معماری سنتی خانه‌های قدیمی ایرانی یکی از دلایل اصلی که مردم تصمیم به بازدید از مناطق مختلف ایران می‌گیرند، خانه‌های باشکوه و معماری سنتی این سرزمین است که در این مقاله به‌طور کامل توسط تیم محتوای صلاحی دیزاین بررسی شده است. فرقی نمی‌کند که شما به معماری علاقه‌مند باشید یا نه؛ بدون شک از نبوغ و زیبایی این خانه‌های باستانی شگفت‌زده خواهید شد. طراحی منحصر به فرد و سازگار با محیط‌زیست که به گونه‌ای عمل می‌کند که در زمستان‌های سرد و روزهای گرم تابستان آسایش را فراهم می‌آورد، واقعاً چشمگیر است. همچنین، طرح‌های جذاب، گچ‌بری‌ها، آینه‌کاری‌ها و نقاشی‌هایی که نماد مفاهیم غنی فارسی هستند، از دیگر جذابیت‌های این خانه‌ها به شمار می‌روند. گل‌های رنگارنگ نیز یکی دیگر از ویژگی‌های قابل توجه این خانه‌هاست که بازدیدکنندگان بسیاری را به خود جلب می‌کند.
بررسی دقیق معماری قدیمی ایرانی
معماری خانه‌های قدیمی ایرانی همواره منبع الهام برای نسل‌های جدید معماران این کشور بوده است. این خانه‌ها با داشتن اندرونی و بیرونی، سردر، سکو، دالان، هشتی و حیاط‌های بزرگ و زیبا، از اجزای جدانشدنی معماری ایرانی به شمار می‌روند. در این مقاله، به بررسی معماری خانه‌های قدیمی و به‌ویژه سبک‌های مختلف معماری خانه‌های ایرانی در گذشته خواهیم پرداخت. همچنین به تحلیل اجزای خانه‌های سنتی ایرانی و ویژگی‌های آن‌ها می‌پردازیم و نمونه‌هایی از این آثار را بررسی خواهیم کرد.
سبک های معماری خانه های ایرانی از گذشته تا امروز
سبک‌های معماری خانه‌های ایرانی به دو دوره تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
سبک های پیش از اسلام:
- سبک پارسی
- سبک پارتی
سبک های پس از اسلام:
- سبک خراسانی
- سبک رازی
- سبک آذری
- سبک اصفهانی
اجزای معماری خانه های ایرانی در قدیم:
سکو:
سکوها در معماری خانه‌های ویلایی قدیمی در دو طرف در ورودی قرار داشتند. این سکوها به‌عنوان مکانی برای استراحت در هنگام انتظار و نیز برای نشستن و گفت‌وگو با همسایه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
سردر ورودی:
این سردر هلالی شکل، تزئینی بالای در ورودی و تنها در قسمت نمای خانه قرار داشت. معمولاً با کاشی‌کاری تزئین می‌شد و به گونه‌ای طراحی می‌شد که در زمستان از ریزش برف و باران جلوگیری کند و در تابستان مانع تابش مستقیم آفتاب باشد.
درب ورودی:
در اکثر خانه‌های سنتی با معماری ویلایی قدیمی، درهای ورودی از نوع دو لنگه و چوبی هستند. هر لنگه دارای یک کوبه است. زنان معمولاً با حلقه‌ای که صدای زیری ایجاد می‌کرد، در را به صدا درمی‌آوردند، در حالی که مردان از کوبه‌ای چکشی استفاده می‌کردند که صدای بم‌تری داشت.
درب ورودی:
در بیشتر خانه‌های سنتی با معماری ویلایی قدیمی، درهای ورودی به صورت دو لنگه و از چوب ساخته می‌شوند. هر لنگه دارای یک کوبه است. زنان با حلقه‌ای که صدای زیری تولید می‌کرد، در را به صدا درمی‌آوردند، در حالی که مردان از کوبه‌ای چکشی استفاده می‌کردند که صدای بم‌تری داشت.
دالان:
دالان در معماری خانه ویلایی قدیمی راهروی باریکی بود که فرد وارد شونده را با پیچ وخمی از هشتی به حیاط خانه هدایت می کرد. پیچ وخم دالان برای رعایت حریم خصوصی خانه بود تا عابر نتواند به سرعت متوجه فعالیت های جاری در حیاط شود.
