درمان فوری تنگی نفس یا دیس‌پنه یکی از نیازهای اساسی در مواقع اضطراری است که می‌تواند به بهبود وضعیت بیمار کمک کند. تنگی نفس حالتی است که فرد احساس می‌کند نمی‌تواند هوای کافی دریافت کند. برخی افراد به‌طور ناگهانی و برای مدت کوتاه دچار تنگی نفس می‌شوند، در حالی که دیگران ممکن است آن را برای چند هفته به‌طور مداوم تجربه کنند.
تنگی نفس غالباً نشانه‌ای از مشکلات قلبی و ریوی است، اما می‌تواند به دلایل دیگری مانند آلرژی، اضطراب، ورزش شدید یا حتی سرماخوردگی نیز ایجاد شود. برای ارائه درمان مناسب، شناسایی علت دقیق این عارضه ضروری است. با این حال، برخی راهکارها در اکثر موارد می‌توانند کمک‌کننده باشند.
انواع تنگی نفس
دیس‌پنه به ۲ نوع حاد و مزمن تقسیم می‌شود:
- تنگی نفس حاد: تنگی نفس حاد به‌سرعت ایجاد می‌شود و معمولاً مدت زیادی طول نمی‌کشد. عواملی مانند آلرژی، اضطراب، ورزش و برخی بیماری‌ها (مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا) می‌توانند باعث بروز این وضعیت شوند. مشکلات جدی‌تر مانند حمله قلبی، تنگ شدن ناگهانی راه‌های هوایی (آنافیلاکسی) یا لخته شدن خون (آمبولی ریه) نیز ممکن است با این علامت همراه باشند.
- تنگی نفس مزمن: تنگی نفس مزمن مشکلی است که برای مدت طولانی (چند هفته یا بیشتر) ادامه دارد یا مدام عود می‌کند. بیماری‌های مداوم مانند آسم، نارسایی قلبی و بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) می‌توانند باعث بروز این حالت شوند. همچنین، عدم فعالیت کافی می‌تواند موجب احساس مداوم تنگی نفس شود، زیرا عضلات شما در تلاش برای دریافت اکسیژن بیشتر هستند.
علت تنگی نفس چیست و چه علائمی دارد؟
قبل از بررسی راه‌های درمان فوری تنگی نفس، بهتر است علل و علائم این عارضه را بررسی کنیم. تنگی نفس می‌تواند بسته به علت آن، در افراد مختلف علائم متفاوتی ایجاد کند. از جمله علائم این عارضه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس فشار در قفسه سینه
- دشواری در تنفس عمیق
- تنفس سریع (تاکی‌پنه) یا تپش قلب
- خس‌خس سینه یا استریدور (تنفس پرسروصدا)
علت دیس‌پنه
بیماری‌های قلبی و ریوی رایج‌ترین علل تنگی نفس هستند. این دو عضو به‌طور مشترک کار می‌کنند تا اکسیژن را به خون و بافت‌ها برسانند و دی‌اکسید کربن را از بدن خارج کنند. اگر یکی از این اندام‌ها یا هر دوی آن‌ها به‌درستی عمل نکنند، ممکن است با کمبود اکسیژن یا تجمع دی‌اکسید کربن در خون مواجه شوید. در این شرایط، بدن به شما هشدار می‌دهد که باید سخت‌تر نفس بکشید تا اکسیژن بیشتری وارد کنید یا دی‌اکسید کربن بیشتری خارج کنید.
علاوه بر این، هر عاملی که نیاز بدن به اکسیژن را افزایش دهد (مانند ورزش یا قرار گرفتن در ارتفاعات بالا) می‌تواند منجر به دیس‌پنه شود. در ادامه، اطلاعات بیشتری درباره مشکلات و شرایطی که در بروز این عارضه تأثیر دارند، ارائه خواهیم داد.
