رازهای پنهان فولیکول مو

هر تار مویی که روی سر شما می‌بینید، در واقع نتیجه فعالیت فولیکول‌های مو است که در لایه‌ی بیرونی پوست سر قرار دارند. این به این معنی است که بهداشت و سلامت موهایتان به‌طور مستقیم به وضعیت پوست سر و فعالیت فولیکول‌های مو وابسته است. در این مقاله از دیجی‌کالا مگ به سوالی که از فولیکول‌های مو و نقش آن‌ها در رشد مو مطرح می‌شود، پاسخ داده و شما را با شایع‌ترین بیماری‌های مرتبط با آن آشنا می‌کنیم. همراه ما تا انتهای این مطلب بمانید تا این مسئله را به طور کامل بررسی کنیم.

منظور از فولیکول مو چیست؟

فولیکول‌های مو نقاط ریز یا منافذی در پوست هستند که اغلب به عنوان “سوراخ‌ها” شناخته می‌شوند. اینها به شکل ساختار تونلی در لایهٔ بیرونی پوست، یعنی اپیدرم، واقع شده‌اند. این فولیکول‌ها، که در پوست سر هم موجودند، به رشد موها کمک می‌کنند.

ریشهٔ موها از پروتئین کراتین ساخته شده است و مواد غذایی لازم خود را از طریق عروق خونی روی پوست تامین می‌کند. همچنین، سبوم یا روغن طبیعی که توسط غدد چربی اطراف فولیکول‌های مو تولید می‌شود، به مرطوب نگه داشتن مو و پوست سر کمک می‌کند.

ساختار فولیکول مو چیست؟

حال که مفهوم فولیکول‌های مو برایتان روشن شده است، بهتر است با اجزای مختلف این ساختار آشنا شوید. فولیکول مو شامل اجزای زیر است:

۱. پاپیلا (Papilla)

پاپیلا از بافت همبند و عروق خونی تشکیل شده است که به موهای در حال رشد تغذیه می‌دهد. این پاپیلا در قسمت پایه‌ای فولیکول مو واقع شده است.

۲. ماتریکس ژرمینال (Germinal matrix)

ماتریکس ژرمینال، که در بخش زیرین فولیکول مو واقع شده است، مکان تولید موهای جدید توسط سلول‌ها را فراهم می‌کند.

۳. پیاز مو (Bulb)

پیاز مو، که یک ساختار دایره‌ای در قسمت پایین فولیکول مو است، به عنوان بخش زنده‌ی مو در نظر گرفته می‌شود. به عبارت دیگر، موهایی که در بالای سطح پوست قابل مشاهده هستند، به عنوان موهای مرده تلقی می‌شوند.

پیاز مو حاوی انواع مختلفی از سلول‌های بنیادی است که هر ۲۳ تا ۷۲ ساعت یک‌بار، یعنی سریع‌تر از سایر سلول‌های بدن، تقسیم می‌شوند. همچنین، پیاز مو حاوی هورمون‌هایی است که در رشد و ساختار مو در مراحل مختلف زندگی اثرگذارند، از جمله در دوران بلوغ و دوران بارداری.

۴. بالج یا برآمدگی (Bulge)

بالج در بخش میانی فولیکول مو واقع شده است. سلول‌های بنیادی بالج نه‌تنها فولیکول‌های مو را بازسازی می‌کنند، بلکه غدد چربی و اپیدرم نیز را تجدید می‌دهند. همچنین، بالج دارای عضلهٔ راست‌کنندهٔ مو (Arrector pili) است که در هنگام سرما یا ترس فشرده می‌شود و موها را به سمت بالا کشیده می‌شود.

عملکرد فولیکول مو چیست؟

علاوه بر رشد مو، فولیکول مو نقش بسزایی در تعیین ظاهر موها دارد. شکل فولیکول با نوع موهای شما ارتباط دارد؛ فولیکول‌های دایره‌ای شکل موهای صاف را ایجاد می‌کنند، در حالی که فولیکول‌های بیضی‌شکل موهای مجعد را به وجود می‌آورند.

همچنین، فولیکول مو در تعیین رنگ موها نیز نقش دارد. مانند پوست، مو رنگ خود را از رنگدانه‌ی ملانین می‌گیرد که در فولیکول‌ها ذخیره می‌شود. در موی انسان، دو نوع ملانین به‌نام یوملانین و فیوملانین وجود دارد؛ موهای سیاه، قهوه‌ای، بلوند یا قرمز بسته به نوع و مقدار ملانین در فولیکول‌ها شکل می‌گیرند.

