در حال حاضر، با وجود انواع پارچه‌های خارجی و مدرن، پارچه‌های ایرانی هنوز طرفداران ویژه‌ای دارند و آشنایی با نام و ویژگی‌های آنها ضروری است. صنعت نساجی و بافندگی یکی از صنایعی است که از زمان‌های قدیم مورد توجه بشر قرار گرفته تا پوشاک مورد نیاز خود را تأمین کند.
این صنعت در ایران به شکل هنرمندانه‌ای توسعه یافته و از حدود ۵۰۰۰ سال پیش تاکنون، این هنر هنوز مورد علاقه ایرانیان است. پارچه‌های ایرانی قدیمی به دلیل کیفیت و زیبایی منحصر به فردشان، از دیرباز برای دوخت لباس‌های سنتی استفاده می‌شدند.
زنان و مردان هنرمند ایرانی با خلاقیت و ابتکار خود نقوش و طرح‌های زیبایی را بر روی انواع پارچه‌ها ایجاد می‌کنند. با توجه به تنوع کاربرد پارچه‌ها، انواع مختلفی از آنها تولید می‌شود. اگر شما نیز به یادگیری نام پارچه‌های اصیل ایرانی علاقه‌مند هستید، با ما همراه باشید.
پارچه ایرانی در ادوار مختلف تاریخ
با ورود اسلام، طرح‌های نباتی و خط کوفی به طور ویژه در انواع پارچه‌های ایرانی مورد توجه قرار گرفتند. همچنین در دوره صفویه، نقوش مینیاتوری و نمایشی از باغ‌ها، گل‌ها و مناظر طبیعی همراه با جانداران در آثار پارچه‌بافان ایرانی به چشم می‌خورد. در تمام دوران‌ها در ایران، پارچه‌هایی با کاربردها و مصارف مختلف تولید می‌شدند.
این هنر در طول تاریخ مورد استفاده‌های زیادی قرار گرفته است، اما در دوره صفویه تحولات چشمگیری در آن رخ داد و صنعت نساجی و پارچه‌بافی به شکل قابل توجهی توسعه یافت. هنرمندان ایرانی همواره به کیفیت در تولید پارچه‌ها اهمیت می‌دهند و این کیفیت در بافت، مواد اولیه، رنگرزی و نوع نقوش به وضوح نمایان است.
ویژگی‌های پارچه ایرانی
پارچه‌های ایرانی از دیرباز به دست هنرمندان مرد و زن به‌صورت دستباف و با استفاده از دستگاه‌های ابتدایی بافته می‌شدند و ویژگی‌های خاصی دارند. این پارچه‌ها در طول زمان همواره دستخوش تغییراتی در طرح و رنگ شدند که این تحولات ناشی از تغییر حکومت‌ها، نگرش مردم و سایر عوامل بود. در ادامه به این موارد اشاره خواهیم کرد.
پارچه‌بافی، مشابه قالی‌بافی، هنری خلاقانه است که از ابتکارات بافندگان نشأت می‌گیرد؛ با این حال، در دوره‌های مختلف، طرح‌ها و نقوش متفاوتی مورد توجه قرار می‌گرفتند. به‌عنوان مثال، در دوران ساسانی، نقوش حیوانی و گیاهی، اشکال هندسی و نقوش قرینه بیشتر مورد توجه طراحان و بازرگانان قرار داشتند.
نام انواع پارچه های اصیل ایرانی
آشنایی با نام‌های پارچه‌های ایرانی به شما این امکان را می‌دهد که با دنیای رنگارنگ و اصیل این پارچه‌ها آشنا شده و کاربردها و رموز آنها را بشناسید. در ادامه، به معرفی پارچه‌های ایرانی محبوبی خواهیم پرداخت که در میان مردم از محبوبیت بالایی برخوردارند.
پارچه ابریشم، مرغوب و باکیفیت!
پارچه ابریشم از الیاف طبیعی به‌دست‌آمده از پیله کرم ابریشم تهیه می‌شود و به‌عنوان یکی از پارچه‌های باکیفیت و نرم شناخته می‌شود. این پارچه در رنگ‌های متنوعی تولید می‌شود و در دوران‌های مختلف پادشاهی پیش از اسلام، مورد توجه حکام و پادشاهان ایرانی قرار داشت.
پارچه ابریشم در سه نوع دیبا، پرنیان و درباری عرضه می‌شود که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند. دیبا نوعی پارچه ابریشمی بدون طرح مشخص است که در رنگ‌های گوناگون تولید می‌شود. پرنیان پارچه‌ای ابریشمی هفت‌رنگ است که گاهی اوقات با طرح‌های گل‌دار تزیین می‌شود.
