مرزنجوش (یا مرزنگوش) که با نام علمی Origanum vulgare L شناخته می‌شود، یکی از گیاهان محبوب از خانواده نعناعیان است. این گیاه خشبی و چندساله با منشأیی از نواحی مدیترانه‌ای است. مرزنجوش دارای ریشه‌های سطحی با انشعابات زیاد است که هر سال از ریشه‌های قدیمی رشد می‌کند.
بسته به شرایط اقلیمی محل رویش، این گیاه به صورت بوته‌هایی با ارتفاع 50 تا 100 سانتی‌متر رشد می‌کند. ساقه‌های آن پوشیده از کرک‌های ترشحی است و برگ‌های آن به اندازه 3 تا 5 سانتی‌متر و حاوی غده‌های اسانسی می‌باشد. گل‌های مرزنجوش در انتهای ساقه‌ها به رنگ صورتی یا بنفش مایل به آبی ظاهر می‌شوند.
اندام‌های هوایی گیاه معطر هستند و عطری شیرین و طعمی لیمویی دارند. میزان اسانس این گیاه بسته به شرایط محیطی، بین 0.5 تا 1.5 درصد متغیر است. از ترکیبات اصلی اسانس مرزنجوش می‌توان به کارواکرول و تیمول اشاره کرد که خواص ضد قارچی و ضد باکتریایی آن را به همراه دارند.
آیا با خواص گیاه مرزنگوش آشنا هستید و تمایل دارید آن را پرورش دهید؟ احتمالاً بارها درباره خواص گیاهان دارویی شنیده‌اید. مرزنگوش یکی از این گیاهان ارزشمند است که علاوه بر استفاده دارویی، در آشپزی نیز کاربرد دارد. اگر علاقه‌مند به پرورش این گیاه مفید هستید، در این مقاله راهنمایی‌هایی برای نحوه کشت و مراقبت از آن ارائه کرده‌ایم.
چگونه مرزنگوش را پرورش دهیم و از آن مراقبت کنیم
مرزنگوش یک گیاه علفی دوساله است که طعمی منحصر به فرد دارد و در بسیاری از چاشنی‌ها و به‌عنوان ماده اصلی در پیتزا، سس‌های پاستا، غذاهای یونانی و مکزیکی استفاده می‌شود. این گیاه معمولاً در بهار کاشته می‌شود، به سرعت رشد می‌کند و به محض رشد می‌توان از آن استفاده کرد. تحقیقات نشان داده‌اند که روغن‌های مرزنگوش حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی هستند که ممکن است فواید سلامتی زیادی داشته باشند.
مرزنگوش ابتدا به‌صورت یک گل زمینی شروع به رشد می‌کند، اما به‌راحتی قد کشیده و بلند می‌شود. برگ‌های آن معمولاً بیضی شکل و سبز تیره هستند و گاهی کرک‌دار بوده و به‌صورت جفت در امتداد ساقه‌ها قرار دارند. این گیاه بویی قوی و تند شبیه یونجه و نعناع دارد. نکته‌ای که باید به آن توجه کنید این است که مرزنگوش برای حیوانات خانگی سمی است، بنابراین باید مراقب باشید که آن را در مکان‌های امن و دور از دسترس حیوانات بکارید.
چگونه مرزنگوش بکاریم؟
برای کاشت مرزنگوش، باید به سه نکته مهم توجه کنیم:
- زمان کاشت : مرزنگوش را در بهار، پس از پایان فصل یخبندان، بکارید. همچنین می‌توانید حدود شش تا ده هفته قبل از آخرین یخبندان بهاره، بذرها یا قلمه‌ها را در داخل خانه بکارید و سپس به محیط بیرون منتقل کنید. دمای خاک فضای باز برای کاشت باید حداقل ۱۵ درجه سانتی‌گراد باشد.
- انتخاب محل کاشت : مرزنگوش یک گیاه مدیترانه‌ای است که در آفتاب کامل و خاک با زهکشی خوب و شرایط ضعیف تا متوسط رشد می‌کند. خاک غنی می‌تواند طعم و تندی گیاه را کاهش دهد. بنابراین، مرزنگوش برای مناطقی با خاک ضعیف و آفتاب‌گیر که برای بسیاری از گیاهان دیگر مناسب نیست، انتخاب مناسبی است. همچنین باید مراقب باشید که این گیاه خیلی نزدیک به گیاهان بلندتر که سایه می‌اندازند، کاشته نشود.
