پیش از آنکه به بررسی انواع عسل‌های موجود در ایران بپردازیم، باید بدانیم چه عواملی منجر به تولید عسل‌های متنوعی مانند آویشن، یونجه، گشنیز و غیره در ایران می‌شوند.
یکی از اصلی‌ترین دلایلی که ایران ظرفیت بالایی برای تولید انواع عسل دارد، اقلیم منحصر به فرد آن است. این کشور زیستگاه گیاهان متنوعی است و از آنجا که زنبورعسل برای تولید عسل به شهد گل‌ها نیاز دارد، ایران با داشتن این تنوع گیاهی، به کشوری با پتانسیل بالا برای تولید عسل‌های گوناگون تبدیل شده است. زنبورداران می‌توانند با جابجایی کندوها در فصول مختلف، به منابع مختلف شهد دسترسی پیدا کنند و عسل‌هایی با طعم و رنگ‌های متفاوت تولید نمایند.
به طور کلی، زنبورداران عسل‌ها را بر اساس منبع تغذیه زنبورها و زمان برداشت دسته‌بندی می‌کنند که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
انواع عسل بر اساس نوع تغذیه
یکی از مهم‌ترین عوامل در دسته‌بندی عسل‌ها، نوع تغذیه زنبورعسل است که به‌طور مستقیم بر کیفیت عسل تأثیر می‌گذارد. به‌طور کلی، زنبورها می‌توانند به سه روش تغذیه شوند: ۱. تغذیه با شکر (عسل تغذیه‌ای) ۲. تغذیه از شهد گل‌ها (عسل طبیعی) ۳. تغذیه از شیره درختان (عسلک).
۱. عسل تغذیه‌ای
در این نوع عسل، زنبوردار به جای استفاده از شهد گل‌ها و گیاهان برای تغذیه زنبورها، از آب شکر یا سایر مواد قندی بهره می‌برد. به عبارت دیگر، زنبوردار محلول آب و شکر را درون کندو قرار می‌دهد تا زنبورها با مصرف آن، عسل تولید کنند.
عسل تغذیه‌ای عموماً برای کمک به زنبورها در دوره زمستان‌گذرانی یا افزایش جمعیت کلنی‌ها در اوایل بهار تولید می‌شود. با این حال، برخی زنبورداران حتی در فصل گل‌دهی نیز زنبورها را با آب و شکر تغذیه می‌کنند تا مقدار بیشتری عسل تولید کنند. البته این نوع عسل‌ها معمولاً با انجام آزمایشات خاص قابل تشخیص هستند.
۲. عسل کاملاً طبیعی
در این نوع عسل، زنبورها به صورت کامل از شهد گل‌ها تغذیه می‌کنند و هیچگونه تغذیه مصنوعی به آنها داده نمی‌شود. عسل‌های طبیعی خود به دو دسته تقسیم می‌شوند: عسل‌های چندگیاه و عسل‌های تک‌گل.
عسل چندگیاه
عسل چندگیاه یا چهل گیاه به عسلی اطلاق می‌شود که زنبورها برای تولید آن از شهد گیاهان مختلفی تغذیه کرده‌اند. این تنوع گیاهی ناشی از پوشش گیاهی متنوع منطقه است. چنین عسلی معمولاً در فصل بهار، زمانی که شکوفه‌ها و گل‌های درختان و گیاهان مختلف باز می‌شوند، به دست می‌آید.
عسل تک‌گل
عسل تک‌گل به عسلی گفته می‌شود که بخش عمده شهد آن از یک نوع گیاه خاص تأمین شده باشد. معمولاً وقتی که بیش از ۵۰ درصد پوشش گیاهی یک منطقه از یک نوع گل تشکیل شده باشد، عسل تولید شده از آن منطقه به نام همان گیاه نام‌گذاری می‌شود. به عنوان مثال، عسل اقاقیا، عسل آویشن، عسل پنبه و غیره.
3. عسلک
زنبور عسل برای تولید عسل تقریباً از هر ماده شیرینی که در دسترسش باشد استفاده می‌کند. وقتی زنبور به جای تغذیه از شهد گل‌ها، از شیره‌ای که توسط حشرات دیگر بر روی درختانی مانند افرا، بلوط، یا خارشتر به وجود آمده استفاده کند و آن را به عسل تبدیل کند، این محصول به “عسلک” معروف است. عسلک نیز مانند عسل طبیعی دارای خواص بسیاری است و به عنوان یکی از تولیدات ارزشمند زنبور عسل شناخته می‌شود.
انواع عسل بر اساس زمان برداشت
یکی دیگر از دسته‌بندی‌هایی که کندوداران برای عسل‌های خود در نظر می‌گیرند، بر اساس زمان برداشت است. به طور کلی، عسل‌ها به دو دسته بهاره و پاییزه تقسیم می‌شوند.
عسل بهاره
عسل بهاره، همان‌طور که از نام آن پیداست، به عسلی گفته می‌شود که در فصل بهار، به‌ویژه اوایل آن تولید می‌شود. به همین دلیل، عسل‌هایی مانند عسل شکوفه درختانی نظیر بادام، عسل مرکبات، و عسل اقاقیا در دسته عسل‌های بهاره قرار می‌گیرند.
عسل پاییزه
برخلاف عسل بهاره، نام عسل پاییزه ممکن است کمی گمراه‌کننده به نظر برسد. عسل پاییزه به عسل‌هایی اطلاق می‌شود که از اواسط تابستان تا اوایل پاییز تولید می‌شوند. عسل‌هایی مانند گون، آویشن، و کنار جزو عسل‌های پاییزه محسوب می‌شوند.