پارچه درباری دارای طرح‌های حاشیه‌ای است و در گذشته برای دوخت لباس‌های پادشاهان استفاده می‌شد. امروزه، این پارچه در طرح‌ها و رنگ‌های مختلف تولید می‌شود و با خرید و استفاده از پارچه ابریشم، می‌توانید لباس‌های زیبا و مجلسی بدوزید و از زیبایی طبیعی آن بهره‌مند شوید.
خواص پارچه ابریشم طبیعی
پارچه‌ای که از ابریشم طبیعی تهیه می‌شود، دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است. این پارچه ضد حساسیت و آلرژی بوده و احساس خنکی را هنگام پوشیدن به شما منتقل می‌کند. الیاف ابریشمی نیز رطوبت پوست را حفظ کرده و از آسیب به پوست، اگزما و خارش جلوگیری می‌کنند.
با این حال، این پارچه در حین دوخت بسیار حساس است و در صورت کشیده شدن سوزن روی آن، الیاف ممکن است آسیب ببینند و نخ‌کش شوند. نکته جالب این است که لکه‌های آب و مایعات بر روی پارچه ابریشمی طبیعی باقی نمی‌مانند. در مقابل، پارچه‌های ابریشم مصنوعی تمام لکه‌های آب و مایعات را جذب کرده و ممکن است زیبایی لباس شما را تحت تأثیر قرار دهند. امروزه با این پارچه زیبا و باکیفیت می‌توان لباس‌های شیک و جذاب تهیه کرد.
ترمه، یکی از معروف‌ترین پارچه‌های ایرانی!
پارچه ترمه به دلیل ظرافت و زیبایی خاص خود، به عنوان یکی از آثار دستباف هنرمندان کرمانی شناخته می‌شود و در دوران صفویه رونق زیادی پیدا کرد. این پارچه معمولاً از کرک، پشم یا ابریشم طبیعی بافته می‌شود و با بهره‌گیری از دستگاه‌های بافندگی، طرح‌های سنتی و اصیلی بر روی آن ایجاد می‌گردد.
امروزه برخی از ترمه‌ها با ابریشم مصنوعی تولید می‌شوند که قیمت کمتری دارند. اگر به تاریخچه تولید پارچه‌های ایرانی و هنر ترمه‌بافی علاقه‌مند هستید، جالب است بدانید که این هنر در ابتدا از کشمیر هند به ایران وارد شده و اکنون هنرمندان یزدی و کرمانی در تولید این پارچه‌های اصیل به‌ویژه شناخته شده‌اند.
رنگ‌های به‌کاررفته در بافت ترمه در گذشته به‌طور طبیعی استخراج می‌شد، اما امروزه رنگ‌های شیمیایی جایگزین رنگ‌های گیاهی شده‌اند. این رنگ‌ها شامل عنابی، نارنجی، سیاه، قرمز روشن و سبز هستند. طرح‌های بافته‌شده روی ترمه، مانند بته‌جقه، نماد سرو خمیده به عنوان درخت بهشتی را به تصویر می‌کشند. همچنین، طرح‌های رایج در پارچه‌های ترمه شامل گل عباسی، شاخ گوزنی درهم، بته‌جقه، بته خرقه، بته بادامی، راه‌راه، محرمات، امیری و غیره است.
پارچه ترمه اصل
پارچه ترمه اصل، که در میان پارچه‌های اصیل ایرانی دارای اهمیت ویژه‌ای است، از الیاف طبیعی بافته می‌شود و به همین دلیل قیمت بالاتری دارد. در حال حاضر، برخی ترمه‌های بی‌کیفیت با الیاف پلی‌استر تولید می‌شوند که از لحاظ خاصیت و درخشندگی به ترمه‌های اصیل نمی‌رسند. برای شناسایی ترمه اصیل ایرانی، تنها کافی است یک بار آن را بشویید. ترمه‌هایی که با رنگ‌های گیاهی رنگ‌آمیزی شده‌اند و از الیاف طبیعی تشکیل شده‌اند، طرح و رنگ خود را حفظ می‌کنند. همچنین، ترمه اصل دارای وزن بالایی است که نشان‌دهنده تراکم بالای بافت آن است.
به‌طور کلی، ترمه‌ای که با الیاف طبیعی و به‌صورت اصیل بافته شده، هیچ‌گونه سوراخ یا حفره‌ای ندارد که این ویژگی نشان‌دهنده تراکم بالای بافت است. نور به‌سختی از آن عبور می‌کند و ضخامت پارچه نیز زیاد است. لازم به ذکر است که برای خرید پارچه ترمه باید مبلغ بیشتری پرداخت کنید، زیرا این محصول کاملاً طبیعی، اصیل و منحصر به فرد است که به دکوراسیون شما اضافه خواهد شد.