۱. مشکلات مرتبط با ریه و راه‌های هوایی
این بیماری‌ها شامل موارد زیر هستند:
- آسم
- آلرژی
- بیماری انسدادی مزمن ریه
- بیماری‌های تنفسی (مانند برونشیت، کووید-۱۹، آنفولانزا یا سایر عفونت‌های ویروسی و باکتریایی)
- پنومونی (ذات‌الریه)
- پلورزی (التهاب پرده‌ی جنب) یا پلورال افیوژن (تجمع مایع در اطراف ریه‌ها)
- ادم ریوی (تجمع مایع در ریه‌ها) یا فیبروز (ایجاد اسکار در ریه‌ها)
- سرطان ریه
- افزایش فشار خون در ریه‌ها (پرفشاری خون ریوی)
- سارکوئیدوز
- سل
- کلاپس جزئی یا کامل ریه (پنوموتوراکس یا آتلکتازی)
- وجود لخته خون در ریه (آمبولی ریه)
- خفگی
۲. بیماری‌های قلبی و خونی
مشکلات قلبی و خونی که می‌توانند در بروز تنگی نفس مؤثر باشند، شامل موارد زیر هستند:
- کم‌خونی
- نارسایی قلبی
- شرایطی که بر عضله قلب تأثیر می‌گذارند (کاردیومیوپاتی)
- ریتم غیرطبیعی قلب (آریتمی)
- التهاب درون قلب یا اطراف آن (اندوکاردیت، پریکاردیت یا میوکاردیت)
۳. سایر دلایل تنگی نفس
مشکلات قلبی و خونی که در بروز تنگی نفس تأثیر دارند عبارتند از:
- کم‌خونی
- نارسایی قلبی
- شرایطی که بر عضله قلب تأثیر می‌گذارند (کاردیومیوپاتی)
- ریتم غیرطبیعی قلب (آریتمی)
- التهاب داخل یا اطراف قلب (اندوکاردیت، پریکاردیت یا میوکاردیت)
روش‌های درمان فوری تنگی نفس
اگر مشکلات تنفسی برای مدت طولانی ادامه یابند، می‌توانند منجر به کاهش سطح اکسیژن خون شوند که این وضعیت ممکن است تهدیدکننده زندگی باشد.
اگر تنگی نفس شما ناشی از یک اورژانس پزشکی نیست، می‌توانید درمان‌های خانگی را امتحان کنید. در غیر این صورت، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. در ادامه، بهترین گزینه‌های خانگی و پزشکی برای درمان تنگی نفس معرفی می‌شود.
۱. روش‌های خانگی برای درمان فوری تنگی نفس
بهترین راهکارهای خانگی که ممکن است به رفع تنگی نفس کمک کنند عبارتند از:
تنفس لب غنچه‌ای
تنفس لب غنچه‌ای می‌تواند به درمان تنگی نفس ناشی از حمله پانیک، بیماری انسدادی مزمن ریه یا هیپرونتیلاسیون (تهویه بیش از حد به دلیل ورزش، استرس یا بیماری) کمک کند. این تکنیک سرعت تنفس را کاهش می‌دهد و به شما امکان می‌دهد نفس‌های عمیق‌تر و مؤثرتری بکشید.
شما می‌توانید هر زمان که دچار تنگی نفس شدید، به‌ویژه در حین انجام فعالیت‌های دشوار مانند خم شدن، بلند کردن اشیاء یا بالا رفتن از پله‌ها، از این تکنیک استفاده کنید. برای انجام تنفس لب غنچه‌ای:
- عضلات گردن و شانه‌های خود را شل کنید.
- به‌آرامی به مدت دو شماره از طریق بینی نفس بکشید و دهان را بسته نگه دارید.
- لب‌های خود را به گونه‌ای جمع کنید که انگار می‌خواهید سوت بزنید.
- به آرامی و به مدت چهار شماره نفس خود را از میان لب‌های جمع‌شده خارج کنید.
نشستن رو به جلو
استراحت در حالت نشسته می‌تواند به درمان فوری تنگی نفس در خانه کمک کند. برای این روش:
- روی یک صندلی بنشینید و کف پاهایتان را روی زمین بگذارید، سپس قفسه سینه‌تان را کمی به سمت جلو متمایل کنید.
- آرنج‌ها را به آرامی روی زانوها قرار دهید یا چانه‌تان را با دستان خود نگه دارید و به یاد داشته باشید که عضلات گردن و شانه‌تان را شل کنید.
هدف این تکنیک ایجاد فضای بیشتر در حفره قفسه سینه برای ریه‌هاست. نشستن به سمت جلو برای افراد مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه مفید است، اما برای افرادی که چاقی مفرط دارند گزینه مناسبی نیست.
نشستن رو به جلو با کمک یک میز
اگر صندلی و میزی دارید، تکنیک زیر می‌تواند به شما در تنفس راحت‌تر کمک کند:
- روی یک صندلی نشسته و رو به میز قرار بگیرید، کف پاهایتان را روی زمین بگذارید.
- قفسه سینه‌تان را کمی به سمت جلو خم کنید و دستانتان را روی میز قرار دهید.
- سر خود را روی ساعد یا بالش بگذارید.
این تکنیک کمک می‌کند تا فضای بیشتری در قفسه سینه برای ریه‌ها فراهم شود.
ایستادن با تکیه به دیوار
ایستادن نیز می‌تواند به بهبود عملکرد مجاری تنفسی کمک کند:
- نزدیک به دیوار بایستید و باسن خود را به آن تکیه دهید.
- پاها را به اندازه عرض شانه‌ها باز کنید و دستانتان را روی ران‌هایتان بگذارید.