انواع عسل طبیعی و عسلک موجود در ایران
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، عسل طبیعی و عسلک کاملاً توسط زنبور عسل تولید می‌شوند و در فرآیند تولید آنها از هیچ نوع تغذیه مصنوعی استفاده نمی‌شود، بنابراین این عسل‌ها دارای خواص درمانی منحصر به فردی هستند. در ادامه به مهم‌ترین انواع عسل‌های تولیدی ایران و خواص هر یک از آنها اشاره می‌کنیم.
در اینجا لازم است دو نکته مهم را ذکر کنیم:
- اول اینکه، لیست انواع عسل‌های موجود در ایران به تعداد گیاهان شهدزایی است که در این کشور یافت می‌شود. اما بسیاری از این گیاهان به صورت پراکنده هستند یا میزان شهددهی آنها بسیار کم است. به همین دلیل، تنها به معرفی مواردی می‌پردازیم که تولید آنها در کشور قابل توجه است.
- دوم اینکه، وقتی از عسل آویشن صحبت می‌شود، به این معنا نیست که زنبور ۱۰۰ درصد از شهد آویشن تغذیه کرده است، بلکه به این معناست که گیاه غالب در منطقه (بیش از ۵۰ درصد پوشش گیاهی) آویشن بوده است.
1. عسل آویشن: یکی از خاص‌ترین و محبوب‌ترین عسل‌های ایران
عسل آویشن بدون شک یکی از ویژه‌ترین و محبوب‌ترین عسل‌های تولیدی در ایران است. این عسل به دلیل رنگ تیره و خواص درمانی فراوانش بسیار مورد توجه قرار دارد.
هرچند در زمان گل‌دهی آویشن، گیاهان دیگری نیز در طبیعت وجود دارند و به همین دلیل معمولاً نمی‌توان عسل خالص آویشن را به دست آورد، اما بهترین نوع این عسل در دامنه‌های دماوند و طالقان برداشت می‌شود. عسل آویشن معمولاً دیرتر از سایر عسل‌ها رس می‌بندد، که نشان‌دهنده کیفیت بالای آن است.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل آویشن
زمان گل‌دهی آویشن بسته به منطقه رویش، در ماه‌های خرداد تا مرداد متغیر است و این دوره گل‌دهی معمولاً ۳ تا ۴ هفته به طول می‌انجامد. در این مدت، زنبورداران کندوهای خود را به این مناطق منتقل می‌کنند تا از شهد آویشن برای تولید عسل بهره‌برداری کنند.
خواص عسل آویشن
عسل آویشن دارای خواص بسیاری است که به اختصار به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
- درمان سرفه و گلودرد
- تسکین دردهای قاعدگی
- بهبود بیماری‌های دستگاه گوارش
- تقویت اعصاب و ضد افسردگی
- مفید برای عفونت‌های عمومی بدن
این خواص، عسل آویشن را به یکی از ارزشمندترین و پرطرفدارترین محصولات طبیعی ایران تبدیل کرده است.
2. عسل اقاقیا: عسل زلال و بی‌رنگ
درخت اقاقیا، اگرچه بومی جنوب آمریکا است، اما در ایران نیز در مناطق معتدل و سرد کاشته می‌شود و رشد سریعی دارد. عسل اقاقیا به دلیل رنگ زلال و شفاف خود بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد و می‌توان گفت که در بین انواع عسل، بی‌رنگ‌ترین نوع است.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل اقاقیا
زمان گل‌دهی درخت اقاقیا بسته به منطقه رویش، در ماه‌های فروردین و اردیبهشت است. این دوره گل‌دهی بسیار کوتاه و بین ۱ تا ۲ هفته است. با این حال، به دلیل میزان بالای شهد در گل‌های این درخت، اگر شرایط آب و هوایی مساعد باشد، همین مدت کوتاه برای پر شدن کندوها از عسل کافی است.
خواص عسل اقاقیا
عسل اقاقیا دارای خواص متعددی است که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مفید برای ناراحتی‌های صفرا
- کمک به رشد کودکان
- آرام‌بخش
- ملین و خواب‌آور
- مفید برای کم‌خونی
این ویژگی‌ها، عسل اقاقیا را به یکی از محبوب‌ترین انواع عسل در بین مصرف‌کنندگان تبدیل کرده است.
3. عسل گون: یکی از معروف‌ترین و فراوان‌ترین عسل‌های ایران
عسل گون یکی از شناخته‌شده‌ترین و فراوان‌ترین عسل‌ها در ایران است. گیاه گون، که عمدتاً در دامنه‌های زاگرس رشد می‌کند، انواع مختلفی دارد و گل‌های آن در رنگ‌های صورتی، آبی، سفید و زرد یافت می‌شود. هرچند در فصل گل‌دهی گون، گیاهان دیگری نیز در مناطق وجود دارند و زنبورها از شهد آنها نیز بهره می‌برند، در برخی نقاط زاگرس که تراکم گیاه گون بالا است، می‌توان عسل تک‌گل گون را برداشت. رنگ عسل گون معمولاً بین زرد تا نارنجی متغیر است.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل گون
زمان گل‌دهی گیاه گون بسته به منطقه رویش، از اردیبهشت در مناطق گرم آغاز می‌شود و تا مردادماه در مناطق سرد ادامه دارد. مدت زمان گل‌دهی این گیاه بین ۲ تا ۶ هفته است. در این بازه زمانی، زنبورداران معمولاً کندوهای خود را به دامنه‌های زاگرس منتقل می‌کنند تا از شهد گون برای تولید عسل استفاده کنند.
خواص عسل گون
عسل گون دارای خواص متعددی است که شامل موارد زیر می‌شود:
- مقوی مغز و اعصاب
- مفید برای درمان کم‌خونی
- تقویت‌کننده معده
- مفید برای رفع خشونت گلو
- مؤثر در کاهش درد کلیه و مجاری ادراری
این خواص، عسل گون را به گزینه‌ای ارزشمند و محبوب در درمان مشکلات مختلف سلامتی تبدیل کرده است.