با بالا رفتن سن، توانایی فولیکول‌های مو برای تولید ملانین کاهش می‌یابد؛ بنابراین، موهای خاکستری یا سفید شروع به ظاهر شدن می‌کنند.

سرعت رشد مو متفاوت بین افراد است و به عواملی مانند سن، نوع مو، و وضعیت سلامتی بستگی دارد. اما میانگین رشد مو حدود ۰/۵ اینچ (۱/۲۷ سانتی‌متر) در ماه یا ۶ اینچ (۱۵/۲۴ سانتی‌متر) در سال است.

چرخه‌ی رشد مو چه مراحلی دارد؟

چرخه‌ی رشد مو به سه مرحله تقسیم می‌شود: ۱) آناژن یا مرحله‌ی رشد، ۲) کاتاژن یا مرحله‌ی انتقال و ۳) تلوژن یا مرحله‌ی استراحت.

فولیکول‌ها به‌طور هم‌زمان مراحل مختلف چرخه را طی می‌کنند. هنگامی که برخی از فولیکول‌ها در مرحله‌ی رشد هستند، ممکن است بعضی از آن‌ها در حال طی کردن مرحله‌ی استراحت باشند. در یک انسان سالم، ۹۰ درصد فولیکول‌های مو در فاز آناژن، ۱ درصد در فاز کاتاژن و ۹ درصد در فاز تلوژن هستند.

در ادامه مراحل مختلف رشد مو با جزئیات بیشتری بررسی می‌شود:

• فاز آناژن (Anagen): در این مرحله مو از ریشه شروع به رشد می‌کند. فاز آناژن در فولیکول‌های طبیعی موی سر ۲ تا ۶ سال طول می‌کشد، در حالی که این مدت زمان برای موهای ابرو تقریبا ۷۰ روز است.
• فاز کاتاژن (Catagen): در این مرحله سرعت رشد مو کاهش می‌یابد و فولیکول مو کوچک می‌شود. فاز کاتاژن معمولا ۲ تا سه هفته طول می‌کشد.
• فاز تلوژن (Telogen): در این مرحله که سه تا چهار ماه طول می‌کشد، موهای قدیمی می‌ریزند و راه را برای رشد موهای جدید هموار می‌کنند. در فاز تلوژن روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ عدد از تار موهای خود را از دست می‌دهید. استرس باعث می‌شود موهای بیشتری وارد این فاز شوند و شروع به ریزش کنند.

بیماری‌های مرتبط با فولیکول‌ مو کدام‌اند؟

تعدادی از بیماری‌های مو به دلیل مشکلات فولیکول‌های مو ایجاد می‌شوند. برخی از این بیماری‌ها عبارتند از:

۱. آلوپسی آندروژنتیک (Androgenetic alopecia)

آلوپسی آندروژنتیک یا طاسی با الگوی مردانه یک مشکل است که بر روی چرخه‌ی رشد فولیکول‌های مو در پوست سر تأثیر می‌گذارد. در این وضعیت، چرخه‌ی مو کند شده و سپس متوقف می‌شود. به عبارت دیگر، فولیکول‌ها دیگر قادر به تولید مو نیستند. این مشکل ممکن است زنان را نیز تحت تأثیر قرار دهد که در این صورت به آن طاسی با الگوی زنانه می‌گویند.

۲. آلوپسی آره‌آتا (Alopecia areata)

آلوپسی آره‌آتا یک اختلال خودایمنی است، به این معنی که سیستم ایمنی بدن به فولیکول‌های مو حمله می‌کند و باعث می‌شود موها به صورت توده‌ای بریزند. گاهی‌اوقات این بیماری به آلوپسی یونیورسالیس یا ریزش مو در سراسر بدن منجر می‌شود.