- فاصله، عمق و تکیه‌گاه : فاصله بین ردیف‌های گیاهان مرزنگوش باید حدود ۵۰ تا ۶۰ سانتی‌متر و فاصله بین بوته‌ها حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر باشد. بذرها باید کمی در خاک فشار داده شوند و برای جوانه‌زنی به نور نیاز دارند. گیاهان نهالستانی باید در همان عمقی که در گلدان رشد کرده‌اند، کاشته شوند.
مراقبت از گیاه مرزنگوش
برای نگهداری بهتر از مرزنگوش، باید به نکات ضروری مراقبت از هر گیاه توجه کرد. در اینجا مهم‌ترین موارد ذکر شده است:
- نور : بیشتر انواع مرزنگوش به آفتاب کامل نیاز دارند، یعنی حداقل شش ساعت نور مستقیم خورشید در بیشتر روزها. اما برخی از انواع، مانند مرزنگوش طلایی، ترجیح می‌دهند کمی از سایه برای محافظت از برگ‌ها در برابر نور شدید خورشید بهره‌مند شوند.
- خاک : مرزنگوش در خاک لومی شنی رشد بهتری دارد. خاک مرطوب و غنی از مواد آلی برای مرزنگوش مناسب نیست، زیرا این گیاه نیاز به خاک خشک و سبک با زهکشی خوب دارد. همچنین، pH خاک باید کمی اسیدی تا خنثی باشد.
- آب: مرزنگوش به حدود یک اینچ آب در هفته نیاز دارد و خشکی متوسط را به خوبی تحمل می‌کند. بین دو آبیاری اجازه دهید خاک خشک شود، زیرا آبیاری زیاد می‌تواند باعث پوسیدگی ریشه و مشکلات دیگر شود.
- دما و رطوبت : مرزنگوش بسته به نوع آن می‌تواند دماهای گرم و حتی دماهای بسیار سرد را تحمل کند. با این حال، برای کاشت به حداقل دمای ۱۵ درجه سانتی‌گراد نیاز دارد. این گیاه به طور کلی رطوبت بالا را نمی‌پسندد و در آب و هوای مرطوب باید خاک با زهکشی خوب و جریان هوای مناسب داشته باشد.
- کود : مرزنگوش معمولاً نیازی به کوددهی ندارد، زیرا می‌تواند در خاک فقیر رشد کند. با این حال، استفاده زیاد از مواد مغذی مانند نیتروژن می‌تواند طعم گیاه را تغییر دهد.
- گرده‌افشانی : مرزنگوش یک گیاه عالی برای جذب گرده‌افشان‌های مفید به باغ شما است. زنبورها و سایر حشرات به گرده‌افشانی گل‌های کوچک آن کمک می‌کنند.
انواع مرزنگوش
مرزنگوش بومی آسیای غربی و منطقه مدیترانه است. بسیاری از انواع این گیاه به منظور استخراج روغن اسانس مورد استفاده قرار می‌گیرند. تحقیقات نشان داده‌اند که روغن مرزنگوش دارای خواص ضد میکروبی، ضد ویروسی و ضد قارچی است که فواید زیادی برای سلامتی به همراه دارد.
در اینجا به برخی از رایج‌ترین انواع مرزنگوش اشاره شده است:
- مرزنگوش معمولی: این گونه همان چیزی است که بسیاری از مردم برای پخت و پز استفاده می‌کنند.
- مرزنگوش طلایی: این گونه برگ‌های روشن‌تر و طعم ملایم‌تری نسبت به گیاه گونه اصلی دارد. بیشتر به عنوان گیاه زینتی نسبت به گیاه آشپزی محبوب است.
- مرزنگوش یونانی: این گونه نیز معمولاً برای پخت و پز استفاده می‌شود و دارای طعم نسبتاً قوی است.
تفاوت مرزنگوش و آویشن
هم مرزنگوش و هم آویشن در شرایط مشابهی رشد می‌کنند؛ به نور زیاد و خاک نسبتاً خشک نیاز دارند. از نظر ظاهری نیز شباهت‌هایی دارند، اما تفاوت‌هایی نیز وجود دارد. برگ‌های مرزنگوش معمولاً پهن‌تر و سبزتر از برگ‌های آویشن هستند که اغلب باریک و خاکی-سبز رنگ هستند. علاوه بر این، مرزنگوش عطری تند و خاکی دارد، در حالی که آویشن دارای عطری سبک‌تر و گلدارتر است.