4. عسل سیاه دانه: عسل دارویی با خواص ویژه
گیاه سیاه دانه در طب سنتی به عنوان یکی از گیاهان دارویی بسیار ارزشمند شناخته می‌شود و به همین دلیل، عسل سیاه دانه که از شهد این گیاه تولید می‌شود نیز از نظر دارویی اهمیت زیادی دارد. این عسل به رنگ قهوه‌ای تیره است.
سیاه دانه در مناطق مختلف ایران از جمله اصفهان، یزد، چهارمحال و بختیاری، فارس، همدان، خوزستان، سیستان و بلوچستان و کردستان به صورت زراعی کاشته می‌شود.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل سیاه دانه
زمان گل‌دهی گیاه سیاه دانه، بسته به منطقه رویش، از اردیبهشت تا تیرماه است و مدت زمان گل‌دهی آن معمولاً بین ۳ تا ۴ هفته به طول می‌انجامد. در این دوره، زنبورداران معمولاً کندوهای خود را به نزدیکی مزارع سیاه دانه منتقل می‌کنند تا بتوانند عسل تک‌گل سیاه دانه را برداشت کنند.
خواص عسل سیاه دانه
عسل سیاه دانه دارای خواص درمانی متعددی است، از جمله:
- افزایش شیر مادران
- تقویت حافظه
- بادشکن و قاعده‌آور
- مفید برای ضعف عمومی بدن
- کمک به رفع مسمومیت‌های خون
- مؤثر در درمان سنگ کلیه
این خواص ویژه، عسل سیاه دانه را به یک گزینه ارزشمند در حفظ سلامتی تبدیل کرده است.
5. عسل مرکبات: عسل خوش‌بو و زرد روشن
عسل مرکبات از شهد درختان مرکباتی مانند پرتقال، لیموترش، لیموشیرین، نارنج، نارنگی و دیگر انواع مرکبات تولید می‌شود. این نوع عسل به دلیل عطر و بوی زیادی که دارد، شناخته شده است و در مناطق شمالی کشور که دارای رطوبت بالایی هستند، معمولاً به دلیل رطوبت زیاد، عسل رقیق‌تری تولید می‌شود.
عسل مرکبات در استان‌های فارس، کرمان، مازندران، هرمزگان، گیلان، گلستان و بوشهر تولید می‌شود و رنگ آن معمولاً زرد روشن است.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل مرکبات
زمان گل‌دهی درختان مرکبات، بسته به نوع و منطقه رویش، از بهمن ماه تا اردیبهشت ماه است و مدت زمان گل‌دهی آنها بین ۴ تا ۵ هفته به طول می‌انجامد. در این بازه زمانی، زنبورداران کندوهای خود را در باغات مرکبات قرار می‌دهند تا از شهد این درختان بهره‌برداری کرده و عسل مرکبات را برداشت کنند.
خواص عسل مرکبات
عسل مرکبات دارای خواص درمانی متعددی است که شامل:
- جبران کمبود ویتامین C
- کاهش ورم در نواحی مختلف بدن
- تصفیه خون
- مفید برای درمان سکسکه
- از بین برنده کرم‌های روده
- پیشگیری از انواع سرطان‌ها
- افزایش اشتها
با این اوصاف عسل مرکبات یکی از گزینه‌های پرطرفدار در بین مردم است.
6. عسل کنار: عسل بی‌نظیر با عطر و طعم خاص
یکی از انواع عسل‌های برجسته، عسل کنار یا سدر است که به دلیل عطر و طعم منحصر به فردش بسیار مورد توجه قرار دارد. گیاه کنار در مناطق گرمسیری کشور مانند خوزستان، بوشهر، جنوب فارس، هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان رشد می‌کند. عسل کنار در ابتدای برداشت رنگ روشنی دارد و با گذشت زمان به تدریج تیره‌تر می‌شود. این عسل دیر رس است و ممکن است تا یک سال یا بیشتر طول بکشد تا شکرک بزند.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل کنار
زمان گل‌دهی درختچه کنار، بسته به نوع و منطقه رویش، از شهریورماه تا آبان است و مدت گل‌دهی آن معمولاً بین ۴ تا ۶ هفته به طول می‌انجامد. در این فصل، زنبورداران از نقاط مختلف کشور به مناطق گرمسیری می‌روند تا عسل تک‌گل کنار را برداشت کنند.
خواص عسل کنار
عسل کنار دارای خواص درمانی متعددی است که شامل:
- تقویت‌کننده و انرژی‌زا
- بهبود حافظه و مفید برای رشد کودکان
- کاهش حرارت بدن
- مفید برای درمان ناراحتی‌ها و زخم‌های روده
- تقویت و جلوگیری از ریزش مو
بعد این ویژگی‌ها شما هم حتما به انتخاب این نوع عسل فکر می‌کنید.
7. عسل یونجه: عسل شفاف و زود رس
گیاه یونجه، که به‌طور عمده برای خوراک دام کشت می‌شود و به تغییرات آب و هوایی حساس نیست، در مناطق مختلف ایران از سواحل جنوبی تا ارتفاعات البرز در صدها هکتار کشت می‌شود. وسعت مزارع زیر کشت یونجه در سال‌های اخیر به حدود ۶۰۰ هزار هکتار رسیده است. عسل حاصل از گل‌های یونجه به دلیل رنگ شفاف و روشن خود، معمولاً زرد تا سفید روشن است و به سرعت رس می‌بندد.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل یونجه
گل‌دهی گیاه یونجه، بسته به آب و هوا و منطقه رویش، از خردادماه در مناطق گرمسیر آغاز می‌شود و تا اواخر شهریورماه در مناطق سردتر ادامه دارد. مدت زمان گل‌دهی یونجه در هر چین حدود ۱۰ روز است و این گیاه ممکن است تا ۱۰ چین نیز داشته باشد. زنبورداران در این دوره، کندوهای خود را در کنار مزارع وسیع یونجه مستقر می‌کنند تا عسل یونجه را برداشت کنند.
