پژوهشگران دانشگاه صنعتی شریف در تهران از نخستین شبکه «توزیع کلید کوانتومی» (QKD) ایران برای پایتخت رونمایی کردند؛ دستاوردی که بسیاری از کارشناسان آن را نقطه عطفی در مسیر حرکت کشور به سوی عصر ارتباطات امن کوانتومی ارزیابی میکنند. این اقدام نهتنها جایگاه علمی ایران را در حوزه فناوریهای نوین برجسته میکند، بلکه نشان میدهد زیرساختهای کشور در حال همگام شدن با پیشرفتهترین دستاوردهای جهانی است.
این طرح با حمایت «ابتکار اقتصاد دیجیتال و اتصالپذیری» دولت و به همت متخصصان دانشگاه صنعتی شریف توسعه یافته است. اساس کار این فناوری بر بهرهگیری از اصول مکانیک کوانتومی استوار است؛ اصولی که امکان رمزنگاری دادهها به شیوهای کاملاً ایمن و غیرقابل نفوذ را فراهم میآورد. ویژگی منحصربهفرد این سیستم آن است که در صورت هرگونه تلاش برای استراقسمع یا دستکاری سیگنالها، تغییرات کوانتومی بهسرعت شناسایی میشوند و شبکه میتواند واکنش لازم را نشان دهد. به این ترتیب، امنیت دادهها در بالاترین سطح ممکن تضمین خواهد شد.
استفاده از زیرساختهای موجود
یکی از جنبههای مهم این پروژه، توسعه آن بر بستر فیبر نوری موجود در تهران است. بهجای صرف هزینههای سنگین برای ایجاد زیرساختهای کاملاً جدید، پژوهشگران توانستهاند از ظرفیتهای موجود بهرهبرداری کنند. این شبکه با استفاده از فرستندهها، گیرندهها و کلیدزنیهای نوری پیشرفته کوانتومی طراحی شده و توانسته است در باند O فیبر نوری فعالیت کند. چنین قابلیتی باعث میشود ارتباطات کوانتومی در کنار دادههای متعارف و روزمره بدون هیچگونه تداخل یا اختلال به کار خود ادامه دهند.
این موضوع از دو جهت حائز اهمیت است: نخست آنکه هزینه پیادهسازی این فناوری بهشدت کاهش مییابد، و دوم اینکه مسیر توسعه آن در سایر کلانشهرهای کشور نیز هموارتر میشود. در نتیجه، میتوان انتظار داشت که ظرف سالهای آینده شاهد گسترش شبکههای مشابه در شهرهایی همچون مشهد، اصفهان، تبریز و شیراز باشیم.
ایران در جمع کشورهای پیشرو
دکتر جواد صالحی، استاد برجسته دانشگاه صنعتی شریف و مدیر این پروژه، در مراسم رونمایی اعلام کرد که با تحقق این دستاورد، ایران به جمع معدود کشورهایی پیوسته است که دارای زیرساخت عملیاتی QKD هستند. وی افزود: «این فناوری میتواند بهطور چشمگیری امنیت ملی و همچنین امنیت اطلاعات در حوزههای حساس را ارتقا دهد. خدمات دولت الکترونیک، سامانههای بانکی و حتی بخش سلامت از جمله حوزههایی هستند که بیشترین بهره را از چنین فناوریهایی خواهند برد.»
به گفته او، اهمیت این موضوع زمانی آشکارتر میشود که بدانیم تهدیدات سایبری روزبهروز پیچیدهتر میشوند و حتی پیشرفتهترین روشهای رمزنگاری کلاسیک نیز در برابر قدرت پردازشی رایانههای کوانتومی آینده آسیبپذیر خواهند شد. از این رو، توسعه زیرساختهای QKD برای حفظ استقلال و امنیت دیجیتال کشور امری حیاتی به شمار میرود.
