بررسی تحلیلی سبک آرت دکو در معماری

آرت دکو که بین سال‌های ۱۹۲۵ تا ۱۹۴۰ میلادی در سطح بین‌المللی مورد توجه قرار گرفت، چند سال پیش از آن در فرانسه شکل گرفته بود. این سبک از تأثیرات گوناگونی مانند مدرنیسم، نئوکلاسیسیسم، کوبیسم و دیگر سبک‌ها الهام می‌گرفت و در آمریکا به اوج خود رسید.

آرت دکو (Art Deco) یا «هنر تزئینی»، یک جریان هنری کوتاه اما خلاقانه بود که سبک معماری بسیاری از شهرهای آمریکا را تحت تأثیر قرار داد. این سبک همچنین در حوزه‌های مختلفی مانند مد و فشن، هنر، جواهرات، مبلمان و دکوراسیون خانه، و حتی طراحی وسایل نقلیه مانند هواپیما، قطار، و خودروهایی نظیر Studebaker Commander وارد شد. آرت دکو از سال ۱۹۲۵ میلادی رواج یافت و تا سال ۱۹۴۰ ادامه داشت. در این دوره، هنرمندان آمریکایی با اشتیاق فراوان به این سبک روی آوردند و آن را تحولی نوین نسبت به سبک‌های احیایی پیش از آن می‌دانستند.

آرت دکو پیش از جنگ جهانی اول در فرانسه آغاز شد، اما پس از این جنگ و در دوره‌ای که برای بسیاری از مردم زمانه‌ای سخت و برای برخی دیگر دوره‌ای از موفقیت بود، به اوج توجه رسید. به همین دلیل، شروع این سبک را معمولاً از حدود سال ۱۹۲۰ میلادی می‌دانند. هدف این سبک ایجاد ظاهری یکپارچه و به نمایش گذاشتن استقامت و امید به آینده بود. آرت دکو با اشاره به تمدن‌های گذشته، از فناوری‌های نوین زمان خود نیز بهره می‌برد. پس از برگزاری نمایشگاه هنرهای تزئینی در سال ۱۹۲۵ در پاریس، این سبک به تدریج به هالیوود راه یافت و به شهرت جهانی رسید. اگرچه پس از جنگ جهانی دوم، آرت دکو دیگر محبوبیت سابق خود را نداشت، اما هرگز به طور کامل فراموش نشد. این سبک بر تمام ابعاد زندگی مردم آن دوره و طراحی‌های آینده تأثیر گذاشت و می‌توان گفت نسل جدیدی را شکل داد. با انتشار کتابی از بویس هیلیِر (Bevis Hillier) در سال ۱۹۶۰، آرت دکو دوباره محبوبیت یافت. بسیاری از ساختمان‌ها و آسمان‌خراش‌های این سبک همچنان پا بر جا هستند و طرفداران خاص خود را دارند.

مبدأ آرت دکو

آرت دکو نخست در اروپا، به‌ویژه در شهر پاریس که به دلیل نقشش در پیشرفت طراحی و دیزاین شهرت داشت، شکل گرفت. در سال ۱۹۲۲ میلادی، مسابقه‌ای برای انتخاب بهترین طرح جهت ساخت اداره مرکزی جدید روزنامه شیکاگو تریبون (Chicago Tribune) برگزار شد. معمار فنلاندی، الییِل سارینن (Eliel Saarinen)، در این مسابقه طرحی با ویژگی‌های معماری آرت دکو ارائه کرد. اگرچه طرح سارینن نتوانست مقام اول را کسب کند، اما نقش مهمی در تاریخ معماری ایفا کرد، زیرا از طریق این طرح، معماران آمریکایی با سبک آرت دکو آشنا شدند. برنده این مسابقه، ریموند هود (Raymond Hood)، معمار آمریکایی بود که از طرح نئوگوتیک خود برای ساخت برج تریبون استفاده کرد. هود نیز از طرح‌های آرت دکوی سارینن الهام گرفت و از ویژگی‌های آن در پروژه بعدی خود، ساختمان رادیاتور آمریکایی (American Radiator Building) در سال ۱۹۲۴ بهره برد. ساختمان رادیاتور، که تلفیقی از سبک گوتیک و آرت دکو است، به عنوان نخستین آسمان‌خراش آمریکا شناخته می‌شود که از ویژگی‌های معماری آرت دکو استفاده کرده است.