خواص عسل یونجه
عسل یونجه دارای خواص درمانی برجسته‌ای است که شامل:
- دارای بالاترین مقدار ویتامین‌های A و K
- ملین و خون‌ساز
- مفید برای اختلالات عادت ماهیانه خانم‌ها
- نشاط‌آور
عسل یونجه نیز با داشتن خواص دارویی متعدد جزو گزینه‌های طرفدار خواهد بود.
8. عسل کلزا: عسل زرد روشن با خواص درمانی
کلزا، گیاه روغنی با انواع مختلف، به طور گسترده در کشور کشت می‌شود و اهمیت اصلی آن به دلیل استخراج روغن از آن است. با این حال، شهد این گیاه نیز برای زنبور عسل بسیار جذاب است. طبق آخرین آمار، حدود ۵۲,۰۰۰ هکتار از اراضی کشور به کشت کلزا اختصاص دارد و استان‌های خوزستان، گلستان، مازندران و اردبیل بیشترین سطح زیر کشت این گیاه را دارا هستند. عسل کلزا به رنگ زرد روشن است و به سرعت رس می‌بندد، معمولاً چند روز پس از برداشت.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل کلزا
زمان گل‌دهی کلزا، بسته به نوع و منطقه رویش، از دی ماه در مناطق گرمسیر آغاز می‌شود و تا اردیبهشت ماه در مناطق سردسیر ادامه دارد. مدت گل‌دهی این گیاه معمولاً بین ۳ تا ۴ هفته است. در این دوره، زنبورداران کندوهای خود را به مزارع کلزا منتقل می‌کنند. از آنجایی که فصل گل‌دهی کلزا معمولاً با آغاز فصل زنبورداری همزمان است، عسل به دست آمده معمولاً برای تقویت کلنی‌ها و تغذیه زنبورها استفاده می‌شود.
خواص عسل کلزا
عسل کلزا دارای خواص درمانی مختلفی است، از جمله:
- مسکن و آرام‌بخش
- بهبود زخم‌های معده
- مفید برای بیماران مبتلا به هپاتیت A
9. عسل شکرتیغال: عسل زرد روشن با خواص درمانی منحصر به فرد
عسل شکرتیغال، که همچنین به نام قنقال شناخته می‌شود، از گیاهی با گل‌های خاردار و کروی شکل تولید می‌شود. این گیاه به‌طور طبیعی در مناطق وسیعی از ایران از جمله قسمت‌های مرکزی و کویری و همچنین در نواحی زاگرس رشد می‌کند و شهد آن به شدت مورد علاقه زنبورها است. عسل حاصل از شکرتیغال رنگی زرد روشن دارد و به دلیل دیر رس بودن، زمان طولانی‌تری می‌برد تا شکرک بزند.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل شکرتیغال
گل‌دهی گیاه شکرتیغال، بسته به شرایط آب و هوایی و منطقه رویش، از اردیبهشت ماه در مناطق گرمسیر آغاز می‌شود و تا تیرماه در مناطق سردسیر ادامه دارد. مدت زمان گل‌دهی این گیاه معمولاً بین ۳ تا ۵ هفته است. در این دوره، زنبورداران کندوهای خود را به مناطقی که گیاه شکرتیغال در آنها غالب است، منتقل کرده و از شهد آن برای تولید عسل شکرتیغال استفاده می‌کنند.
خواص عسل شکرتیغال
عسل شکرتیغال دارای خواص درمانی متنوعی است، از جمله:
- مفید برای مشکلات ریوی
- بهبود عملکرد کبد
- درمان یبوست
- کمک به تسکین اختلالات عصبی و افسردگی
- پیشگیری از مشکلات روده‌ای
10. عسل گشنیز: گزینه‌ای مفید برای دیابتی‌ها با خواص درمانی متنوع
عسل گشنیز یکی از انواع عسل‌های ویژه است که به دلیل داشتن ساکارز پایین، به طور معمول برای افراد دیابتی توصیه می‌شود. این عسل به‌طور طبیعی میزان ساکارز کمتری دارد و به همین دلیل، مصرف آن برای دیابتی‌ها مناسب است.
گیاه گشنیز، مشابه با یونجه، در نقاط مختلف ایران کشت می‌شود. بیشترین سطح زیر کشت گشنیز در شهرستان نهاوند استان همدان قرار دارد که حدود ۵۰۰۰ هکتار از اراضی زیر کشت گشنیز کشور را به خود اختصاص داده است. به همین دلیل، نهاوند به عنوان یکی از بهترین مناطق برای برداشت عسل گشنیز شناخته می‌شود. رنگ عسل گشنیز از قهوه‌ای روشن تا تیره متغیر است و به دلیل دیر رس بودن، زمان بیشتری می‌برد تا شکرک بزند.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل گشنیز
گل‌دهی گیاه گشنیز، بسته به شرایط آب و هوایی و منطقه رویش، از فروردین‌ماه در مناطق گرم آغاز می‌شود و تا مردادماه در مناطق سردسیر ادامه دارد. مدت زمان گل‌دهی گشنیز معمولاً بین ۵ تا ۶ هفته است. در این مدت، زنبورداران کندوهای خود را در کنار مزارع وسیع گشنیز مستقر می‌کنند تا عسل تک‌گل گشنیز را برداشت کنند.
