صنایع دستی زنجان از زیباترین سوغاتی‌هایی هستند که می‌توانید در سفر به این شهر تهیه کنید. آشنایی با این صنایع به شما کمک می‌کند تا به یادماندنی‌ترین سوغاتی‌ها را انتخاب کنید.
از مهمترین قطب های گردشگری کشورمان می توان به استان زیبای زنجان اشاره کرد که در شمال غربی ایران عزیز واقع شده است. زنجان دارای مکان های توریستی بیشماری است که هر ساله پذیرای مهمانان داخلی و خارجی از اقصی نقاط جهان می باشد. این استان در زمینه ی صنایع دستی بسیار فعال بوده و هنرمندان چیره دستی نیز در انواع هنرها دارد.
هنرهای چاقوسازی، جاجیم‌بافی، چاروق‌دوزی، ملیله‌کاری، گلیم‌بافی، سفالگری، فلزکاری، فرش‌بافی، نقره‌سازی و مسگری از جمله هنرهای این استان هستند. طبق اظهارات معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان، ۳۰۰ واحد تولید صنایع دستی در ۸۰ رشته فعالیت می‌کنند. زنجان در صنعت فلزکاری از جمله ۶ استان برتر کشور به شمار می‌آید. در ادامه این بخش از فرهنگ و هنر نمناک، شما را با دیگر صنایع استان زنجان آشنا خواهیم کرد.
1. چاقوسازی
چاقوسازی یکی از مهمترین و مشهورترین صنایع دستی زنجان است که از دیرباز تاکنون در این استان رواج داشته است. چاقوهای زنجان به دلیل کیفیت بالا، تناسب، تنوع، قدرت برش، دوام و ظرافت، واقعاً بی‌نظیر هستند.
از قرن دهم هجری، استان زنجان همواره به عنوان یکی از مراکز اصلی صنعتی و پایگاه کارگاه‌های چاقوسازی و اسلحه‌سازی شناخته می‌شده است. پژوهشگران و محققان پس از کشف مجموعه مرد نمکی در سال ۱۳۸۳، قدمت صنعت چاقوسازی در زنجان را بیش از ۱۷۰۰ سال تخمین زدند. جسد مومیایی شده مرد نمکی، چهارمین مومیایی‌ای بود که در جستجوهای معدن چهر آباد همراه با وسایلی مانند چاقو، کمربند، غلاف چرمی و استخوانی و یک جفت کفش پیدا شد. برخی کاوشگران نیز قدمت چاقوسازی در زنجان را به بیش از ۶ هزار سال پیش نسبت داده‌اند.
2. چاروق
چاروق یا چموش، نوعی کفش سنتی است که از دیرباز در میان مردم ایران رواج داشته است. این پای‌افزار از چرم خام ساخته می‌شده و با تسمه‌هایی به ساق پا بسته می‌شد. استفاده از چاروق در میان چوپانان که در بیابان‌ها به سر می‌بردند، رواج فراوان داشت.
امروزه در زنجان، نوعی از چاروق با ظاهری متفاوت تولید می‌شود. این نوع چاروق که به “چاروق زنجانی” معروف است، نوک تیز و خمیده‌ای مانند منقار عقاب دارد و فاقد بند و تسمه است. زنان زنجانی از چاروق زنجانی به عنوان کفش روفرشی استفاده می‌کنند.
چاروق زنجانی در انواع مختلفی از جمله چرمی، پارچه‌ای و نمدی تولید می‌شود و با نخ‌های ابریشمی، گلابتون و مخمل تزئین می‌گردد. این هنر اصیل ایرانی، نسل به نسل در میان مردم زنجان به یادگار مانده و به عنوان یکی از صنایع دستی ارزشمند این شهر شناخته می‌شود.
علاوه بر جنبه‌ی سنتی و فرهنگی، چاروق زنجانی از نظر پزشکی نیز فوایدی دارد. استفاده از این نوع کفش به دلیل انعطاف‌پذیری و جنس طبیعی آن، به گردش بهتر خون در پا کمک می‌کند و از درد مچ پا و خستگی پاها می‌کاهد.
