احتقان یا گرفتگی بینی یکی از مشکلات شایعی است که همه‌ی افراد، در هر سنی، حداقل یک بار در طول زندگی خود تجربه می‌کنند. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که عواملی موجب تحریک بافت‌های داخلی بینی شوند و در نتیجه، زنجیره‌ای از التهاب، تورم و تولید بیش از حد مخاط ایجاد گردد.
گرفتگی بینی می‌تواند تنفس صحیح و کافی را دشوار کند، به طوری که ممکن است فرد حتی در انجام فعالیت‌های روزمره دچار مشکل شود. در این مطلب ازسیمدخت ، قصد داریم به بررسی علل، علائم و روش‌های درمان گرفتگی بینی در بزرگسالان، کودکان و نوزادان بپردازیم. با ما همراه باشید.
علائم گرفتگی بینی چه هستند؟
پیش از اینکه به بررسی علل و درمان گرفتگی بینی بپردازید، لازم است با علائم این مشکل و تأثیرات آن بر بدن خود آشنا شوید. نشانه‌های اصلی احتقان بینی شامل موارد زیر است:
- دشواری در تنفس از طریق بینی
- تنفس از راه دهان، به‌ویژه هنگام خواب
- تجمع مخاط یا آبریزش مداوم بینی
- مشکل در شیر خوردن برای نوزادان
- درد سینوسی و تورم بافت‌های بینی
- سرفه و عطسه‌ی مداوم
علت گرفتگی بینی چیست؟
بینی شما هوایی را تنفس می‌کند که ممکن است حاوی انواع آلودگی‌ها، ذرات معلق و آلرژن‌ها باشد. داخل بینی، موهای ریزی وجود دارند که این ذرات مزاحم را به دام می‌اندازند تا از طریق عطسه یا فین کردن از سیستم تنفسی دفع شوند. اما اگر این موها نتوانند همه‌ی ذرات و گرده‌های موجود در هوا را فیلتر کنند، بافت داخلی بینی ملتهب شده و متورم می‌شود. در نتیجه، سیستم ایمنی بدن با ترشح مخاط بیشتر تلاش می‌کند این ذرات را از بینی خارج کند، اما این اقدام به جای کمک، منجر به تورم بیشتر و گرفتگی بینی می‌شود.
گرفتگی بینی معمولاً در اثر مشکلاتی مانند رینیت (آبریزش بینی) ایجاد می‌شود. رینیت به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: رینیت آلرژیک (مانند تب یونجه یا آلرژی فصلی) و رینیت غیرآلرژیک.
رینیت آلرژیک
رینیت آلرژیک یا تب یونجه زمانی رخ می‌دهد که بدن به آلرژن‌ها واکنش نشان می‌دهد. آلرژن‌ها ذرات بسیار ریزی هستند که در هوا معلق‌اند. برخی از رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- گرده گیاهان: گرده‌هایی که درختان و گیاهان در فصل‌های بهار، تابستان و پاییز تولید می‌کنند، می‌توانند وارد بینی شده و واکنش آلرژیک ایجاد کنند.
- مایت‌های گرد و غبار: حتی در محیط‌های تمیز، مایت‌های گرد و غبار که در فرش، مبلمان و ملافه‌ها زندگی می‌کنند، وجود دارند و می‌توانند باعث تحریک آلرژیک شوند.
- کپک:کپک‌های موجود در محیط‌های آلوده از طریق انتشار هاگ در هوا می‌توانند واکنش‌های آلرژیک و احتقان بینی را به همراه داشته باشند.
- شوره حیوانات خانگی: بسیاری از افراد نسبت به شوره و موی حیوانات خانگی حساسیت دارند که این موضوع می‌تواند باعث گرفتگی بینی شود.
رینیت غیر آلرژیک
رینیت غیر آلرژیک و گرفتگی بینی زمانی رخ می‌دهد که التهاب و تورم باعث تجمع مخاط در بافت‌های بینی می‌شود. این التهاب ممکن است به دلیل ابتلا به یک بیماری ویروسی یا قرار گرفتن در معرض محرک‌های تحریک‌کننده ایجاد شود. از جمله این محرک‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بزرگ شدن آدنوئیدها: آدنوئیدها غده‌هایی هستند که در پشت مجرای بینی قرار دارند و نقش محافظتی در برابر میکروب‌ها دارند. گاهی اوقات، تورم این غده‌ها می‌تواند باعث گرفتگی بینی شود.