خواص عسل گشنیز
عسل گشنیز دارای خواص درمانی متعددی است که شامل:
- تقویت معده
- رفع سوء هاضمه
- نرم‌کننده سینه
- مفید برای زکام و اسپاسم‌های ماهیچه‌ای
- دفع سموم بدن
- مفید برای تب‌های رماتیسمی
- تقویت لثه
- افزایش شیر مادران
- یشگیری از سرطان
11. عسل زرشک: یکی از نادرترین و ویژه‌ترین عسل‌های ایران و جهان
عسل زرشک به عنوان یکی از نادرترین و خاص‌ترین انواع عسل در ایران و حتی در سطح جهانی شناخته می‌شود. ایران، به‌ویژه در دو شهرستان قائن و بیرجند در استان خراسان جنوبی، تنها کشور تولیدکننده زرشک بی‌دانه است و این مناطق با داشتن ۹۵ درصد از کل تولید زرشک کشور، بیشترین سطح زیر کشت این محصول را دارند. عسل تک‌گل زرشک دارای رنگی از قهوه‌ای تیره تا سیاه است و به دلیل دیر رس بودن، زمان بیشتری طول می‌کشد تا شکرک بزند.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل زرشک
زرشک در ماه‌های اردیبهشت و خرداد به گل می‌نشیند و مدت گل‌دهی آن معمولاً ۳ تا ۴ هفته طول می‌کشد. با این حال، در برخی سال‌ها، دمای بالای هوا در خراسان جنوبی می‌تواند تولید عسل زرشک را تحت تأثیر قرار داده و حتی باعث عدم تولید آن شود.
خواص درمانی عسل زرشک
عسل زرشک دارای خواص درمانی بسیاری است که شامل:
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- درمان کم‌خونی
- کمک به کنترل قند خون
- درمان مشکلات گوارشی مانند اسهال
- بهبود و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی
12. عسل زول: عسل خوش‌عطر و خوش‌طعم با خواص درمانی
گیاه زول یکی از گیاهان خودرو و رطوبت‌پسند ایران است که در مناطق شمالی کشور مانند گلستان، خراسان، تهران، سمنان، مازندران، آذربایجان و همدان به خوبی رشد می‌کند. عسل به دست آمده از گیاه زول به دلیل عطر و طعم بی‌نظیرش شناخته شده است و دارای رنگی از زرد روشن تا قهوه‌ای است. این عسل با سرعت متوسطی رس می‌بندد.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل زول
گل‌دهی گیاه زول، بسته به منطقه و شرایط آب و هوایی، از تیرماه در مناطق گرمسیر آغاز می‌شود و تا شهریورماه در مناطق سردسیر ادامه دارد. مدت زمان گل‌دهی این گیاه معمولاً ۳ تا ۴ هفته است، که زمان مناسبی برای فعالیت زنبورهای عسل و جمع‌آوری شهد محسوب می‌شود.
خواص درمانی عسل زول
عسل زول دارای خواص درمانی متعددی است که شامل:
- کنترل و کاهش قند خون
- مناسب برای کاهش نفخ معده و روده
- نرم‌کننده روده‌ها و درمان‌کننده یبوست
- تقویت‌کننده معده
- بهبود دردهای مفصلی
13. عسل رازیانه: عسل معطر با خواص درمانی متنوع
گیاه رازیانه، یک گیاه علفی و بسیار معطر است که به‌صورت خودرو و کشت‌شده در مناطق مختلف ایران از جمله استان‌های گلستان، مازندران، کردستان، خراسان و گیلان رشد می‌کند. با این حال، شهرستان رزن در استان همدان با داشتن بیش از ۲۵۰۰ هکتار سطح زیر کشت، در تولید رازیانه در کشور پیشتاز است. عسل حاصل از گل‌های گیاه رازیانه دارای رنگی از قهوه‌ای تا قهوه‌ای تیره است و به دلیل ویژگی‌های خاص آن، زمان طولانی‌تری برای شکرک زدن نیاز دارد.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل رازیانه
زمان گل‌دهی گیاه رازیانه، مشابه با سایر گیاهان، به شرایط آب و هوایی و منطقه کشت بستگی دارد و از خردادماه در مناطق گرمسیر آغاز می‌شود و تا شهریورماه در مناطق سردسیر ادامه می‌یابد. مدت زمان گل‌دهی این گیاه معمولاً بین ۴ تا ۵ هفته است که فرصت مناسبی برای زنبورداران جهت برداشت عسل تک‌گل رازیانه فراهم می‌آورد.
خواص درمانی عسل رازیانه
عسل رازیانه دارای خواص درمانی مختلفی است، از جمله:
- کاهش دردهای قاعدگی و تسکین علائم مرتبط
- بهبود عملکرد تخمدان‌ها و رفع مشکلات تنبلی تخمدان
- تقویت سیستم گوارشی و کاهش سوزش معده
- بهبود عفونت‌های دستگاه تنفسی و برونشیت
14. عسل عناب: یکی از انواع عسل با خواص درمانی برجسته
عسل عناب یکی از انواع عسل است که از درخت عناب تهیه می‌شود. هرچند درخت عناب در مناطق مختلف کشور ایران کشت می‌شود، اما بخش عمده تولید آن مربوط به خراسان جنوبی است. از مجموع ۱۲۶۰ هکتار سطح زیر کشت عناب در کشور، حدود ۱۱۶۸ هکتار آن در استان خراسان جنوبی واقع شده است. به همین دلیل، بیشترین مقدار عسل عناب در این استان تولید می‌شود. رنگ عسل عناب قهوه‌ای مایل به قرمز است و به دلیل ویژگی‌های خاص آن، مدت زمان طولانی‌تری برای شکرک زدن نیاز دارد.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل عناب
گل‌دهی درخت عناب بسته به شرایط آب و هوایی و منطقه، از اردیبهشت تا تیرماه ادامه دارد و به مدت ۳ تا ۴ هفته به طول می‌انجامد. در این دوره، زنبورداران به ویژه در خراسان جنوبی، اقدام به برداشت عسل عناب می‌کنند که به عنوان عسل خاص و منحصر به فرد شناخته می‌شود.
