سفر به فضا هر روز بیشتر میشود و به همین دلیل اهمیت زیادی دارد که تأثیرات سفر فضایی و شرایط جاذبه کم بر سلامت انسان بررسی شودمحققان دانشگاه Texas A&M، بهویژه دکتر آنا دیاز آرتیلز، بر تأثیر شرایط میکروجاذبه بر سلامت چشم انسان تمرکز کردهاندآنها دریافتند که جابهجایی مایعات در بدن در شرایط میکروجاذبه میتواند فشار داخل جمجمه و چشمها را افزایش دهد، که منجر به مشکلات بینایی میشود این وضعیت که به نام سندرم عصبی چشمی مرتبط با سفر فضایی (SANS) شناخته میشود، معمولاً در فضانوردانی که مدت طولانی در فضا هستند رخ میدهد علائم آن شامل تورم عصب بینایی، تغییر شکل چشم و تاری دید است که سلامت بینایی را به خطر میاندازد.
تمرکز پژوهشگران بر سلامت چشم در شرایط میکروجاذبه
با افزایش تعداد سفرهای فضایی و طولانیتر شدن زمان حضور انسان در فضا، بررسی تأثیرات سفر فضایی و شرایط ویژه محیطهای با جاذبه کم (میکروجاذبه) بر سلامت انسان از اهمیت فراوانی برخوردار شده است یکی از مهمترین دغدغههای محققان، اثرات این شرایط خاص بر سلامت چشم انسان است که میتواند مشکلات جدی و طولانیمدت ایجاد کند در دانشگاه Texas A&M، گروهی به رهبری دکتر آنا دیاز آرتیلز در حال تحقیق درباره تأثیر شرایط میکروجاذبه بر سلامت چشم هستند. این محققان بررسی میکنند که چگونه جابهجایی مایعات بدن در شرایط جاذبه کم، میتواند بر رگهای خونی چشم و سیستم قلبی عروقی تأثیر بگذارد.
سندرم عصبی چشمی فضایی (SANS) و علائم آن
یکی از مهمترین مشکلات سلامت چشم در فضانوردانی که مدت طولانی در فضا حضور دارند، سندرم عصبی-چشمی مرتبط با سفر فضایی (Spaceflight-Associated Neuro-ocular Syndrome یا SANS) است. این سندرم در اثر تغییرات فشار مایعات در بدن به وجود میآید که منجر به افزایش فشار داخل جمجمه و چشم میشود این افزایش فشار باعث تغییر شکل چشم و کاهش فشار خونرسانی به چشم (ocular perfusion pressure یا OPP) شده که به نوبه خود مشکلاتی در بینایی ایجاد میکند.
علائم رایج این سندرم شامل موارد زیر است:
- تورم دیسک عصب بینایی (optic disc edema)
- صاف شدن پشت چشم (globe flattening)
- تغییرات در شبکیه چشم
این مشکلات میتوانند منجر به تاری دید، دشواری در تمرکز بر اجسام نزدیک و تحریفهای بینایی شوند. این علائم میتوانند بر کیفیت زندگی فضانوردان تأثیر منفی بگذارند و در ماموریتهای طولانیمدت خطرناک باشند مکانیزمهای دقیق ایجاد این سندرم هنوز کاملاً شناخته نشده است، اما به وضوح مشخص است که قرار گرفتن طولانیمدت در شرایط میکروجاذبه، عامل اصلی آن است.
برای مقابله با این مشکل، دانشمندان در حال بررسی روشهایی مانند انجام تمرینات ورزشی ویژه، استفاده از داروها و دستگاههایی مانند تجهیزات کاهش فشار پایین بدن (Lower Body Negative Pressure – LBNP) هستند که هدف آنها بازگرداندن مایعات بدن به قسمتهای پایینتر بدن و کاهش فشار روی سر و چشمها است.