امروزه با وجود تنوع کفش‌های مدرن، چاروق زنجانی همچنان جایگاه خود را در میان مردم زنجان و سایر نقاط ایران حفظ کرده است. این کفش سنتی نه تنها به عنوان پای‌افزاری زیبا و راحت مورد استفاده قرار می‌گیرد، بلکه نمادی از هویت و فرهنگ ایرانی نیز به شمار می‌رود.
3. گیوه‌دوزی
استان‌های فارس، کرمانشاه، زنجان و اراک از نظر کیفیت دوخت گیوه در مقام اول قرار دارند. تولید گیوه در زنجان توسط دو نفر انجام می‌شود: گیوه‌دوز و گیوه‌باف. زنان رویه‌ی گیوه‌ها را می‌بافند و سپس گیوه‌دوز به تکمیل ساخت آن می‌پردازد. یک گیوه‌ی خوب دارای رویه‌ای از نخ پنبه و زیره‌ای از چرم گاومیش است. بیشترین تولید گیوه‌های نخی و ابریشمی در انگوران و زنجان صورت می‌گیرد.
4. مسگری
در گذرگاه تاریخ ایران، زنجان به عنوان مهد مسگری همواره خوش درخشیده است. قدم در بازارهای این شهر که می‌گذاری، نغمه دلنشین چکش مسگران بر تارک هستی ات نقش می‌بندد و حس نوستالژی در وجودت جان می‌گیرد. گویی با هر ضربه، داستانی از هنر و ظرافت ایرانی روایت می‌شود.
هنرمندان زنجانی با دستان توانمند خود، جان مس را صیقل می‌دهند و آن را به ظروفی بدیع و کاربردی تبدیل می‌کنند. از سینی و کاسه و آفتابه گرفته تا مجمعه، دیگ، طشت، تونگ، حناخور، لگن و روشل، هر کدام یادآور ذوق و سلیقه ایرانی هستند.
مسگری زنجان فقط یک صنعت نیست، بلکه میراثی گرانبها است که سینه به سینه از گذشتگان به نسل امروز رسیده است. هنر مسگری هویت این شهر را شکل داده و به آن روحی خاص بخشیده است.
بازدید از بازار مسگرهای زنجان و تماشای ظرافت و هنر مسگران این شهر، فرصتی است مغتنم برای لمس تاریخ و فرهنگ غنی ایران.
5. ملیله‌کاری
ملیله‌کاری، یکی از رشته‌های زیبای صنایع دستی ایران است که با استفاده از مفتول‌های نازک نقره‌ای یا گاهی طلایی، به خلق ظروف و اشیای تزئینی می‌پردازد. این هنر سابقه‌ای دیرینه در شهر زنجان دارد و شواهد نشان می‌دهد که از دوره هخامنشیان در این منطقه رواج داشته است.
در دوره پهلوی اول، به خصوص در زمان رضا شاه، توجه ویژه‌ای به احیای هنرهای سنتی ایران شد و ملیله‌کاری نیز از این امر مستثنی نبود. در این دوره، هنرمندان زنجانی با خلاقیت و ظرافت خود، این هنر را ارتقا داده و به اوج شکوفایی رساندند.
علاوه بر زنجان، در شهرهای دیگر ایران مانند تهران و اصفهان نیز هنرمندانی به خلق آثار ملیله‌کاری مشغول بودند و تبادل دانش و تجربه بین این مراکز، به غنی‌تر شدن این هنر اصیل ایرانی کمک کرد.
امروزه ملیله‌کاری به عنوان یکی از نمادهای هویت فرهنگی ایران، در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و همچنان توسط هنرمندان زنجانی و سایر نقاط کشور با ظرافت و عشق آفریده می‌شود. ظروف و اشیای ملیله‌کاری، نه‌تنها از نظر زیبایی ظاهری چشم‌نواز هستند، بلکه از ظرافت و دقت بالایی در ساخت برخوردارند و می‌توانند زینت‌بخش خانه‌ها باشند.
6. معرق‌کاری
معرق، هنر ظریف و چشم‌نوازی است که با استفاده از قطعات چوب‌های رنگی در طرح‌ها و نقش‌های متنوع، جان می‌گیرد. هنرمندان این رشته با ظرافت و حوصله، تکه‌های چوب را در کنار هم قرار می‌دهند و تصاویری بدیع از حیوانات، پرندگان و نقوش اسلیمی خلق می‌کنند.