خواص درمانی عسل عناب
عسل عناب دارای خواص درمانی مختلفی است که شامل:
- کمک به کاهش استرس
- تقویت سیستم ایمنی بدن
- پیشگیری و درمان بیماری‌های قلبی و عروقی
- کاهش درد معده و درمان یبوست
- بهبود کیفیت خواب
15. عسل خارشتر: شاهکار زنبورداری در مناطق گرم و خشک ایران
گیاه خارشتر را می‌توان به عنوان گل سرسبد زنبورداری در مناطق گرم و خشک ایران معرفی کرد. این گیاه که به‌طور طبیعی در مناطق با بارش کم رشد می‌کند، از نظر تولید شهد برای زنبورهای عسل بسیار جذاب است. زنبورداران در نواحی گرم مانند اصفهان، یزد، خراسان، سمنان، کرمان و هرمزگان قادرند با استفاده از این گیاه، حجم قابل توجهی عسل برداشت کنند. عسل خارشتر به رنگ زرد روشن است و به سرعت شکرک می‌زند.
عسلک ترنجبین، محصول دیگری از گیاه خارشتر
علاوه بر عسل خارشتر، زنبورداران می‌توانند از گیاه خارشتر عسلک ترنجبین نیز برداشت کنند که در ادامه به بررسی آن خواهیم پرداخت.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل خارشتر
زمان گل‌دهی گیاه خارشتر، بسته به شرایط آب و هوایی و منطقه‌ای که در آن رشد می‌کند، از فروردین‌ماه در مناطق گرمسیر آغاز می‌شود و تا مردادماه در مناطق سردتر ادامه دارد. مدت زمان گل‌دهی این گیاه معمولاً بین ۳ تا ۵ هفته است، که این دوره فرصت مناسبی برای برداشت عسل خارشتر فراهم می‌آورد.
خواص درمانی عسل خارشتر
عسل خارشتر دارای خواص درمانی مفیدی است که شامل:
- درمان سنگ کلیه
- کمک به رفع مشکلات معده
- بهبود بواسیر
15. عسل زعفران: یکی از عسل‌های خاص و ارزشمند ایران
عسل زعفران به‌عنوان یکی از عسل‌های ویژه و منحصر به فرد ایران شناخته می‌شود. ایران تولیدکننده بیش از ۹۵ درصد زعفران جهان است و بیشترین سطح زیر کشت زعفران به شهرهای استان خراسان مانند کاشمر، قائن، تربت حیدریه، گناباد، بیرجند و سبزوار اختصاص دارد. عسل تولیدشده از شهد زعفران به رنگ کهربایی تیره است و به دلیل ویژگی‌های خاص آن، زمان زیادی طول می‌کشد تا شکرک بزند.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل زعفران
گل‌دهی گیاه زعفران از مهرماه تا آذرماه ادامه دارد و مدت زمان گل‌دهی آن بین ۳ تا ۴ هفته است. یکی از نکات مهم درباره عسل زعفران این است که گل‌دهی زعفران معمولاً در زمانی انجام می‌شود که گیاهان دیگر در منطقه وجود ندارند. به همین دلیل، امکان برداشت عسل خالص زعفران فراهم می‌شود، هرچند که میزان عسل تولیدی از زعفران نسبتاً کم است.
خواص درمانی عسل زعفران
عسل زعفران دارای خواص درمانی متعدد و مفیدی است که شامل:
- بهبود عملکرد سالم سیستم عصبی
- خاصیت آرام‌بخشی و شادی‌آور
- بهبود گردش خون
- تقویت استحکام استخوان‌ها
16. عسل کنجد: عسل خاص با خواص درمانی منحصر به فرد
عسل کنجد شاید کمتر شناخته شده باشد، اما گل کنجد یکی از منابع شهدزای مهم برای زنبورهای عسل است که به‌ویژه در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری کشت می‌شود. بر اساس آخرین آمار، در کشور حدود ۴۲۰۰۰ هکتار کنجد کاشته می‌شود و استان‌های خراسان رضوی، فارس، کرمان و خوزستان سهم عمده‌ای از این تولید را به خود اختصاص داده‌اند. رنگ عسل کنجد از زرد طلایی تا قهوه‌ای تیره متغیر است.
زمان گل‌دهی و برداشت عسل کنجد
گل‌دهی گیاه کنجد، بسته به شرایط آب و هوایی و منطقه کشت، از مردادماه در مناطق گرمسیری آغاز می‌شود و تا مهرماه در مناطق سردسیری ادامه دارد. مدت زمان گل‌دهی این گیاه معمولاً بین ۳ تا ۴ هفته است. در این دوره، زنبورداران با جابه‌جایی زنبورستان‌های خود به کنار مزارع کنجد، عسل کنجد را برداشت می‌کنند.
خواص درمانی عسل کنجد
عسل کنجد دارای خواص درمانی مفید و متنوعی است، از جمله:
- تقویت قوای جسمی
- پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی
- خاصیت آنتی‌اکسیدانی قوی
17. عسلک بلوط: یکی از ویژه‌ترین محصولات جنگل‌های زاگرس
جنگل‌های بلوط، که یکی از مهم‌ترین پوشش‌های گیاهی رشته‌کوه‌های زاگرس به شمار می‌روند، اهمیت ویژه‌ای برای کشور دارند. این جنگل‌ها از آذربایجان غربی آغاز می‌شوند و به تدریج در غرب ایران (استان‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و لرستان) و جنوب غرب ایران (استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و فارس) گسترش می‌یابند.