در حال حاضر، آلوپسی آره‌آتا درمان قطعی ندارد. اما می‌توان آن را با روش‌های مختلف کنترل کرد. نوع درمان معمولا بسته به موارد زیر مشخص می‌شود:

• مقدار ریزش مو
• مدت زمان ریزش مو
• محل ریزش مو
• سن بیمار (درمان کودکان ممکن است با بزرگسالان متفاوت باشد)

گزینه‌های درمانی برای پیشگیری از ریزش مو و افزایش سرعت رشد مو اغلب شامل یک یا چند مورد از موارد زیر هستند:

• کورتیکواستروئیدهای موضعی
• ماینوکسیدیل
• کورتیکواستروئیدهای تزریقی
• آنترالین
• ایمونوتراپی موضعی
• مهارکننده JAK یا سایر داروهایی که روی سیستم ایمنی بدن اثر می‌گذارند

۳. فولیکولیت (Folliculitis)

این سوال که فولیکولیت یا التهاب فولیکول مو چیست، از سوی بسیاری از افراد مطرح می‌شود. در پاسخ باید بگوییم که فولیکولیت معمولا در اثر عفونت باکتریایی رخ می‌دهد و به‌صورت برجستگی‌ها یا بثورات کوچک قرمز، زرد یا سفید روی پوست سر، زیر بغل، صورت، بازوها یا پاها ظاهر می‌شود.

فولیکولیت ممکن است بدون درمان برطرف شود، اما پزشک می‌تواند برای کنترل آن به شما دارو بدهد. این داروها که علت عفونت را برطرف می‌کنند و علائم آن را تسکین می‌دهند، شامل داروهای موضعی و داروهای خوراکی هستند.

۴. تلوژن افلوویوم (Telogen effluvium)

تلوژن افلوویم یک نوع ریزش موی موقتی اما رایج است که باعث می‌شود فولیکول‌ها زودتر از موعد وارد فاز تلوژن یا استراحت شوند. این بیماری می‌تواند به‌صورت حاد یا مزمن رخ دهد. تلوژن افلوویم حاد که نسبتاً شایع است، کمتر از ۶ ماه طول می‌کشد و در ۹۵ درصد موارد از بین می‌رود. این بیماری معمولاً در اثر یک رویداد استرس‌زا مثل زایمان، بیماری، جراحی یا سایر تغییرات مهم زندگی رخ می‌دهد.

تلوژن افلوویم مزمن بیش از ۶ ماه طول می‌کشد و کل پوست سر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. حتی در موارد شدید ممکن است موها در سایر نقاط بدن از جمله روی پاها، ابروها و ناحیه‌ی شرمگاهی هم بریزند. گاهی‌اوقات تلوژن افلوویم مزمن دلیل مشخصی ندارد.

بهترین راه برای تقویت فولیکول مو چیست؟

با راهکارهای زیر می‌توانید رشد موهای خود را تقویت کرده و از سلامت آن‌ها محافظت کنید:

• از رژیم غذایی متنوع و متعادل پیروی کنید و غذاهای سالم مثل میوه، سبزی و ماهی را در برنامه‌ی روزانه‌ی خود بگنجانید.
• اگر به کمبود مواد مغذی ضروری مبتلا هستید، تحت نظر پزشک از مکمل استفاده کنید. آهن، روی و ویتامین‌های گروهی B مثل بیوتین (ویتامین B7) و فولیک اسید (ویتامین B9) می‌توانند گزینه‌های خوبی برای شما باشند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره‌ی این موضوع توصیه می‌کنیم مقاله «چگونه با مصرف فولیک اسید به رشد موهایم کمک کنم» را بخوانید.
• چند قطره روغن درخت چای یا روغن رزماری را داخل شامپوی خود بریزید. این روغن‌ها می‌توانند سلامت پوست سر را بهبود بخشند.
• راه‌های افزایش جریان خون در پوست سر را یاد بگیرید. با این کار می‌توانید تراکم موهای خود را افزایش دهید و جلوی ریزش بیش از حد آن‌ها را بگیرید.
• استرس خود را به کمک ورزش و مدیتیشن کاهش دهید.
• با پزشک درباره‌ی فواید درمان‌های تخصصی مثل کربوکسی‌تراپی، مزوتراپی و پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) صحبت کنید.

کلام پایانی

در این مقاله به بررسی فعالیت‌ها و اهمیت فولیکول مو پرداختیم. اکنون آگاهید که فولیکول مو نه‌تنها به رشد موها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند نوع و رنگ آن‌ها را هم مشخص کند. با توجه به اینکه فولیکول‌های سالم از اهمیت بسزایی برخوردارند، توصیه می‌شود که هرگونه علامت غیرعادی مانند ریزش ناگهانی مو یا التهاب در پوست سر را به پزشک مراجعه کنید.