخص قبل از رفتن به رختخواب
- عدم استفاده از کافئین در ساعات پایانی روز
- اجتناب از نوشیدن الکل
- کنار گذاشتن تمامی صفحات نمایش حداقل یک ساعت قبل از خواب
- داشتن 7 تا 9 ساعت خواب در شب
- درمان شناختی رفتاری استرس و اضطراب
- تمرکز بر حرکت آهسته یک عضو بدن در زمان ظاهر شدن بختک
- یادآوری موقتی بودن این تجربه در زمان وقوع فلج خواب
- تمرکز بر روی یک وسیله یا یک خاطره مثبت
- شل کردن عضلات
روش های جلوگیری از فلج خواب
یکی از سؤالات رایجی که افراد می‌پرسند این است که چگونه می‌توان از بختک خواب جلوگیری کرد و از بروز این حالت پرهیز کرد. ابتدا باید بدانید که برای پیشگیری کامل از فلج خواب کار زیادی نمی‌توان انجام داد؛ با این حال، برخی اقدامات میتوانند در کاهش احتمال تکرار این حالت مؤثر باشند:
برنامه خواب منظمی داشته باشید و زمان‌های خواب و بیداری خود را تنظیم کنید. در محیطی آرام و تاریک بخوابید تا کیفیت خواب شما بهبود یابد. از استفاده از تلفن، تبلت و رایانه قبل از خواب خودداری کنید و این وسایل را در نزدیکی محل خواب قرار ندهید. همچنین، قبل از خواب با انجام فعالیت‌هایی مانند حمام کردن، مطالعه یا گوش دادن به موسیقی آرامش‌بخش، به آرامش روان خود کمک کنید.
بختک از نظر علمی
در زبان علمی، فلج خواب به پدیده‌ای اطلاق می‌شود که در آن بازگشت هوشیاری در حالی رخ می‌دهد که فلج شدن عضلات همراه با حرکت سریع چشم یا همان REM اتفاق می‌افتد و منجر به ترس و دلهره شدید در فرد مبتلا می‌شود؛ چرا که فرد در حالت خوابیده و هوشیار به سر می‌برد، بدون اینکه توانایی استفاده از عضلات بدن خود را داشته باشد.
عوامل دیگری که برای داشتن خواب بهتر ممکن است کمک کننده باشند عبارتند از:
- کنترل افسردگی و اضطراب مزمن
- کاهش محرکه های دریافتی
- مدیتیشن و دعا کردن
- عدم خوابیدن بر روی پشت بدن
داشتن اطلاعات از فیزیولوژی و مکانسیم های خواب به غلبه کردن بر فلج خواب کمک شایانی میکند. استرس های مزمن و برهم خوردن ریتم خواب میتوانند آسیب های متعددی بر روی سلامتی داشته باشند. عادت های سالم خوابیدن فقط برای بهبود این عارضه نبوده و بر سلامتی کل بدن تاثیر گذار هستند.
توصیه هایی برای داشتن خواب بهتر
در حال حاضر درمان خاصی برای فلج خواب وجود ندارد، اما کنترل اضطراب و داشتن برنامه خواب منظم می‌تواند احتمال بروز این حالت را کاهش دهد. برخی استراتژی‌های مؤثر برای بهبود کیفیت خواب شامل موارد زیر است:
- زمان خواب و بیداری خود را مشخص کنید، حتی در روزهای تعطیل.
- محیطی راحت و مناسب برای خواب فراهم کنید؛ این شامل پوشیدن لباس‌های تمیز و داشتن اتاقی خنک و تاریک است.
- در عصر، نور اتاق را کاهش دهید و در عین حال نور کافی برای رفتن به توالت و آشپزخانه در شب فراهم کنید.
- در هنگام بیداری از نور مناسب استفاده کنید.
- پس از ساعت ۳ بعدازظهر خواب نکنید و مدت خواب روزانه‌تان را بیشتر از ۹۰ دقیقه محدود کنید.
- از خوردن وعده‌های غذایی سنگین حداقل دو ساعت قبل از خواب خودداری کنید.
- از خوابیدن در نور یا با تلویزیون روشن پرهیز کنید.
- به طور منظم ورزش کنید.
- در عصر از نوشیدن الکل یا قهوه بپرهیزید.
- عادت‌های سالمی مانند خواندن کتاب یا گوش دادن به موسیقی ملایم قبل از خواب داشته باشید.
- تلفن همراه و سایر وسایل الکتریکی را از محل خواب دور کنید.
- حداقل یک ساعت قبل از خواب از استفاده از وسایل الکتریکی خودداری کنید.
مراجعه به متخصص مغز و اعصاب درباره مشکل فلج خواب
برای بسیاری از افراد، فلج خواب یک مشکل شایع است که به ندرت رخ می‌دهد و نیازی به درمان خاصی ندارد. با این حال، در برخی افراد، این حالت ممکن است به‌دنبال بیماری‌های عصبی و روانی بروز کند که معمولاً آرامش فرد را مختل کرده و با علائم آزاردهنده‌ای مانند بی‌خوابی و خستگی مداوم همراه است. در این موارد، مراجعه به پزشک متخصص ضروری است تا علت فلج خواب و احتمال ابتلا به سایر بیماری‌های مغز و اعصاب بررسی شود.
نتیجه گیری
فلج خواب باعث می‌شود فرد ترس و شوک ناخوشایندی را تجربه کند و به طور موقت نتواند اندام‌های خود را حرکت دهد یا صحبت کند. در این شرایط، احساس ترس و اضطراب در فرد افزایش می‌یابد و ممکن است بعدها هنگام خوابیدن نیز دچار نگرانی شود. اگر به اختلال خواب و استرس مبتلا هستید، می‌توانید به‌صورت آنلاین یا حضوری با یکی از روانپزشکان درمانکده تماس بگیرید.
منبع : healthline
نظرات کاربران