- محیط: قرار گرفتن در معرض دود، استرس، خوردن غذاهای تند و استشمام مواد شیمیایی می‌تواند باعث گرفتگی بینی شود.
- تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی مانند بلوغ یا باردار شدن می‌تواند یکی از دلایل احتقان بینی به شما آورده شود.
- مصرف دارو: اگر برای کاهش فشار خون یا درد خود از داروی خاصی استفاده می‌کنید ممکن است دچار گرفتگی بینی شوید.
- عفونت: گرفتگی بینی یکی از اصلی‌ترین علائم بروز عفونت‌های سینوسی یا سرماخوردگی است.
- دلایل دیگر: علاوه بر موارد ذکر شده، نقص‌های آناتومیکی، رشد غیرسرطانی پولیپ بینی و بیماری ریفلاکس معده نیز می‌توانند منجر به گرفتگی بینی شوند.
روش‌های درمان و رفع گرفتگی بینی
متخصصان معمولاً گرفتگی بینی را بر اساس علت آن درمان می‌کنند. به عنوان مثال، اگر به دلیل حساسیت به موی گربه دچار احتقان بینی شده‌اید، در واقع نوعی رینیت آلرژیک دارید. بنابراین، علاوه بر مصرف داروهای مناسب، باید از تماس با این حیوانات نیز پرهیز کنید. در صورتی که گرفتگی بینی از نوع غیر آلرژیک باشد، با شناسایی عواملی که این مشکل را ایجاد می‌کنند و مصرف داروهای کنترل‌کننده‌ی علائم، ممکن است بتوانید وضعیت خود را مدیریت کنید. در ادامه به معرفی چند روش درمان گرفتگی بینی می‌پردازیم.
درمان گرفتگی بینی در سرماخوردگی با هیدراته نگه داشتن بدن
اگر احساس می‌کنید به دلیل سرماخوردگی یا آنفولانزا دچار گرفتگی بینی شده‌اید، یکی از مهم‌ترین اقداماتی که باید انجام دهید، نوشیدن مقدار زیادی مایعات است. هیدراته نگه داشتن بدن باعث می‌شود مخاط در مجرای بینی رقیق‌تر شده و راحت‌تر از سیستم تنفسی خارج شود. همچنین، تأمین آب کافی به کاهش فشار روی سینوس‌ها کمک می‌کند، که در نتیجه آن، التهاب و تورم نیز کاهش می‌یابد. در فصل‌های پاییز و زمستان، دانستن اینکه «چگونه در فصل سرما از آنفولانزا جلوگیری کنیم؟» می‌تواند تا حد زیادی مانع از بروز گرفتگی بینی و علائم مرتبط با آن شود.
استفاده از دستگاه بخور برای درمان گرفتگی بینی هنگام خواب
استفاده از دستگاه بخور می‌تواند یک راه مؤثر و سریع برای کاهش گرفتگی بینی در شب و تسریع درمان سرماخوردگی در خانه باشد. این دستگاه‌ها با تبدیل آب به بخار، رطوبت هوای اتاق را افزایش می‌دهند. تنفس در این هوای مرطوب، به تسکین بافت‌های تحریک شده و رگ‌های خونی متورم در بینی و سینوس‌ها کمک می‌کند. همچنین، هوای گرم و مرطوب می‌تواند به شما کمک کند تا مخاط باقی‌مانده در بینی را راحت‌تر و بهتر تخلیه کنید. اگر در هنگام خواب دچار گرفتگی بینی مداوم هستید، پیشنهاد می‌کنیم خرید دستگاه بخور را در اولویت قرار دهید.
حمام کردن برای درمان گرفتگی بینی
کسانی که به‌طور مداوم با مشکل احتقان بینی مواجه هستند، به خوبی می‌دانند که حمام کردن تا چه حد می‌تواند در کاهش علائم این عارضه مؤثر باشد. بخار موجود در فضای حمام می‌تواند به رقیق شدن مخاط بینی کمک کرده و التهاب آن را کاهش دهد. یک دوش آب گرم کوتاه ممکن است تنفس شما را حداقل برای مدتی به حالت عادی بازگرداند. اگر نمی‌توانید حمام کنید، کافی است یک قابلمه پر از آب را روی اجاق گاز بگذارید و بگذارید به جوش بیاید. سپس حوله‌ای روی سرتان بیندازید و با حفظ فاصله مناسب، به آرامی به سمت قابلمه خم شوید. به مدت ۱۵ دقیقه بخار را به بینی خود وارد کنید تا کاهش احتقان را احساس کنید.