موارد استفاده از پارچه ترمه
با خرید پارچه ترمه، می‌توانید از آن به عنوان جانماز، رومیزی، بقچه، پرده و همچنین برای ساخت انواع کیف‌دستی زنانه و کوله‌پشتی استفاده کنید و از زیبایی و اصالت این لوازم ایرانی در لباس و دکوراسیون منزل خود لذت ببرید. نکته‌ای که باید به آن توجه کنید این است که برای استفاده از این پارچه به عنوان رومیزی، روبالشی، خرج کار لباس و… حتماً باید زیر آن آستر قرار دهید؛ زیرا الیاف پشتکار ترمه به صورت برجسته هستند و به راحتی در اثر کشیدگی نخ آسیب می‌بینند.
جاجیمچه، یکی دیگر از برترین پارچه‌های ایرانی
این نوع پارچه، زیراندازی با طراحی و بافت ساده است که به نام حمام سری نیز شناخته می‌شود. مرکز اصلی تولید جاجیمچه در استان مازندران و روستاهایی همچون آلاشت، رسکت علیا، زیارت گرگان و… قرار دارد. جاجیمچه اصیل ایرانی معمولاً در اندازه ۷۰ × ۱۱۰ سانتیمتر و با استفاده از دستگاه‌های بافندگی دو وَردی یا چهار وَردی بافته می‌شود.
در فرآیند تولید جاجیمچه یا حمام سری، از نخ پنبه‌ای به‌عنوان تار و از کرک یا پشم به‌عنوان پود استفاده می‌شود. این پارچه در روستاهای مازندران از رنگ‌بندی سنتی‌تری برخوردار است و به‌وسیله دستگاه‌های دو وَردی بافته می‌شود.
در مناطق روستایی سمنان، جاجیمچه‌ها دارای رنگ‌های ملایم‌تری هستند که بیشتر با سلیقه شهرنشینان هماهنگی دارد. این پارچه زیبا به‌عنوان سجاده و زیرانداز کاربرد دارد و با کمی ابتکار می‌توان از آن برای تهیه پشتی، کیف، ساک و… نیز استفاده کرد.
چوقا، نماد اصالت!
چوقا نوعی عبای ویژه دهقانی و عشایری است که به شکل کت دراز و بدون آستین طراحی شده و توسط مردان عشایر و روستایی در استان‌های خوزستان، چهارمحال‌وبختیاری، گیلان و اصفهان به‌عنوان عبا بر روی لباس‌های دیگر پوشیده می‌شود. این پارچه معمولاً در دو رنگ سفید و سیاه تولید می‌گردد و از پشم بسیار ظریف و نخ پنبه‌ای تهیه می‌شود.
پارچه جاجیم، باکیفیت و پرکاربرد!
این پارچه بافت ساده و خاصی دارد و در گذشته به‌عنوان روکرسی استفاده می‌شد؛ اما امروزه از آن برای تهیه کیف، روکش صندلی اتومبیل، انواع پشتی و… بهره‌برداری می‌شود. مهم‌ترین ماده اولیه برای تولید جاجیم، نخ پشمی رنگی است که در کارخانه‌ها یا کارگاه‌های کوچک رنگرزی تولید می‌شود. علاوه بر نخ پشم، در بافت جاجیم ابریشمی از نخ ابریشم به‌عنوان تار استفاده می‌گردد.
برای خرید پارچه جاجیم می‌توانید به مرکز اصلی تولید آن در ایران مراجعه کنید. استان اردبیل و شهرستان خلخال و روستاهای آن، مهم‌ترین مرکز تولید جاجیم در کشور هستند.
همچنین عشایر و روستاییان استان فارس، به‌ویژه در منطقه فیروزآباد، در بافت جاجیم فعالیت دارند و محصولات با عرض بیشتر و بافت متفاوتی نسبت به محصولات خلخال تولید می‌کنند. ابزار بافت این پارچه اصیل بسیار ساده است و در طول قرن‌ها تغییر چندانی نکرده است. به عبارت دیگر، مهم‌ترین عامل در تولید پارچه جاجیم، خلاقیت و ابتکار بافنده هنرمند آن است.
پارچه زری ایرانی، نفیس و افسانه‌ای!
این پارچه نفیس و افسانه‌ای شهرتی جهانی دارد و از زمان هخامنشیان تا به امروز در تاریخ ایران باستان مورد توجه بوده است. هخامنشیان و ساسانیان از این پارچه زیبا و خاص برای بافت پرده و لباس‌های فاخر استفاده می‌کردند.
در گذشته، شهرهای اصفهان، ابیانه، کاشان و یزد به‌عنوان مراکز اصلی زری‌بافی در ایران شناخته می‌شدند؛ اما امروزه کارگاه‌های زری‌بافی به‌صورت محدود در شهرهای کاشان، اصفهان و تهران فعالیت می‌کنند. هنرمندان و استادکاران این هنر در این شهرها ساکن هستند و محصولات ارزشمندی را به تمامی نقاط ایران و جهان صادر می‌کنند.