بر روی درختان بلوط، شیرابه‌ای قندی به نام شَوَکه (گزوله) تولید می‌شود که به‌وسیله نوعی شته به وجود می‌آید. این ماده بسیار شیرین است و مردم محلی آن را جمع‌آوری کرده و پس از پخت به فروش می‌رسانند.
در اواخر تابستان، هنگامی که فعالیت حشره‌های مولد شَوَکه در اوج است، زنبورداران کندوهای خود را به این جنگل‌ها منتقل می‌کنند. زنبورها از این شیرابه‌ها تغذیه کرده و عسلک بلوط را تولید می‌کنند.
زمان تولید عسلک بلوط
زمان دقیق تولید عسلک بلوط مشخص نیست و زنبورداران باید قبل از جابه‌جایی کندوها، از فعالیت شته‌های تولیدکننده شَوَکه آگاهی داشته باشند. به طور کلی، اواخر تابستان بهترین زمان برای برداشت عسلک بلوط است.
خواص درمانی عسلک بلوط
عسلک بلوط دارای خواص درمانی متعددی است که شامل:
- خاصیت ضدباکتریایی بالا
- مفید برای سیستم گوارشی
- بهبود عملکرد گردش خون
- تقویت سیستم ایمنی بدن
18. عسل بهار نارج
عسل بهار نارج، که به نام “عسل نارج” نیز شناخته می‌شود، نوعی عسل طبیعی است که از شهد گل‌های درخت نارج (بیتاب)، یکی از درختان میوه در خانواده مرکبات، تولید می‌شود. این عسل به ویژه در فصل بهار به دست می‌آید، زمانی که درختان نارج در حال گل‌دهی هستند و زنبورها شهد این گل‌ها را جمع‌آوری می‌کنند.
ویژگی‌های عسل بهار نارج
- رنگ و قوام: عسل بهار نارج معمولاً رنگی روشن تا زرد طلایی دارد و ممکن است با گذشت زمان کمی تیره‌تر شود. قوام آن نسبتاً غلیظ است و ممکن است در اثر کریستالیزاسیون (شکرک زدن) به حالت کریستالی درآید.
- طعم و عطر: این عسل به دلیل شهد خاص گل‌های نارج، طعمی ملایم و شیرین با کمی تلخی و عطر خاص دارد. طعم آن می‌تواند به مراتب متفاوت باشد بسته به نوع و مقدار شهد جمع‌آوری‌شده توسط زنبورها.
- زمان تولید: عسل بهار نارج به طور عمده در فصل بهار تولید می‌شود، زمانی که گل‌های نارج شکوفا هستند. این عسل معمولاً از اواخر فروردین تا خرداد قابل برداشت است.
زمان گل‌دهی و برداشت
- زمان گل‌دهی: گل‌های درخت نارج در فصل بهار از فروردین تا خرداد شکوفا می‌شوند. این گل‌ها، که به صورت خوشه‌های کوچک و معطر ظاهر می‌شوند، شهدی با کیفیت بالا تولید می‌کنند که زنبورها برای تولید عسل از آن استفاده می‌کنند.
- برداشت عسل: زنبورداران در این فصل کندوهای خود را در نزدیکی باغات نارج قرار می‌دهند تا زنبورها بتوانند شهد گل‌های نارج را جمع‌آوری کنند. برداشت عسل بهار نارج معمولاً در اواخر بهار و اوایل تابستان انجام می‌شود.
خواص عسل بهار نارج
- خاصیت آنتی‌اکسیدانی: عسل بهار نارج حاوی ترکیبات آنتی‌اکسیدان است که می‌تواند به مقابله با آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد کمک کند و از سلول‌ها در برابر استرس اکسیداتیو محافظت نماید.
- تقویت سیستم ایمنی: این عسل به دلیل داشتن ویتامین‌ها، مواد معدنی و ترکیبات مفید، می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن و بهبود مقاومت در برابر بیماری‌ها کمک کند.
- خواص ضدالتهابی: عسل بهار نارج دارای خواص ضدالتهابی است که می‌تواند به کاهش التهاب‌های داخلی و خارجی بدن کمک کند.
- پشتیبانی از سلامت گوارش: مصرف منظم عسل بهار نارج می‌تواند به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک کند، مشکلات معده را کاهش دهد و به هضم غذا کمک نماید.
- بهبود کیفیت خواب: به دلیل اثر آرام‌بخش و طبیعی خود، عسل بهار نارج می‌تواند به بهبود کیفیت خواب و کاهش مشکلات خواب کمک کند.
- حمایت از سلامت پوست: عسل بهار نارج با خواص مرطوب‌کنندگی و ضدباکتریایی خود، می‌تواند به بهبود سلامت پوست و درمان مشکلات پوستی مانند جوش و التهاب کمک کند.
19. عسل چندگیاه: تنوع و ویژگی‌های عسل‌های طبیعی کشور
تا اینجا به بررسی عسل‌ها و عسلک‌های تک‌گل پرداخته‌ایم، اما باید توجه داشته باشیم که بخش زیادی از عسل طبیعی تولیدی در کشور به صورت چندگیاه تهیه می‌شود، که گاهی اوقات به آن “عسل چهل گیاه” نیز گفته می‌شود. اگرچه ممکن است عسل‌های تک‌گل دیگری نیز در این دسته قرار بگیرند، اما به دلیل اینکه حجم زیادی از این گیاهان به طور متراکم در یک منطقه یافت نمی‌شود و در کنار آنها گیاهان دیگری نیز وجود دارند، این نوع عسل‌ها به عنوان عسل چندگیاه شناخته می‌شوند.