در خلق آثار معرق، از چوب‌های گوناگون با رنگ‌ها و رگه‌های طبیعی استفاده می‌شود. گاه برای افزودن ظرافت و زیبایی بیشتر، از صدف و استخوان نیز در کنار چوب بهره می‌برند.
معرق‌کاری در ایران، سابقه‌ای دیرینه دارد و قدمت آن به حدود 50 سال پیش می‌رسد. با وجود نوپا بودن این رشته، هنرمندان ایرانی با خلاقیت و ذوق هنری خود، معرق را به هنری فاخر و ارزشمند تبدیل کرده‌اند و آثار نفیس و چشم‌نوازی خلق می‌کنند.
امروزه از معرق برای تزئین اشیاء مختلف چوبی مانند تابلو، جعبه، میز، صندلی و … استفاده می‌شود. این هنر زیبا، جلوه‌ای خاص و چشم‌نواز به خانه‌ها و فضاهای مختلف می‌بخشد و ذوق و سلیقه ایرانی را به نمایش می‌گذارد.
7. ساخت سازهای سنتی
در میان هنرهای دست استان زنجان، ساخت سازهای سنتی جایگاهی ویژه دارد و هنرمندان چیره دست این دیار، با عشق و ظرافت، نوای جان‌بخش را در کالبد سازها می‌دمند.
این هنرمندان که سابقه‌ای دیرینه در این عرصه دارند، با خلاقیت و تبحر خود، سازهای موسیقی ایرانی همچون سه‌تار، سنتور، تمبک، کمانچه، نی، دف و … را خلق می‌کنند و در این مسیر، افتخارات بسیاری را برای خود و زنجان به ارمغان آورده‌اند.
هر کدام از این سازها، با ظرافت و دقت تمام ساخته می‌شوند و نوا و صدایی دلنشین دارند. گویی نغمه‌های اصیل ایرانی در تار و پود این سازها تنیده شده و با هر نوازش، جان به جان شنونده می‌بخشند.
هنر ساخت سازهای سنتی زنجان، نه تنها یک صنعت ظریف و ارزشمند است، بلکه نمادی از هویت و فرهنگ غنی این خطه به شمار می‌رود.
بازدید از کارگاه‌های این هنرمندان و دیدن مراحل ساخت این سازها، تجربه‌ای منحصر به فرد و خاطره‌انگیز خواهد بود.
اگر به دنبال سوغاتی خاص و ماندگار از زنجان هستید، بدون شک، سازهای سنتی این استان، بهترین انتخاب خواهند بود.
8. نگارگری
در میان هنرهای اصیل ایرانی، نگارگری جایگاهی ویژه دارد و در زنجان نیز از رونق خاصی برخوردار است. هنرمندان زنجانی با ظرافت و مهارتی مثال‌زدنی، طبیعت، انسان و مفاهیم عمیق را در هم می‌آمیزند و آثاری خلق می‌کنند که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.
نگارگری زنجان، ترکیبی بدیع از طرح‌های ظریف طبیعت، نقوش انسانی و رنگ‌آمیزی‌های هنرمندانه است که در نهایت به خلق آثاری فاخر و بی‌نظیر می‌انجامد. این هنر اصیل، ریشه در تاریخ و فرهنگ غنی ایران دارد و هنرمندان زنجانی با حفظ اصالت و در عین حال نوآوری، این هنر را زنده نگه داشته‌اند.
یکی از ویژگی‌های بارز نگارگری زنجان، استفاده از رنگ‌های متنوع و شاد است. هنرمندان زنجانی با ظرافت تمام، رنگ‌ها را در کنار هم قرار می‌دهند و به تابلوهای نگارگری، عمق و بعد می‌بخشند.
علاوه بر این، در نگارگری زنجان شاهد استفاده از نقوش ظریف و پرجزیئیات هستیم. هنرمندان با دقت و حوصله فراوان، گل‌ها، گیاهان، حیوانات و انسان‌ها را به تصویر می‌کشند و به تابلوهای نگارگری، جان می‌بخشند.
نگارگری، تنها یک هنر زیبا نیست، بلکه بازتابی از فرهنگ و تاریخ غنی این مرز و بوم نیز به شمار می‌رود. هر تابلوی نگارگری، داستانی برای گفتن دارد و ما را به سفری در اعماق تاریخ و فرهنگ ایران می‌برد.