شست‌وشوی بینی با آب نمک
اگر مدت زمان زیادی نیست که دچار علائم احتقان بینی شده‌اید، می‌توانید با شست‌وشوی سوراخ‌های بینی‌تان با آب نمک این مشکل را تا حد زیادی برطرف کنید. ترکیب آب و نمک با افزایش رطوبت در مجرای تنفسی، به خروج مخاط اضافی و آلرژن‌ها کمک می‌کند. همچنین می‌توانید اسپری‌های آب نمک استریل شده را از داروخانه‌ها به‌صورت آماده خریداری کنید.
استفاده از کمپرس گرم
شاید برایتان جالب باشد که بدانید استفاده از کمپرس گرم می‌تواند مجرای بینی را از خارج باز کرده و برخی علائم گرفتگی آن را کاهش دهد. برای تهیه کمپرس گرم، ابتدا یک حوله را با آب داغ مرطوب کنید و سپس آن را بر روی بینی و پیشانی خود قرار دهید. گرما نه تنها به تسکین دردهای ناحیه صورت و کاهش التهاب در مجرای تنفسی کمک می‌کند، بلکه در بهبود وضعیت منافذ باز بینی نیز مؤثر است. برای به دست آوردن نتیجه بهتر، این کار را به طور مکرر تکرار کنید.
دمنوش برای گرفتگی بینی
برای کاهش علائم احتقان بینی، می‌توانید از چندین دمنوش مفید برای سرماخوردگی و آنفولانزا استفاده کنید. در زیر به برخی از دمنوش‌های مناسب برای رفع گرفتگی بینی اشاره کرده‌ایم:
- دمنوش نعناع: گیاه نعناع با وجود منتول در ترکیباتش، می‌تواند به باز شدن مجرای تنفسی و کاهش التهاب بینی کمک کند. برای تهیه دمنوش نعناع، چند برگ تازه یا یک قاشق چای‌خوری از این گیاه را در آب جوش قرار دهید و به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه دم کنید.
- دمنوش آویشن: گیاه آویشن دارای خواص ضدباکتریایی، ضدویروسی و ضدالتهابی است و می‌تواند به کاهش التهاب و گرفتگی مجرای تنفسی و تسکین علائم سرماخوردگی کمک کند. برای تهیه دمنوش آویشن، یک قاشق چای‌خوری آویشن خشک یا چند شاخه تازه آن را در آب جوش بریزید و اجازه دهید به مدت ۱۰ دقیقه دم بکشد.
- دمنوش زنجبیل: زنجبیل نیز یکی دیگر از گیاهانی است که با ترکیبات فنلی مانند زینجرون و کورستین به کاهش علائم گرفتگی بینی کمک می‌کند. جالب است بدانید که این ماده به اندازه داروی لوراتادین برای درمان رینیت آلرژیک مؤثر است. برای تهیه دمنوش زنجبیل، کافی است یک تکه زنجبیل تازه را برش دهید و به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در آب جوش دم کنید.
استفاده از گلاب برای گرفتگی بینی
یکی دیگر از راهکارهای خانگی مؤثر که می‌توانید برای رفع علائم گرفتگی بینی امتحان کنید، استفاده از گلاب است. این ماده با خواص ضدالتهابی و آرام‌بخش خود می‌تواند به طور قابل توجهی تورم و گرفتگی درون بینی را کاهش دهد. روش‌های استفاده از گلاب برای این منظور به شرح زیر است:
- بخور گلاب: یک قابلمه آب را روی اجاق گاز قرار دهید و پس از اضافه کردن چند قاشق غذاخوری گلاب به آن، اجازه دهید بجوشد. سپس یک حوله بر روی سرتان بیندازید و به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه از بخار آن تنفس کنید.
- اسپری گلاب: می‌توانید از گلاب به عنوان یک اسپری بینی مؤثر برای باز کردن مجاری بینی استفاده کنید. برای این کار مقداری گلاب را در یک بطری تمیز بریزید و حداقل ۳ بار در روز به داخل سوراخ‌های بینی خود اسپری کنید.