جابهجایی مایعات در فضا و بررسی دستگاه کاهش فشار پایین بدن (LBNP)
در شرایط جاذبه زمین، مایعات بدن عمدتاً به سمت پایین و پاها هدایت میشوند. اما در فضا و در شرایط میکروجاذبه، این مایعات به دلیل نبود جاذبه، به سمت بالای بدن، به خصوص سر و قفسه سینه منتقل میشوند دکتر دیاز آرتیلز توضیح میدهد که «زمانی که در شرایط میکروجاذبه قرار میگیریم، سیستم قلبی-عروقی تغییراتی میکند چرا که دیگر نیروی جاذبه مایعات را به پایین نمیکشد. این باعث میشود که مایعات بدن در قسمتهای بالایی ذخیره شوند و فشار روی جمجمه و چشمها افزایش یابد.»
تحقیقات اخیر نشان دادهاند که استفاده از دستگاه LBNP میتواند تا حدی مایعات بدن را به سمت پایین منتقل کند، اما به نظر میرسد این روش نتواند فشار خونرسانی به چشم را به میزان قابل توجهی کاهش دهد و به همین دلیل ممکن است به تنهایی برای جلوگیری از سندرم SANS کافی نباشد تحقیقات بیشتری برای درک کامل رابطه بین فشار خونرسانی به چشم و این سندرم مورد نیاز است.
تحقیقات گستردهتر و آیندهنگری
دکتر دیاز آرتیلز اشاره میکند که این تحقیقات بخشی از یک مطالعه جامعتر است که در سه مرحله انجام میشود تا اثرات جابهجایی مایعات در بدن و ارتباط آن با سندرم SANS بهتر شناخته شود در مرحله قبلی این تحقیق، از میزهای شیبدار استفاده شده تا تأثیر جاذبه در زوایای مختلف بر سیستم قلبی-عروقی شبیهسازی شود مرحله بعدی تحقیقات، انجام آزمایشها در شرایط واقعی میکروجاذبه است، مانند پروازهای سهموی (parabolic flights)، که میتواند نتایج دقیقتری را ارائه کند و به طراحی راهکارهای بهتر برای محافظت از فضانوردان در برابر مشکلات سلامتی مرتبط با جاذبه کم کمک کند.
تأثیرات کلی سفر فضایی بر بدن انسا
سفر به فضا فقط روی چشمها تأثیر نمیگذارد؛ بلکه بدن انسان دستخوش تغییرات گستردهای میشود:
- تحلیل عضلات: به دلیل نبود جاذبه، عضلات فضانوردان تحلیل میرود و قدرت بدنی کاهش مییابد.
- کاهش تراکم استخوان: استخوانها به مرور زمان ضعیف میشوند، زیرا بدن نیازی به تحمل وزن خود ندارد.
- جابهجایی مایعات: باعث پف کردن صورت و لاغر شدن پاها میشود.
- تغییرات در عملکرد قلب و عروق: به دلیل جابهجایی مایعات و کاهش فشار خون در قسمتهای پایینی بدن.
- خطر تشعشعات فضایی: که میتواند باعث افزایش ریسک سرطان و آسیب به سیستم عصبی شود.
- تأثیرات روانی: شرایط ایزوله و محدودیتهای فضایی میتواند موجب استرس، اختلالات خواب و مشکلات روانی شود.
ضرورت تحقیقات و راهکارهای پیشگیرانه
با توجه به فشارهای شدید فیزیولوژیکی و روانی که سفر فضایی به بدن انسان وارد میکند، نیاز به تحقیقات مستمر و توسعه راهکارهای حفاظتی اهمیت زیادی دارد. همکاری میان دانشمندان، مهندسان، پزشکان و خود فضانوردان برای یافتن روشهای بهتر محافظت از سلامت آنها حیاتی است این تلاشها نه تنها سلامت فضانوردان را تضمین میکند، بلکه به موفقیت ماموریتهای طولانیمدت فضایی نیز کمک میکند.
بیشتر بدانیم: رادیان: نخستین هواپیمای فضایی مسافربری و باری که راکتهای عمودپرواز را به چالش میکشد
لینک منبع: earth
نظرات کاربران