- در حالی که شانه‌هایتان را شل کرده‌اید، کمی به سمت جلو خم شوید و بازوهایتان را در جلوی بدن آویزان کنید.
این تکنیک نیز فضای بیشتری در قفسه سینه برای ریه‌های شما ایجاد می‌کند.
ایستادن با تکیه بر دست‌ها
برای درمان فوری تنگی نفس در منزل، مراحل زیر را دنبال کنید:
- در کنار یک میز یا مبل مسطح و محکم که کمی پایین‌تر از شانه‌های شما باشد، بایستید.
- آرنج‌ها یا دست‌های خود را روی میز بگذارید و گردن‌تان را رها کنید.
- سرتان را روی ساعدتان قرار دهید و شانه‌ها را شل کنید.
- همچنین می‌توانید با گذاشتن یک عصا روی زمین در مقابل خود و تکیه دادن به آن با هر دو دست این کار را انجام دهید.
خوابیدن در یک وضعیت آرام
افراد مبتلا به آپنه در خواب با تنگی نفس مواجه می‌شوند که ممکن است باعث بیدار شدن مکرر در شب و کاهش کیفیت یا مدت خواب شود. برای کاهش تنگی نفس، در حالی که پشت خود را صاف نگه داشته‌اید، به پهلو دراز بکشید، یک بالش بین پاها قرار دهید و سر خود را با چند بالش بالا ببرید. همچنین، برای بررسی آپنه‌ی خواب و دریافت درمان با دستگاه CPAP، به پزشک مراجعه کنید.
تنفس دیافراگمی
تنفس دیافراگمی می‌تواند به درمان فوری تنگی نفس کمک کند. برای این کار:
- روی یک صندلی بنشینید.
- دست خود را روی شکم‌تان بگذارید.
- به آرامی از طریق بینی نفس بکشید و حرکت شکم را زیر دست خود احساس کنید.
- در حین بازدم، عضلات خود را سفت کنید و حس کنید که شکم‌تان به سمت داخل می‌رود. هوا را با حالت لب غنچه‌ای و از طریق دهان خارج کنید.
- بر روی بازدم تأکید کنید و آن را بیشتر از دم طولانی کنید.
- این تمرین را به مدت پنج دقیقه تکرار کنید.
تحقیقات نشان داده است که ترکیب استراتژی‌های مختلف تنفسی می‌تواند به افزایش حجم قفسه سینه در افراد مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه کمک کرده و تعداد تنفس‌های مورد نیاز را کاهش دهد.
استفاده از پنکه
متخصصان مختلف استفاده از پنکه را برای دمیدن هوای خنک و کاهش تنگی نفس مفید می‌دانند و برخی تحقیقات نیز این موضوع را تأیید کرده‌اند. بنابراین، قرار دادن یک پنکه دستی کوچک در مقابل صورت ممکن است به بهبود علائم شما کمک کند.
نوشیدن قهوه‌ی تلخ
نوشیدن قهوه‌ی تلخ گاهی می‌تواند در کاهش تنگی نفس مؤثر باشد. این ممکن است به این دلیل باشد که کافئین باعث شل شدن عضلات راه‌های هوایی می‌شود. یک مطالعه نشان داد که کافئین می‌تواند عملکرد راه‌های هوایی را در افراد مبتلا به آسم بهبود بخشد و به آن‌ها کمک کند تا راحت‌تر نفس بکشند. اما تحقیقی دیگر نشان داد که نوشیدنی‌های حاوی کافئین تأثیری بر تنگی نفس ناشی از داروها ندارند.
همچنین باید به یاد داشت که مصرف بیش از حد قهوه می‌تواند باعث افزایش ضربان قلب شود. بنابراین، بهتر است در مصرف آن احتیاط کنید تا از دریافت بیش از حد کافئین جلوگیری کنید.
خوردن زنجبیل تازه
زنجبیل یکی از غذاهای مفید برای آسم است که باید به آن توجه کرد. مصرف زنجبیل تازه یا افزودن آن به آب داغ می‌تواند در تسکین فوری تنگی نفس ناشی از عفونت‌های تنفسی و آسم مؤثر باشد. با این حال، برای تأیید این اثرات نیاز به تحقیقات بیشتری وجود دارد.