نام آرت دکو

نام این سبک از عبارت «آرت دکوراتیو» (Arts Décoratifs) گرفته شده و به «نمایشگاه بین‌المللی هنرهای تزئینی و صنعتی مدرن» اشاره دارد که در سال ۱۹۲۵ میلادی در پاریس برگزار شد. در این نمایشگاه، سبک‌ها و نظریه‌های طراحی مختلفی از سراسر جهان به نمایش درآمد. اگرچه آمریکا به معماران خود اجازه شرکت در این نمایشگاه را نداد، اما کسانی که در آن حضور داشتند، به شدت تحت تأثیر سبک آرت دکو قرار گرفتند و این تأثیرات، جرقه‌ای برای خلاقیت معماران آمریکایی شد. شایان ذکر است که نام «آرت دکو» در سال ۱۹۶۰ برای اشاره به این سبک ابداع شد.

ویژگی‌های معماری آرت دکو

آرت دکو دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی بود که آن را از سایر سبک‌ها متمایز می‌کرد. هرچند ممکن است ویژگی‌های ساختمان‌های آرت دکو متفاوت باشند، اما به‌طور کلی عناصر زیر از جمله خصوصیات رایج این سبک محسوب می‌شوند:

• شکل‌های هندسی
• استفاده از خطوط زیگزاگ
• نقاشی‌های دیواری
• مجسمه‌ها و نقش برجسته‌ها
• فلزکاری
• درون‌مایه‌های اساطیری
• ملی‌گرایی
• شمایل‌نگاری

رنگ‌های استفاده‌شده در نمای بیرونی یا داخلی ساختمان‌های آرت دکو تنوع زیادی داشتند و اغلب در تضاد با یکدیگر بودند. این ساختمان‌ها اغلب به عنوان نمادی برای نمایش ملی‌گرایی شرکت‌ها به کار می‌رفتند. برای مثال، برخی ساختمان‌ها در آمریکا از مجسمه‌های بزرگ عقاب که نماد ایالات متحده است، در طراحی‌های خود استفاده می‌کردند. علاوه بر نشانه‌های ملی‌گرایی، برخی از تزئینات این سبک شامل درون‌مایه‌های اساطیری، به‌ویژه اساطیر مصر، بود.

در معماری آرت دکو، شکل‌های هندسی به‌کار رفته و از نقش‌اندازی روی شیشه و بلوک‌های شیشه‌ای به جای آجر در برخی طراحی‌ها استفاده می‌شد. برخی ساختمان‌های آرت دکو، به‌ویژه آسمان‌خراش‌ها، دارای گوشه‌ها یا بُرش‌های پله‌دار و مدور بودند. این ویژگی‌ها نه تنها در معماری، بلکه در طراحی وسایل نقلیه نیز به چشم می‌خورد، که هم ظاهری شیک به هواپیماها، قطارها، کشتی‌ها و خودروها می‌بخشید و هم بهبود آیرودینامیک آن‌ها را به دنبال داشت.