امروزه هنرمندان نگارگر زنجانی، در کنار حفظ اصالت این هنر، به دنبال نوآوری و خلق آثاری جدید نیز هستند. آن‌ها با استفاده از تکنیک‌های جدید و ترکیب نگارگری با سایر هنرها، آثاری بدیع و خلاقانه خلق می‌کنند و این هنر اصیل را به نسل‌های آینده معرفی می‌کنند.
این هنر گوهری گرانبها در میان هنرهای ایرانی است که باید با تمام توان از آن پاسداری کرد. حمایت از هنرمندان نگارگر و ایجاد فضایی مناسب برای خلق آثار جدید، از جمله اقداماتی است که می‌توان برای حفظ و رونق این هنر اصیل انجام داد.
9. زیورآلات
صنعت زیورآلات، انگشترسازی، و طلا و نقره در زنجان دارای تاریخچه‌ای طولانی است که به سال‌های دور بازمی‌گردد. در سال‌های اخیر، تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در این منطقه رونق زیادی یافته و توجه و علاقه بسیاری را به خود جلب کرده است.
10. رنگرزی
تاریخ دقیق آغاز رنگرزی در زنجان در هاله‌ای از ابهام است، اما همبستگی این هنر با قالیبافی، که از دیرباز در این استان رواج داشته، بر کسی پوشیده نیست. قالیبافان زنجانی با ظرافت و خلاقیت، از گیاهان مختلف منطقه مانند روناس، جاشیر، پوست گردو، حنا، پوست انار و پوست پیاز، طیف وسیعی از رنگ‌های بدیع و چشم‌نواز را استخراج می‌کردند و با رنگرزی نخ و پشم، نقوشی ماندگار بر تار و پود قالی‌ها می‌نشانند.
هنرمندان رنگرز زنجان، با بهره‌گیری از دانش و تجربه خود، عصاره گیاهان را با مهارت تمام به رنگ‌هایی زنده و درخشان تبدیل می‌کردند. این رنگ‌ها، اصالت و زیبایی بی‌نظیری به قالی‌های زنجانی می‌بخشید و آن‌ها را در میان دیگر فرش‌های ایرانی متمایز می‌ساخت.
امروزه، گرچه استفاده از رنگ‌های شیمیایی تا حدودی جایگزین رنگرزی سنتی با مواد طبیعی شده است، اما هنوز هم می‌توان ردپای این هنر اصیل را در کارگاه‌های رنگرزی معدودی در زنجان یافت. حفظ و احیای این هنر ارزشمند، نه تنها هویت و تاریخ غنی زنجان را زنده نگه می‌دارد، بلکه به خلق آثاری بدیع و ماندگار در عرصه قالیبافی نیز کمک می‌کند.
11. قلمزنی
در میان صنایع دستی اصیل و پرآوازه زنجان، هنر قلمزنی جایگاهی ویژه دارد. دستان هنرمند مردان و زنان این دیار، مس را به بوم نقاشی بدل می‌کنند و با ظرافت و مهارتی مثال‌زدنی، نقوش و نگاره‌های بدیع را بر آن نقش می‌بندند.
هنرمندان قلمزن زنجان، با استفاده از قلم و چکش، به جان مس می‌افتند و با ظرافت و حوصله، طرح و نقش‌های از پیش تعیین شده یا جوشیده از قریحه خلاق خود را بر آن حک می‌کنند. ضربات منظم و ظریف چکش بر قلم، جان به مس می‌دهد و نقوش و نگاره‌های اسلیمی، هندسی، ختایی را بر سطح آن پدید می‌آورد.
آثار قلمزنی زنجان، از سینی و گلدان و مجسمه گرفته تا ظروف و زیورآلات، هر کدام شاهکاری از هنر و ذوق هستند که زینت‌بخش خانه‌ها و موزه‌های ایران و جهان می‌باشند.
علاوه براین زنجان مانند سایر شهرهای ایرانی از نظر داشتن سایر هنرهای دستی نیز مشهور است مانند: فرش، جاجیم‌بافی، سفالگری، گلیم و تذهیب.
امیدواریم با دیدن این پست و پست‌های مشابه ب اطلاعات عممی خود بیافزایید.
نظرات کاربران