۲. درمان تنگی نفس با راهکارهای پزشکی
اگر به‌دلیل تنگی نفس به پزشک مراجعه کنید، او شما را از نظر ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای که ممکن است باعث ایجاد مشکل شده باشند، بررسی می‌کند. سپس در صورت مشخص شدن علت تنگی نفس، یک یا چند مورد از روش‌های زیر را پیشنهاد می‌دهد:
دارودرمانی
داروهای تنگی نفس عبارتند از:
- داروهای استنشاقی که به باز شدن راه‌های هوایی کمک می‌کنند
- داروهایی که برای درمان بیماری‌های زمینه‌ای از جمله بیماری‌های قلبی یا ریوی تجویز می‌شود
- قرص یا شربت برای کمک به کاهش خلط و پاکسازی ریه‌ها
- داروهای ضدآلرژی
توانبخشی ریوی
بعضی از افراد مبتلا به بیماری‌های ریوی می‌توانند از توانبخشی ریوی بهره‌مند شوند. در این برنامه، درمانگر به شما آموزش می‌دهد که چگونه تنگی نفس خود را کنترل کنید و در صورت نیاز، نکات مهمی درباره تغییرات سبک زندگی، مانند ترک سیگار، ارائه می‌دهد.
مشاوره
مشاوره، از جمله درمان شناختی-رفتاری (CBT)، می‌تواند برای برخی افراد مبتلا به تنگی نفس مناسب باشد. اگر با یکی از مشکلات زیر مواجه هستید، ممکن است کاندیدای مناسبی برای این روش باشید:
- بیماری مزمن ریوی که موجب استرس یا اضطراب شما شده است.
- افسردگی.
- اختلال پانیک یا اضطراب.
- تمایل به ترک دخانیات ولی دشواری در انجام آن.
CBT به شما کمک می‌کند تا راه‌های جدیدی برای مقابله با موقعیت‌های استرس‌زا، از جمله تنگی نفس، پیدا کنید و همچنین می‌تواند عواملی که باعث ایجاد یا تشدید تنگی نفس می‌شوند را کاهش دهد. پزشک ممکن است CBT را در کنار توانبخشی ریوی توصیه کند.
اکسیژن‌درمانی
افراد دارای مشکلات تنفسی شدید معمولاً به اکسیژن نیاز دارند. اکسیژن‌درمانی می‌تواند در بیمارستان یا در خانه انجام شود، اما باید تا زمانی که پزشک مجوز ندهد، از این روش در خانه استفاده نکنید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائم زیر را مشاهده کردید، فوراً با اورژانس (تلفن ۱۱۵) تماس بگیرید یا به بیمارستان مراجعه کنید:
- به‌طور ناگهانی دچار تنگی نفس شده‌اید و علت آن مشخص نیست.
- در تنفس مشکل دارید و احساس می‌کنید چیزی در گلوی شما گیر کرده است.
- بعد از شروع مشکل، تنفس شما بهتر نشده است.
- درد قفسه‌ی سینه یا علامت دیگری دارید.
- پای شما ورم کرده است.
همچنین در موارد زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- تنگی نفس را به‌طور مکرر یا مداوم تجربه می‌کنید.
- شب‌ها به‌دلیل تنگی نفس از خواب بیدار می‌شوید.
- از خس‌خس سینه یا سفتی گلو شکایت دارید.
راه‌های پیشگیری از تنگی نفس
با رعایت نکات زیر می‌توانید خطر ابتلا به تنگی نفس را کاهش دهید:
- با کمک پزشک، یک برنامه مراقبتی مناسب برای مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای خود تهیه کنید. این برنامه شامل نوع داروها، زمان مصرف آن‌ها، فعالیت‌های ورزشی و دیگر توصیه‌ها است.
- از استنشاق مواد شیمیایی مانند دود اگزوز خودروها که می‌توانند ریه‌ها را تحریک کنند، خودداری کنید.
- تکنیک‌های تنفسی و روش‌های آرام‌سازی را یاد بگیرید.
- سیگار نکشید.
- با رعایت یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم، وزن خود را در محدوده سالم نگه‌دارید. در صورتی که به بیماری خاصی مانند آسم مبتلا هستید، پیش از شروع ورزش با پزشک خود مشورت کنید و مقاله «آسم و ورزش» را مطالعه کنید.
- از فعالیت در شرایط جوی بسیار گرم یا سرد و همچنین در رطوبت بالا پرهیز کنید. اگر مشکل ریوی دارید، در روزهای با آلودگی هوا از خانه خارج نشوید.
کلام پایانی
تنگی نفس می‌تواند به دلایل مختلفی بروز کند و بنابراین درمان آن به علت اصلی بستگی دارد. روش‌های خانگی مانند تنفس لب غنچه‌ای، تنفس دیافراگمی و استفاده از پنکه‌ی دستی معمولاً در تسکین فوری تنگی نفس مؤثر هستند. با این حال، اگر مشکل ادامه یافت یا با علائم دیگری مانند درد قفسه‌ی سینه، تب یا ورم پا همراه بود، سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
منابع: my.clevelandclinic, healthline, medicalnewstoday
نظرات کاربران