ساختمان‌های آرت دکو (به جز آسمان‌خراش‌ها) معمولاً سقف‌های مسطح داشتند و در ساخت آن‌ها از مصالح قدیمی و جدید مانند لینولئوم، یشم سبز، کاشی تراکوتا، فولاد و باکالیت استفاده می‌شد. فلز نیز به دلیل نمایش استقامت و قدرت صنعتی، به‌ویژه در آرت دکو محبوب بود. معماران این سبک، به سقف‌های مسطح جان‌پناه‌ها و منارها یا ساختارهایی شبیه برج اضافه می‌کردند تا بخش‌هایی از ساختمان، مانند گوشه‌ها یا ورودی‌ها، بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

در ابتدا، آرت دکو برای ساختمان‌های عمومی و تجاری مورد استفاده قرار می‌گرفت و به ندرت در ساخت خانه‌های شخصی به کار می‌رفت. اما معماران، به‌ویژه در واشنگتن دی.سی، دریافتند که این سبک برای ساختمان‌های آپارتمانی نیز مناسب است. آپارتمان کندی-وارن (The Kennedy–Warren) در واشنگتن دی.سی نمونه‌ای برجسته از این سبک محسوب می‌شود.

در برخی از ساختمان‌های آرت دکو از دکورهای صنایع دستی استفاده می‌شد، در حالی که برخی دیگر به دکورهای ماشینی با الگوهای تکراری متکی بودند. به‌منظور کاهش هزینه‌ها، تزئینات معمولاً به بخش‌هایی از ساختمان محدود می‌شد که بیشتر در معرض دید قرار داشت. پروژه‌های ساختمانی آرت دکو اغلب به همکاری پویایی میان معماران، نقاشان، مجسمه‌سازان و طراحان منجر می‌شد. این همکاری‌ها گاهی منجر به ایجاد مناطقی می‌شد که کاملاً فضای آرت دکو را بازتاب می‌دادند؛ مانند منطقه معماری ساحل میامی (Miami Beach Architectural District) که به «ناحیه آرت دکوی میامی» نیز معروف است.

سبک معماری رایج پیش از آرت دکو، یعنی آرت نوو، در مقایسه با آرت دکو ملایم‌تر و ارگانیک‌تر بود. در مقابل، آرت دکو از سبک‌های متنوعی همچون مدرنیسم، نئوکلاسیک، کوبیسم، فوتوریسم (آینده‌نگری) و ساختارگرایی الهام می‌گرفت. استریم‌لاین مدرن (Streamline Moderne) یا همان «آرت مدرن»، نسخه بین‌المللی آرت دکو محسوب می‌شود و در دهه ۱۹۳۰ رواج پیدا کرد. این دو سبک در برخی ویژگی‌ها با یکدیگر شباهت داشتند، اما استریم‌لاین بر خطوط افقی تأکید بیشتری داشت و از تزئینات کمتری استفاده می‌کرد که اغلب به رنگ سفید بودند. در مقابل، آرت دکو تمایل به ساختمان‌های بلند و عمودی داشت و از رنگ‌های روشن بهره می‌برد. به‌عنوان مثال، ساختمان گاز ویسکانسین (Wisconsin Gas Building) یک برج به سبک آرت دکو است که در ایالت ویسکانسین آمریکا واقع شده است.

نمونه‌هایی از معماری آرت دکو

بسیاری از ساختمان‌های آمریکا به سبک آرت دکو ساخته شده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به ساختمان امپایر استیت (Empire State Building)، تالار موسیقی رادیو سیتی (Radio City Music Hall) در نیویورک، و ساختمان مرچندایز مارت (Merchandise Mart) در شیکاگو اشاره کرد. علاوه بر این‌ها، نمونه‌های زیر نیز از برجسته‌ترین آثار این سبک محسوب می‌شوند:

۱.ساختمان کرایسلر، نیویورک

ساختمان کرایسلر (Chrysler Building) در سال ۱۹۳۰ تأسیس شد و در زمان خود، با ۳۱۹ متر ارتفاع، برای مدت کوتاهی به عنوان بلندترین ساختمان جهان شناخته می‌شد. طراحی این بنا توسط ویلیام ون آلن (William van Alen) انجام شده و منار فلزی آن با اشکالی شبیه به اشعه‌های خورشید و گارگویل‌های عقاب (دهانه‌اژدر) تزئین شده است.

