پژوهشگران ایرانی موفق شدهاند با بهرهگیری از یک روش نوین زیستفناورانه، یکی از پرحجمترین پسماندهای صنعت طیور یعنی پرهای مرغ را به پودری پروتئینی و قابل استفاده در خوراک دام و طیور تبدیل کنند. این دستاورد که نتیجه یک طرح ملی با حمایت «بنیاد ملی علم ایران» است، گامی مهم در جهت مدیریت پایدار پسماندهای دامی و ارتقای ارزش افزوده در صنایع مرتبط به شمار میرود.
پر مرغ که حدود پنج درصد از وزن زنده طیور را تشکیل میدهد، سالانه بهصورت انبوه در کشتارگاهها تولید میشود. با رشد قابل توجه صنعت پرورش طیور در ایران طی سالهای اخیر، میزان این پسماند نیز به شکل چشمگیری افزایش یافته است. بسیاری از کشتارگاهها به دلیل نبود فناوریهای تبدیل و فرآوری مناسب، پرها را بهعنوان زباله دفع میکنند یا در بهترین حالت آن را به شکل محدود در برخی فرآوردههای دامی بهکار میگیرند؛ در حالی که ارزش تغذیهای پرهای فرآورینشده ناچیز بوده و قابلیت هضم اندکی دارند.
کارشناسان حوزه دام و طیور تأکید میکنند که استفاده سنتی از پسماندهای کشتارگاهی در خوراک دام نهتنها از نظر تغذیهای چندان سودمند نیست، بلکه میتواند چالشهای زیستمحیطی و بهداشتی نیز ایجاد کند. این در حالی است که بخش عظیمی از پسماندهای پروتئینی، بهویژه پر مرغ، در صورت بهرهگیری از فناوریهای مناسب میتواند به خوراکی ارزشمند و باکیفیت برای دام تبدیل شود.
کلید این تبدیل موفق، پروتئینی به نام کراتین است؛ مادهای که ساختار اصلی پر را تشکیل میدهد. کراتین بهدلیل پیوندهای دیسولفیدی متعدد، بسیار مقاوم است و فرآیند تجزیه آن دشوار و زمانبر محسوب میشود. در سالهای اخیر، با شناسایی آنزیمهایی موسوم به کراتیناز در برخی قارچها و باکتریها، امکان تجزیه مؤثر کراتین فراهم شده است. این آنزیمها توانایی دارند ساختار محکم کراتین را بشکنند و آن را به ترکیبات قابل جذب تبدیل کنند.
پژوهش انجامشده در ایران بر همین پایه علمی استوار است. در این طرح، محققان ابتدا توانستند ژن کدکننده آنزیم کراتیناز را از یک باکتری بومی جداسازی کنند؛ باکتریای که در محیطهای غنی از مواد آلی یافت میشود و به صورت طبیعی توانایی تجزیه برخی پروتئینهای سخت را دارد. سپس این ژن در یک میزبان آزمایشگاهی بیان شد تا ویژگیهای آنزیمی، میزان فعالیت، پایداری و کارایی آن مورد بررسی دقیق قرار گیرد.
به گفته پژوهشگران، دستیابی به یک آنزیم بومی و سازگار با شرایط محیطی ایران، اهمیت زیادی دارد. آنزیمهایی که از محیطهای خارجی وارد میشوند، معمولاً با هزینه بالا به دست میآیند و ممکن است در شرایط دمایی، رطوبتی و صنعتی کشور عملکرد مطلوبی نداشته باشند. اما آنزیمهای استخراجشده از میکروارگانیسمهای بومی، پایداری بیشتری دارند و میتوانند در مقیاس صنعتی مورد استفاده قرار گیرند.
نتیجه این تحقیق، ارائه روشی است که امکان تولید پودر پروتئینی مبتنی بر پر مرغ را با کیفیت بالا فراهم میکند. این پودر، به دلیل غلظت پروتئینی زیاد، قابلیت جایگزینی بخشی از منابع پروتئینی گرانقیمت در خوراک دام و طیور را دارد. کارشناسان معتقدند که استفاده از این نوع خوراک میتواند هزینههای تولید را کاهش دهد و در عین حال ارزش غذایی جیرههای دامی را افزایش دهد.
افزون بر این، تبدیل پر مرغ به محصولی ارزشمند، مزیتهای زیستمحیطی مهمی ایجاد میکند. دفع نامناسب پر در محیطزیست میتواند منجر به تجزیه طولانیمدت، انتشار بوی نامطبوع، ایجاد آلودگی میکروبی و حتی جذب حشرات و حیوانات مضر شود. با تبدیل این پسماند به خوراک دام، از تولید حجم عظیمی از زباله جلوگیری شده و چرخهای پایدارتر در مدیریت پسماندهای دامی شکل میگیرد.
به گفته پژوهشگران، یکی دیگر از مزیتهای این روش، انعطافپذیری آن است. سویههای باکتریایی شناساییشده میتوانند مستقیماً برای تولید آنزیم در واحدهای صنعتی بهکار گرفته شوند یا همراه با پسماند پر در مخازن تخمیر و تبدیل بهکار روند. این موضوع به کارخانهها اجازه میدهد بسته به ظرفیت و نیاز خود یکی از روشهای تولید را انتخاب کنند.
رشد تقاضا برای محصولات آنزیمی در جهان نیز فرصت اقتصادی مهمی برای کشور ایجاد کرده است. آنزیمهای کراتیناز اکنون در حوزههای متنوعی از جمله تصفیه فاضلاب، صنایع غذایی، نساجی، پزشکی، داروسازی و آرایشی مورد توجه قرار گرفتهاند. بنابراین توسعه فناوری داخلی در این زمینه میتواند زمینهساز صادرات محصولات آنزیمی و ورود ایران به یکی از بازارهای رو به رشد جهانی باشد.
با توجه به اینکه صنعت دامپروری یکی از بزرگترین و پراهمیتترین بخشهای اقتصادی ایران است، این دستاورد میتواند تأثیر قابل توجهی بر توسعه پایدار این صنعت داشته باشد. تولید خوراک دام ارزانتر و باکیفیتتر، کاهش هزینههای دفع پسماند، ایجاد اشتغال در حوزه زیستفناوری و افزایش بهرهوری منابع، تنها بخشی از مزیتهای عملیاتی این پروژه به شمار میروند.
پژوهشگران تأکید کردهاند که برای تجاریسازی کامل این فناوری، نیاز به سرمایهگذاری و همکاری بین صنعت و دانشگاه وجود دارد. ایجاد واحدهای نیمهصنعتی، انجام آزمایشهای عملیاتی در مقیاس بزرگتر و تدوین استانداردهای لازم برای تولید خوراک مبتنی بر پر، از جمله گامهای بعدی است که میتواند این فناوری را به مرحله بهرهبرداری گسترده نزدیک کند.
این پروژه نمونهای از توانمندی رو به رشد پژوهشگران ایرانی در حوزه زیستفناوری و تبدیل پسماندهای کمارزش به محصولات اقتصادی است؛ حوزهای که به گفته کارشناسان، در سالهای آینده نقش مهمی در توسعه صنایع غذایی، سلامت، محیطزیست و کشاورزی کشور خواهد داشت.
منبع خبر : tvbrics.com
نظرات کاربران