چشمانداز کاربردهای گسترده
فناوری توزیع کلید کوانتومی تنها به ایجاد ارتباطات ایمن میان نهادهای دولتی یا بانکها محدود نمیشود. در آینده نزدیک، این شبکه میتواند بستر لازم را برای فعالیت شرکتهای خصوصی، استارتآپها و حتی مراکز درمانی فراهم کند. به عنوان مثال، انتقال امن پروندههای پزشکی بیماران میان بیمارستانها یا ارتباطات محرمانه میان بانکها و مشتریان، از جمله کاربردهایی است که بهسرعت قابلیت بهرهبرداری خواهد داشت.
از سوی دیگر، ورود ایران به حوزه QKD میتواند زمینهساز همکاریهای علمی و فناوری با دیگر کشورها باشد. با توجه به محدود بودن تعداد کشورهایی که تاکنون موفق به پیادهسازی چنین شبکههایی شدهاند، حضور ایران در این جمع محدود میتواند به تعاملات علمی گستردهتر و همچنین تقویت جایگاه کشور در عرصه دیپلماسی علمی منجر شود.
صرفهجویی اقتصادی و مزیت راهبردی
پیادهسازی این شبکه در بستر فیبر نوری موجود یک مزیت اقتصادی بزرگ محسوب میشود. در بسیاری از کشورها، توسعه زیرساختهای ویژه کوانتومی نیازمند سرمایهگذاریهای هنگفت بوده است؛ اما پژوهشگران ایرانی با ابتکار عمل توانستهاند هزینهها را به حداقل برسانند. این موضوع نهتنها امکان توسعه سریعتر شبکه را فراهم میکند، بلکه میتواند الگویی برای سایر پروژههای ملی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات باشد.
از منظر راهبردی نیز این دستاورد نقشی حیاتی دارد. در دنیایی که جنگهای سایبری و تهدیدات دیجیتال به سرعت در حال گسترشاند، برخورداری از یک سیستم ایمن و غیرقابل نفوذ میتواند ضامن پایداری امنیت ملی باشد. بدین ترتیب، شبکه QKD تهران فراتر از یک پروژه دانشگاهی، به یک ابزار راهبردی در سطح ملی تبدیل شده است.
آیندهای نزدیکتر از آنچه تصور میکنیم
هرچند فناوریهای کوانتومی همچنان در ابتدای راه هستند، اما سرعت پیشرفت آنها چشمگیر است. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که ظرف یک دهه آینده، رایانههای کوانتومی میتوانند روشهای فعلی رمزنگاری را به چالش بکشند. بنابراین کشورهایی که از همین امروز به توسعه فناوریهای موازی مانند QKD روی آوردهاند، در آینده برتری محسوسی خواهند داشت.
برای ایران، این دستاورد میتواند به معنای شکلگیری اکوسیستمی جدید در حوزه امنیت دیجیتال باشد؛ اکوسیستمی که علاوه بر دانشگاهها، بخش خصوصی و حتی صنایع دفاعی را نیز درگیر خواهد کرد. اگر این مسیر با حمایتهای دولتی و سرمایهگذاریهای هدفمند ادامه یابد، میتوان انتظار داشت که ایران نه تنها مصرفکننده، بلکه یکی از تولیدکنندگان فناوریهای کوانتومی در منطقه و حتی جهان باشد.
رونمایی از نخستین شبکه توزیع کلید کوانتومی در تهران، بیش از یک خبر علمی است؛ این رویداد نمادی از اراده ملی برای ورود به عرصه فناوریهای پیشرفته و تضمین امنیت دیجیتال کشور است. استفاده از زیرساختهای موجود، کاهش هزینهها، ارتقای امنیت در حوزههای حیاتی و قرار گرفتن ایران در جمع کشورهای پیشرو، همه نشان میدهد که این گام سرآغازی برای تحولی بزرگ در ارتباطات کشور خواهد بود.
نظرات کاربران