۲. هتل دلانو، میامی

محله ساوت بیچ (South Beach) در «میامی بیچ» فلوریدا، مملو از ساختمان‌های باشکوه به سبک آرت دکو است. یکی از این ساختمان‌ها، هتل دلانو ساوت بیچ (Delano South Beach) است که به‌عنوان یک هتل معروف در این ناحیه شناخته می‌شود. این هتل در سال ۱۹۴۷ توسط رابرت سوارتبرگ (Robert Swartburg) طراحی و ساخته شد، و در سال ۱۹۹۵ توسط فیلیپ استارک (Philippe Starck) مورد بازسازی قرار گرفت.

۳. برج لوک، اوهایو

برج لِوِک (LeVeque Tower) در ایالت اوهایو در سال ۱۹۲۷ میلادی به اتمام رسید و زمانی به عنوان نقطه هدایت و علامت‌دهی به خلبانان استفاده می‌شد. این ساختمان ۱۶۹ متری با استفاده از کاشی‌های تراکوتا ساخته شده است و معماری آن توسط چارلز هاوارد کرین (Charles Howard Crane) به سبک آرت دکو، به‌ویژه در تزئینات طبقات بالایی، و استریم‌لاین مدرن طراحی شده است.

۴. ساختمان ایسترن کلمبیا، لس‌آنجلس

ساختمان ایسترن کلمبیا (Eastern Columbia Building) در مرکز شهر لس‌آنجلس واقع شده و نمای آن با تراکوتای فیروزه‌ای چشم‌نوازی تزیین شده است. این بنا در سال ۱۹۳۰ میلادی تأسیس شد و معماری آن توسط کلود بیلمن (Claud Beelman) انجام گرفت، کسی که طراحی چندین ساختمان دیگر به سبک آرت دکو در لس‌آنجلس را نیز بر عهده داشته است.

۵. ساختمان گاردین، دیترویت

ساختمان گاردین (Guardian Building) یک آسمان‌خراش به سبک آرت دکو و «احیای معماری مایا» است که عناصری از سبک استریم‌لاین مدرن را نیز در خود جای داده است. ساخت این بنا در سال ۱۹۲۹ میلادی به پایان رسید و طراحی آن به عهده ویرت کلینتون رولاند (Wirt Clinton Rowland) بود. نمای داخلی و خارجی ساختمان گاردین شامل ویژگی‌های برجسته این دوره، از جمله نقاشی‌های دیواری، موزاییک‌ها و پنجره‌های رنگی، می‌باشد.

۶. هتل فرمونت پیس، شانگهای

هتل فرمونت پیس (Fairmont Peace Hotel) در شانگهای، چین واقع شده و ساخت آن در سال ۱۹۲۹ میلادی به پایان رسید. این بنا یکی از جواهرهای معماری آرت دکو در شانگهای به شمار می‌آید. هتل به دستور ویکتور ساسون (Victor Sassoon)، تاجر و هتلداری از خانواده‌ای ثروتمند، تأسیس شد.

جمع بندی

آرت دکو، سبکی برجسته در معماری و طراحی که در اوایل قرن بیستم ظهور کرد، به خاطر ویژگی‌های منحصر به فردش شناخته می‌شود. این سبک به‌ویژه با استفاده از شکل‌های هندسی، خطوط زیگزاگ، نقاشی‌های دیواری، مجسمه‌ها، فلزکاری و رنگ‌های متضاد شناخته می‌شود. آرت دکو همچنین از دکورهای صنایع دستی و ماشینی بهره می‌برد و تلاش دارد تا جلوه‌ای از استقامت و مدرنیته را به نمایش بگذارد.

اگر می خواهید سبک های معماری برای خانه با هر سلیقه ای را یاد بگیرید و استفاده کنید با ما همراه باشید.