حیاط:
حیاط در خانه های قدیمی مرکز و قلب ساختمان بود. حیاط مرکزی همراه با ایوان در هر سمت، ویژگی معماری خانه ویلایی قدیمی در ایران بود. البته این امکان وجود داشت که حیاط از نظر هندسی مرکز خانه نباشد، اما از نظر زندگی و انجام فعالیت ها مرکز خانه محسوب می شد.
حوض و باغچه:
در معماری خانه قدیمی ایرانی، حوض و باغچه معتبرترین عناصر حیاط سازی بودند.
تالار:
تالار در معماری خانه‌های ایرانی معمولاً فضایی با تزئینات بسیار زیبا و پرکار بود که با گچ‌بری، آینه‌کاری، نقاشی روی گچ، مقرنس و نقاشی روی چوب تزئین می‌شد. این اتاق‌ها با ارسی‌های پنج‌دری یا هفت‌دری به سمت حیاط خانه رو داشتند و به منظور پذیرایی از مهمانان محترم طراحی شده بودند.
نشیمن:
نشیمن‌ها اتاق‌هایی بودند که اهمیت کمتری نسبت به تالار داشتند. با این حال، نشیمن‌ها نسبت به اتاق‌های ساده اهمیت بیشتری داشتند، زیرا مکان تجمع اعضای خانواده و مهمانان نزدیک محسوب می‌شدند. این اتاق‌ها از نظر تزئینات بسیار ساده بودند.
آشپزخانه:
آشپزخانه در معماری خانه‌های ایرانی معمولاً به شکل مربع یا مستطیل طراحی می‌شد و در نزدیکی آب‌انبار و چاه آب قرار داشت. در این آشپزخانه، فضایی برای پخت و پز، ذخیره چوب و تنور پخت نان وجود داشت و در دیوار آن، تاقچه‌ای برای قرار دادن ابزار آشپزی و غذا تعبیه شده بود.
آبریزگاه یا توالت و حمام:
در معماری خانه‌های ایرانی، سرویس‌های بهداشتی در سطحی پایین‌تر قرار می‌گرفتند به دو دلیل:
- سهولت در استفاده از آب و زهکشی آن
- حفظ گرما
حمام نیز به دو بخش تقسیم می‌شد: یک بخش به نام سربینه برای تعویض لباس و بخش دیگر گرم‌خانه برای شست‌وشو.
نور
در بیشتر خانه‌های سنتی با معماری ویلایی قدیمی، درهای ورودی به صورت دو لنگه و از چوب ساخته می‌شوند. هر لنگه دارای یک کوبه است. زنان با حلقه‌ای که صدای زیری تولید می‌کرد، در را به صدا درمی‌آوردند، در حالی که مردان از کوبه‌ای چکشی استفاده می‌کردند که صدای بم‌تری داشت.
معرفی سبک خراسانی
سبک معماری خراسانی در قرن اول هجری و با آغاز اسلام در ایران شکل گرفت و بنابراین می‌توان گفت که تحت تأثیر سبک معماری اسلامی قرار داشت. این سبک معماری تا قرن چهارم هجری ادامه یافت. اما چرا این سبک به نام خراسانی معروف شد؟ زیرا پس از ورود اسلام، ساخت بناهای مذهبی و مساجد آغاز گردید و نخستین این بناها در خراسان ساخته شدند؛ به همین دلیل به این سبک، خراسانی گفته می‌شود.
الگو و طراحی مساجد اولیه، برگرفته از مسجد نبی اکرم در مدینه بود. این مسجد دارای دیوارهایی از سنگ و بدون ملات بود و ارتفاع دیوارها به اندازه قد بلندترین مرد عرب تعیین شده بود. سقف آن از پوست چهارپایان ساخته می‌شد و ستون‌ها و تیرک‌های آن از نخل‌های خشک و درختان بی‌بار تهیه می‌گردید.
از مهم‌ترین نمونه‌های بناهای سبک خراسانی می‌توان به ارگ بم، مسجد جامع اردبیل، مسجد جامع نیریز، مسجد جامع میبد و بسیاری دیگر از مساجد جامع در شهرهای مختلف ایران اشاره کرد.
برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های سبک معماری خراسانی عبارتند از:
- سادگی و عدم وجود تزئینات پیچیده
- دارا بودن فضای شبستانی یا چهل ستونی
- در نهایت، ساختمان‌ها به سبک ایرانی طراحی شده‌اند در حالی که پلان و نقشه آن‌ها به سبک عربی است.
معرفی سبک رازی
سبک رازی از زمان آل زیار آغاز شد و تا حمله مغول‌ها به ایران ادامه یافت. اوج شکوفایی این سبک در دوران سلجوقیان مشاهده می‌شود. در این سبک، تأثیرات سبک پارسی، شکوه سبک پارتی و دقت سبک خراسانی به‌خوبی نمایان است.
محل اصلی رشد و توسعه سبک رازی، شهر ری بود. نخستین بناهای این سبک در این شهر ساخته شدند و به همین دلیل به نام سبک رازی شناخته می‌شوند. در این سبک، طاق و گنبد به‌طور چشمگیری پیشرفت کردند. از مهم‌ترین تغییرات این سبک می‌توان به حذف فضای شبستانی، ستون‌ها و احداث ایوان، گنبد یا پلان چهار ایوانی اشاره کرد.
برخی از نمونه‌های بارز بناهای به سبک معماری رازی شامل گنبد قابوس در گرگان، گنبد علویان در همدان، برج مقبره‌های خرقان در همدان، برج لاجیم در مازندران، مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع کبیر قزوین و حرم حضرت عبدالعظیم هستند.
برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های سبک معماری رازی عبارتند از:
- استفاده از طاق‌های جناقی
- به کارگیری تزئیناتی همچون گچ‌بری، آجرکاری، گره‌سازی و کاشی خشتی
- و در نهایت، داشتن پلان مستطیلی.
معرفی سبک اصفهانی
این سبک معماری از زمان قره قویونلوها و پیش از به قدرت رسیدن صفویان شکل گرفت. با پایان سلطنت محمدشاه، این سبک نیز شروع به افول کرد. دوران حکومت شاه عباس به عنوان عصر طلایی سبک اصفهانی شناخته می‌شود.
از جمله ساختمان‌های این سبک می‌توان به کاخ چهل ستون، کاخ عالی قاپو، کاخ صفی آباد در بهشهر مازندران، مجموعه گنجعلی خان در کرمان، میدان نقش جهان، کاخ چهلستون و کاخ هشت بهشت در اصفهان اشاره کرد.
برخی از ویژگی‌های مهم سبک معماری اصفهانی شامل موارد زیر است:
- داشتن پلان مستطیلی و چند ضلعی ساده
- استفاده از مصالح با کیفیت و بادوام در ساخت بناها
- و به کارگیری تزئیناتی از جمله کاشی خشتی، هفت رنگ، مقرنس‌کاری، یزدی‌بندی و رسمی‌بندی.
نمونه هایی از معماری خانه های قدیمی در ایران
خانه تاریخی هوانس:
این خانه قدیمی در محله جلفای اصفهان واقع شده و به دوره قاجار تعلق دارد. در حال حاضر، از این ساختمان به عنوان رستوران استفاده می‌شود.
خانه تاریخی بهنام:
خانه بهنام در تبریز واقع شده و به دوران پایانی زندیان و اوایل قاجار تعلق دارد. این بنا در ادامه مرمت شده و تزئینات نقاشی جدیدی به آن افزوده شده است.
خانه تاریخی احسان:
این خانه در کاشان قرار دارد و قدمتی بیش از ۱۰۰ سال دارد. خانه احسان به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است.
چکیده
معماری سنتی خانه‌های قدیمی ایرانی همواره منبع الهام برای نسل‌های جدید معماران در ایران بوده است. به همین دلیل، در این مقاله به بررسی این نوع معماری پرداختیم. ابتدا به سبک‌های معماری خانه‌های ایرانی از گذشته تا کنون اشاره کردیم و شش سبک اصلی را معرفی کردیم.
سپس اجزای معماری خانه‌های قدیمی در ایران را به تفصیل بررسی کردیم و توضیح دادیم که این خانه‌ها دارای مساحت بالایی بودند و از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل می‌شدند. مهم‌ترین اجزای این خانه‌ها شامل سکو، سردر و در ورودی، هشتی و دالان، ایوان‌ها، حیاط، حوض، باغچه و اتاق‌های اطراف حیاط بود.
منبع :pasargad
نظرات کاربران