برخی از گیاهانی که ممکن است در عسل چندگیاه یافت شوند عبارتند از:
- شکوفه بادام
- گیلاس
- سیاه‌تلو
- عشقه
- پونه
- اسپند
- باریجه
- چوبک
- خارپنبه
- خارمریم
- کاکوتی کوهی
- گزنه
- مریم‌گلی
- هزارخار
- اسپرس کوهی
- بابونه
- پنیرک
- گاو زبان
- گندمک
رنگ عسل چهل‌گیاه بسته به نوع و ترکیب گیاهانی که در آن حضور دارند، می‌تواند متنوع باشد.
20. عسل وحشی: ویژگی‌ها و تفاوت‌های آن با عسل معمولی
عسل وحشی، که به آن “عسل جنگلی” یا “عسل طبیعی” نیز گفته می‌شود، نوعی عسل است که توسط زنبورهای عسل در طبیعت و در مکان‌های غیرکنترلی و بکر تولید می‌شود. برخلاف عسل‌های تجاری که در کندوهای مصنوعی و تحت نظارت زنبورداران تولید می‌شود، عسل وحشی به صورت طبیعی و بدون دخالت انسانی در دل جنگل‌ها، کوه‌ها و نواحی دورافتاده به دست می‌آید.
ویژگی‌های عسل وحشی
1. منشاء طبیعی و خالص: عسل وحشی از شهد گل‌های مختلفی که در محیط‌های طبیعی و بکر رشد کرده‌اند، تولید می‌شود. این عسل به دلیل عدم دخالت انسان و عدم استفاده از روش‌های صنعتی، به عنوان یک محصول خالص و طبیعی شناخته می‌شود.
2. ترکیب گیاهی متنوع: عسل وحشی معمولاً از شهد انواع مختلف گل‌ها و گیاهان به دست می‌آید، که باعث ایجاد تنوع در طعم و خواص آن می‌شود. این ترکیب متنوع گیاهان، عسل وحشی را از نظر طعم و رنگ به یک محصول منحصر به فرد تبدیل می‌کند.
3. رنگ و طعم متفاوت: رنگ و طعم عسل وحشی به شدت وابسته به نوع گیاهان و گل‌های موجود در منطقه‌ای است که زنبورها شهد را جمع‌آوری می‌کنند. بنابراین، عسل وحشی می‌تواند از زرد روشن تا قهوه‌ای تیره و از طعم‌های ملایم تا تند و قوی متغیر باشد.
4. خواص درمانی: عسل وحشی معمولاً دارای خواص درمانی بیشتری نسبت به عسل‌های تجاری است. این خواص می‌توانند شامل خاصیت ضدباکتریایی، ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی باشند که به دلیل وجود ترکیبات گیاهی متنوع و طبیعی در آن است.
5. عدم فرآوری: عسل وحشی معمولاً بدون فرآوری و تصفیه به دست می‌آید، به همین دلیل ممکن است در آن ذرات گرده، موم و سایر مواد طبیعی موجود باشد. این ویژگی به عسل وحشی کمک می‌کند تا ویژگی‌های طبیعی و اصیل خود را حفظ کند.
تفاوت‌های عسل وحشی با عسل تجاری
منشاء و محیط تولید: عسل وحشی در محیط‌های طبیعی و بکر تولید می‌شود، در حالی که عسل‌های تجاری در کندوهای مصنوعی تحت نظارت زنبورداران تولید می‌شوند.
کنترل کیفیت و فرآوری: عسل تجاری معمولاً تحت فرآوری، تصفیه و بررسی‌های دقیق قرار می‌گیرد تا از نظر بهداشتی و کیفی مطمئن شود، در حالی که عسل وحشی به دلیل عدم فرآوری، ممکن است شامل ذرات طبیعی مانند گرده و موم باشد.
طعم و رنگ: طعم و رنگ عسل وحشی به دلیل تنوع گیاهانی که زنبورها از آنها شهد جمع‌آوری می‌کنند، می‌تواند بسیار متنوع و متفاوت باشد. در مقابل، عسل‌های تجاری معمولاً به دلیل فرآوری و تصفیه، طعم و رنگ یکنواخت‌تری دارند.
نحوه استفاده و نگهداری
عسل وحشی به دلیل ویژگی‌های طبیعی و خالص خود، می‌تواند به عنوان یک ماده غذایی سالم و طبیعی مصرف شود. برای حفظ کیفیت و خواص آن، بهتر است در ظروف شیشه‌ای و در مکان‌های خشک و خنک نگهداری شود. همچنین، به دلیل طبیعی بودن و عدم فرآوری، بهتر است قبل از مصرف، با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت شود، به ویژه برای افرادی که مشکلات خاصی مانند آلرژی دارند.
عسل وحشی به دلیل منشاء طبیعی، ترکیب گیاهی متنوع و خواص درمانی برجسته، به عنوان یکی از ارزشمندترین انواع عسل شناخته می‌شود. این عسل به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد خود، می‌تواند تجربه‌ای خاص و مفید برای علاقه‌مندان به محصولات طبیعی و ارگانیک فراهم کند.
نتیجه‌گیری
عسل طبیعی به عنوان یک ماده غذایی مفید و همه‌کاره، به دلیل ویژگی‌های تغذیه‌ای و درمانی‌اش، نقش مهمی در بهبود سلامت و کیفیت زندگی ایفا می‌کند. با این حال، مهم است که از عسل طبیعی با کیفیت و معتبر استفاده کنید و از مصرف بیش از حد آن پرهیز کنید تا از فواید آن به‌طور بهینه بهره‌مند شوید.
خوراکی‌های طبیعی و سالم، علاوه بر داشتن طعم دلنشین از گزینه‌های افراد سالم خوار برای حفظ سلامت عمومی می‌باشد. اگر شما هم جزو افرادی هستید که به سلامتی تان بها می‌دهید این پست را از دست ندهید.
نظرات کاربران