برداشت مرزنگوش
زمانی که گیاه مرزنگوش شما به ارتفاع ۱۰ تا ۱۲ سانتی‌متر رسید، می‌توانید برداشت برگ‌ها را آغاز کنید. شاخه‌هایی را که برگ‌های مورد نیاز برای پخت و پز دارند، جدا کنید و بقیه گیاه را برای ادامه رشد باقی بگذارید. برای جدا کردن برگ‌ها کافی است انگشتان خود را روی ساقه بکشید تا برگ‌ها جدا شوند.
خوشمزه‌ترین برگ‌های مرزنگوش معمولاً درست قبل از گلدهی گیاه در تابستان رشد می‌کنند. بنابراین، اگر قصد دارید شاخه‌ها را برای خشک کردن برداشت کنید، این زمان از سال بهترین موقعیت است. با این حال، شما می‌توانید در هر زمان از فصل رشد، برگ‌ها را برای پخت و پز یا خشک کردن جمع‌آوری کنید.
شاخه‌های تازه را می‌توان حدود یک هفته در یخچال یا حدود یک سال در فریزر نگهداری کرد. برای خشک کردن، شاخه‌ها را به صورت وارونه در مکانی تاریک، خنک و با گردش هوای مناسب آویزان کنید. سپس برگ‌ها را جدا کرده و در ظرف دربسته نگهداری کنید. مرزنگوش خشک شده طعم قوی‌تری نسبت به برگ‌های تازه دارد و می‌توان آن را به مدت دو تا سه سال استفاده کرد.
چگونه مرزنگوش را در گلدان پرورش دهیم
مرزنگوش برای رشد در گلدان مناسب است و انتخاب خوبی برای باغچه گیاهان گلدانی کنار پنجره به شمار می‌رود. ظروف معمولاً سریع‌تر از خاک باغچه خشک می‌شوند، که این امر می‌تواند به ایجاد محیط خشک مورد علاقه مرزنگوش کمک کند. اطمینان حاصل کنید که گلدانی که انتخاب می‌کنید دارای سوراخ‌های زهکشی کافی باشد. گلدان‌های سفالی بدون لعاب ایده‌آل هستند زیرا به رطوبت اضافی خاک اجازه می‌دهند تا از دیواره‌های گلدان تبخیر شود.
آیا مرزنگوش به هرس منظم احتیاج دارد
مرزنگوش نیاز به هرس منظم نوک‌های در حال رشد دارد. این کار به ایجاد عادت رشد بوته‌ای کمک می‌کند و از رشد بلند و نامرتب جلوگیری می‌نماید. همچنین هرس منظم می‌تواند گلدهی گیاه را به تأخیر اندازد که برای حفظ طعم مطلوب برگ‌ها برای استفاده در آشپزی مفید است. با رشد گیاه، هرس باید به طور هفتگی انجام شود. اگر گیاه بیش از حد چوبی شد، برش ساقه‌ها به سطح زمین باعث می‌شود که ساقه‌های جدید از قاعده گیاه جوانه بزنند و در نتیجه، گیاه پرپشت‌تری ایجاد شود.
تکثیر مرزنگوش
مرزنگوش بهترین تکثیر را از طریق تقسیم یا قلمه زدن دارد. چون گونه‌های مختلف مرزنگوش ممکن است با هم گرده افشانی کنند، بذرهایی که از گیاهان باغی ذخیره می‌کنید ممکن است نتایج مورد انتظار را ندهند. تقسیم یک گیاه بالغ و گرفتن قلمه‌ها می‌تواند به جوانسازی گیاه کمک کرده و باعث رشد بوته‌ای‌تر و برداشت سالم‌تری شود. بهترین زمان برای تقسیم گیاه، اوایل بهار یا پاییز است. در اینجا نحوه انجام این کار آمده است:
- با دقت یک گیاه مرزنگوش بالغ را از خاک خارج کرده و گلوله ریشه آن را دست نخورده نگه دارید.
- از یک بیلچه تیز یا حتی انگشتان خود برای تقسیم گلوله ریشه به دو بخش استفاده کنید. هدف این است که ریشه‌ها را تا حد امکان از هم جدا کنید بدون اینکه آنها را برش دهید.