- ترکیب گلاب و آب نمک: برای کاهش گرفتگی بینی، می‌توانید مقداری گلاب را با آب نمک ترکیب کنید و از آن برای شست‌وشوی مجرای تنفسی خود استفاده کنید. این کار به خارج شدن آلرژن‌ها و مخاط اضافی از بینی کمک کرده و می‌تواند به بهبود تنفس شما منجر شود.
مصرف داروی گرفتگی بینی
اگر گرفتگی بینی شما با استفاده از روش‌های خانگی بهبود نیافت، باید با تشخیص پزشک به استفاده از داروهای مناسب برای رفع این مشکل بپردازید. در ادامه، با داروهایی که برای درمان گرفتگی بینی تجویز می‌شوند آشنا خواهید شد.
۱. آنتی هیستامین‌ها
اگر گرفتگی بینی شما ناشی از یک واکنش آلرژیک باشد، باید از آنتی هیستامین‌ها یا داروهای مخصوص درمان آلرژی استفاده کنید. این داروها می‌توانند میزان ترشح یک ماده شیمیایی به نام «هیستامین» را در بدن مدیریت کرده و در نتیجه گرفتگی و التهاب بینی را کاهش دهند. اگر بدون تجویز پزشک از آنتی هیستامین‌ها استفاده می‌کنید، حتماً دستورالعمل روی بسته‌بندی آن‌ها را با دقت مطالعه کنید. دیفن هیدرامین، فکسوفنادین، ستریزین و پرومتازین از معروف‌ترین آنتی هیستامین‌های موجود در بازار هستند.
۲. داروهای ضد احتقان
داروهای ضد احتقان که به کاهش تورم و درد مجرای بینی کمک می‌کنند، در فرم‌های مختلفی مانند اسپری یا قطره بینی، شربت و قرص عرضه می‌شوند. اگر این داروها را بدون نسخه پزشک تهیه کرده‌اید، نباید بیشتر از ۳ روز از آن‌ها استفاده کنید. همچنین، افرادی که به فشار خون بالا مبتلا هستند نباید از قرص‌های ضد احتقان و داروهای معمولی استفاده کنند و بهتر است تحت نظر پزشک به مصرف جایگزین‌های ایمن‌تر بپردازند. قرص سودوافدرین و اسپری اکسی متازولین از رایج‌ترین داروهای ضد احتقان موجود در بازار هستند.
۳. داروهای دیگر
علاوه بر داروهای ضد احتقان و آنتی هیستامین‌ها، می‌توانید از اسپری‌های استروئیدی بینی مانند فلوتیکازون و تریامسینولون نیز استفاده کنید. همچنین، آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آموکسی‌سیلین و آزیترومایسین می‌توانند در کاهش احتقان بینی و درمان التهاب و تورم بافت‌های داخلی آن مؤثر باشند.
درمان گرفتگی بینی نوزاد
بسیاری از نوزادان در ماه‌های ابتدایی زندگی خود با مشکلاتی مانند گرفتگی بینی و عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی یا تحتانی مواجه می‌شوند. همان‌طور که می‌دانید، نوزادان نیز مانند بزرگترها مستعد ابتلا به بیماری‌هایی همچون سرماخوردگی هستند، به‌ویژه اگر در نزدیکی افراد مبتلا به ویروس قرار بگیرند. از آنجا که نوزاد نمی‌تواند به‌راحتی بگوید که دچار گرفتگی بینی شده است، باید به وضعیت سلامت او توجه ویژه‌ای داشته باشید. تولید صداهای زیاد در هنگام تنفس، دشواری در مصرف مایعات، آبریزش و غلیظ شدن مخاط بینی، مشکلات خواب، عطسه و سرفه از علائم گرفتگی بینی در نوزادان هستند.
برای درمان گرفتگی بینی نوزاد ۴۰ روزه‌تان، می‌توانید از قطره یا اسپری سالین که یک محلول استریل آب و نمک است، استفاده کنید. ۱۵ تا ۲۰ دقیقه قبل از تغذیه یا خواب نوزاد، در هر یک از سوراخ‌های بینی او دو قطره از این محلول بریزید. اسپری یا قطره‌ای که برای رفع گرفتگی بینی نوزاد خریداری می‌کنید باید فاقد هرگونه داروی دیگر باشد. همچنین می‌توانید از یک سرنگ حبابی برای خارج کردن مخاط اضافی از بینی نوزاد استفاده کنید. به خاطر داشته باشید که استفاده از داروهای مخصوص بزرگسالان برای نوزادان به شدت ممنوع است و تنها پزشک اطفال می‌تواند برای نوزاد شما دارو تجویز کند.