- هر بخش را در مکانی مناسب بکارید.
- قلمه‌ها را می‌توان در هر زمانی که گیاه در حال رشد فعال است برداشت کرد، اما بهار و اوایل تابستان بهترین زمان است زیرا ساقه‌ها هنوز سبز و انعطاف‌پذیر هستند. در اینجا نحوه انجام این کار آمده است:
- با استفاده از قیچی یا قیچی استریل، یک بخش از ساقه سالم را ببرید. برشی مورب درست بالای یک گره برگ ایجاد کنید.
- نیمی از برگ‌های قلمه را جدا کنید.
- آن را در یک ظرف آب در مکانی گرم و روشن اما دور از نور مستقیم خورشید قرار دهید. اطمینان حاصل کنید که برگ‌ها از سطح آب خارج هستند.
- هر چند روز یکبار آب را تعویض کنید. معمولاً پس از حدود یک هفته ریشه‌ها ظاهر می‌شوند. چند هفته صبر کنید تا شبکه‌ای از ریشه‌ها به طور کامل تشکیل شود، سپس قلمه‌ها را بکارید.
چگونه مرزنگوش را از بذر پرورش دهیم
برای اطمینان از اینکه گیاه مطابق با نوع انتخابی شما رشد می‌کند، از بذرهای یک شرکت معتبر استفاده کنید. بذرها را در یک ظرف کوچک با مخلوط مخصوص شروع بذر بکارید و آن را مرطوب اما نه خیس نگه دارید. بذرهای مرزنگوش را فقط کمی با خاک بپوشانید، زیرا برای جوانه‌زنی به نور نیاز دارند. ظرف را در مکانی گرم و با نور روشن و غیرمستقیم قرار دهید. پیش از کاشت نهال‌ها در فضای باز، آنها را به تدریج با شرایط بیرون سازگار کنید. جوانه‌زنی باید ظرف یک هفته رخ دهد.
تعویض گلدان مرزنگوش
برای گلدان مرزنگوش، می‌توانید از هر نوع مخلوط گلدانی با زهکشی مناسب و همه‌منظوره استفاده کنید. همچنین، می‌توانید آن را با شن یا پرلیت ترکیب کنید تا زهکشی بهتری حاصل شود. معمولاً خوب است که هر چند سال یکبار یک گیاه مرزنگوش بالغ را دوباره گلدان کنید و در صورت نیاز آن را تقسیم کنید تا نور به همه قسمت‌های گیاه برسد.
- نکات دیگر در مورد مرزنگوش: یکی از نکات مهم، نگهداری از مرزنگوش در زمستان است. این گیاه معمولاً در مناطق سرد نیاز به مراقبت ویژه در زمستان دارد، اما حتماً باید شرایط خاص نوع گیاه خود را بررسی کنید. در آب و هوای سرد، پس از اولین یخبندان که شاخ و برگ گیاه آسیب می‌بینند، ساقه‌ها را کوتاه کنید. فقط یک چتر کوتاه از ساقه‌ها برای محافظت از ریشه باقی بگذارید.
- آفات و بیماری‌ها: مرزنگوش معمولاً در برابر آفات و بیماری‌ها مقاوم است، اما باید مراقب کنه‌های عنکبوتی و شته‌ها روی شاخ و برگ‌ها باشید. همچنین، گیاه را برای علائم پوسیدگی ریشه و بیماری‌های قارچی که ممکن است در خاک‌های مرطوب ایجاد شوند، بررسی کنید. اغلب با اصلاح شرایط رشد، مشکلات جزئی آفات و بیماری‌ها قابل حل است.
- مرزنگوش در باغچه سبزیجات: شما می‌توانید مرزنگوش را در باغچه سبزیجات به عنوان گیاهی همراه برای کلم‌گل، خیار، کاهو، بروکلی و کدو سبز بکارید. عطر قوی این گیاه می‌تواند به دفع آفات مانند سوسک‌های خیار، کرم‌های کلم و شته‌ها کمک کند.
کلام آخر:
پرورش مرزنگوش می‌تواند به یک سرگرمی جذاب و حتی یک کسب و کار تبدیل شود. مانند هر فعالیت دیگری که با گیاهان مرتبط است، پرورش مرزنگوش می‌تواند به آرامش شما کمک کند و بهبود روحیه‌تان را به همراه داشته باشد.
نظرات کاربران