درمان گرفتگی بینی کودک
کودکان نیز مانند بزرگسالان ممکن است با مشکل گرفتگی بینی مواجه شوند. این احتقان گاهی به دلیل ابتلا به بیماری‌های ویروسی ایجاد می‌شود و گاهی نیز واکنش آلرژیک بدن به یک ماده خارجی باعث بروز این مشکل در مجرای تنفسی بینی می‌گردد. اقداماتی مانند استفاده از دستگاه بخور، مصرف قطره یا اسپری سالین، ماساژ دادن صورت، قرار دادن کمپرس گرم روی بینی و بهبود کیفیت هوای منزل می‌توانند به کاهش گرفتگی بینی در کودکان کمک کنند. اگر پس از چند روز علائم احتقان بینی فرزند شما برطرف نشد و با نشانه‌های دیگر بیماری‌هایی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا همراه شد، بهتر است هرچه سریع‌تر به یک پزشک متخصص مراجعه کنید.
گرفتگی بینی بعد از عمل بینی
یکی از مشکلات رایجی که افراد پس از عمل جراحی بینی با آن مواجه می‌شوند، گرفتگی بینی است. در طول عمل زیبایی، پزشک پوست روی بینی را باز کرده و با ایجاد برش، شکل و ظاهر این عضو را تغییر می‌دهد. بنابراین، طبیعی است که پس از جراحی با تورم، التهاب و گرفتگی بینی روبرو شوید. به دلیل احتمال وجود بخیه و زخم‌های در حال التیام در بینی، هرگز نباید برای خارج کردن مخاط از مجرای تنفسی خود تلاش کنید. اگر به تازگی بینی خود را عمل کرده‌اید، می‌توانید با استفاده از آب مقطر، سوراخ‌های بینی خود را شست‌وشو دهید تا به تدریج گرفتگی آن‌ها برطرف شود.
اگر پس از جراحی بینی به دلیل آلرژی به یک ماده خاص دچار احتقان شده‌اید، بهتر است با مراجعه به پزشک متخصص و استفاده از داروهای مناسب، این مشکل را حل کنید.
گرفتگی بینی در بارداری
اگر در ماه‌های پایانی بارداری هستید و مدام احساس می‌کنید که سرما خورده‌اید، باید بدانید که شما تنها نیستید. بسیاری از زنان در این مرحله از بارداری دچار گرفتگی بینی می‌شوند، اما معمولاً دو هفته پس از زایمان به طور کامل بهبود می‌یابند. علاوه بر روش‌هایی مانند استفاده از دستگاه بخور، قرار دادن کمپرس گرم روی صورت، شست‌وشوی بینی با اسپری سالین و نوشیدن مایعات کافی، می‌توانید برای کاهش علائم خود به مصرف داروهای مخصوص نیز فکر کنید. به عنوان مثال، اسپری‌های ضد احتقان سینکس و اکسی متازولین در دوران بارداری بی‌خطر تلقی می‌شوند، اما ممکن است بعد از چند روز تأثیر معکوس داشته باشند. به یاد داشته باشید که زنان باردار باید قبل از استفاده از هر گونه داروی خوراکی یا موضعی جدید، حتماً با پزشک متخصص خود مشورت کنند.
سخن پایانی
گرفتگی بینی گاهی اوقات می‌تواند به یک مشکل آزاردهنده و غیرقابل تحمل تبدیل شود. بنابراین، اهمیت زیادی دارد که علاوه بر درمان‌های موضعی و استفاده از داروهای مناسب، به وضعیت کلی بدن خود نیز توجه کنید. استراحت کافی، نوشیدن مایعات، جلوگیری از کم‌آب شدن بدن و استفاده از روش‌های خانگی می‌تواند به تسریع روند بهبودی شما کمک کند. به خاطر داشته باشید که علائم گرفتگی بینی باید ظرف ۱۴ روز به طور کامل برطرف شوند؛ در غیر این صورت، لازم است برای تشخیص علت و درمان آن به یک پزشک متخصص مراجعه کنید.
منبع: Healthline ,Cleveland Clinic ,Pampers
نظرات کاربران