موارد استفاده از پارچه زری ایرانی
ابریشم طبیعی ماده اصلی تولید پارچه زری است و برای بافت نقوش آن نیز از گلابتون یا نخ ابریشمی استفاده می‌شود. در تولید زری، طرح‌ها و نقش‌های اصیل و سنتی به کار می‌روند و این طرح‌ها با ذوق و مهارت طراحان و بافندگان به اجرا درمی‌آید.
یکی از شاهکارهای پارچه‌های ایرانی زری‌بافی شده توسط هنرمندان ایرانی، به‌عنوان روپوش مزار مطهر امام رضا علیه‌السلام بر روی مزار قرار دارد. این پارچه خاص همچنین گزینه مناسبی برای خرج کار در انواع مانتوهای مجلسی، کیف‌های دستی زنانه و… به شمار می‌آید.
با خرید پارچه زری بافت، اگر مهارت‌های ابتدایی در خیاطی داشته باشید، می‌توانید به‌راحتی لباس‌های زیبا و خاص برای خود تهیه کنید. همچنین می‌توانید از آن برای دوخت روبالشی، کیف، رومیزی، جانمازی و… نیز استفاده نمایید.
نحوه نگهداری از پارچه زری ایرانی
این پارچه زیبا و منحصر به فرد که از الیاف طبیعی بافته شده، قیمت بالایی دارد و می‌تواند جلوه‌ای خاص به پوشش شما ببخشد. بافت این پارچه به گونه‌ای است که نیاز به مراقبت ویژه‌ای دارد.
توجه داشته باشید که الیاف پارچه نباید با اجسام تیز تماس پیدا کند، زیرا این امر ممکن است به بافت آسیب برساند و بخشی از زیبایی اولیه آن را کاهش دهد. همچنین هنگام شستشوی پارچه، نیازی به فشار آوردن نیست و بهتر است آن را به آرامی بشویید تا آسیبی به بافت آن نرسد. این پارچه در حین شستشو دچار آب‌رفتگی نمی‌شود و از مقاومت و استحکام بالایی برخوردار است، در عین حال وزن سبکی دارد.
پارچه مخمل، از زیباترین‌ها!
این پارچه زیبا و منحصر به فرد که از الیاف طبیعی بافته شده، قیمت بالایی دارد و می‌تواند جلوه‌ای خاص به پوشش شما ببخشد. بافت این پارچه به گونه‌ای است که نیاز به مراقبت ویژه‌ای دارد.
توجه داشته باشید که الیاف پارچه نباید با اجسام تیز تماس پیدا کند، زیرا این امر ممکن است به بافت آسیب برساند و بخشی از زیبایی اولیه آن را کاهش دهد. همچنین هنگام شستشوی پارچه، نیازی به فشار آوردن نیست و بهتر است آن را به آرامی بشویید تا آسیبی به بافت آن نرسد.
این پارچه در حین شستشو دچار آب‌رفتگی نمی‌شود و از مقاومت و استحکام بالایی برخوردار است، در عین حال وزن سبکی دارد.
خواص پارچه مخمل و نحوه نگهداری از آن
این پارچه خاص نیاز به مراقبت‌هایی دارد تا درخشش و زیبایی‌اش را برای مدت طولانی‌تری حفظ کند. پیشنهاد می‌شود برای شستشوی مخمل از آب ولرم و نرم‌کننده‌های ملایم استفاده کنید و از فشار آوردن به پارچه هنگام شستشو خودداری نمایید؛ زیرا این کار می‌تواند به بافت آن آسیب بزند.
اتوکشی این پارچه به آسانی انجام می‌شود و بهتر است اتو کردن مطابق با خواب مخمل صورت گیرد. همچنین، هنگام اتو کردن، قرار دادن یک پارچه سفید روی آن کمک می‌کند تا حرارت به بافت مخمل آسیب نرساند. نرمی، لطافت و درخشش بالای این پارچه در رنگ‌ها، طرح‌ها و ضخامت‌های مختلف باعث می‌شود تا در دوخت انواع لباس‌های خاص مورد استفاده قرار گیرد.
با خرید پارچه مخمل می‌توانید لباس‌های مجلسی، رومیزی، روبالشی و… بدوزید و از زیبایی آن در مهمانی‌ها و فضای منزلتان بهره‌مند شوید. این پارچه تنوع بالایی دارد و محدود به موارد ذکر شده نمی‌شود.
پارچه گلیم نهایت اصالت!
پارچه گلیم نامی آشنا در دنیای پارچه‌های ایرانی است که تاریخچه‌ای با اصالت هشت‌هزارساله دارد. این پارچه سنتی در صنایع مختلفی به کار می‌رود و به عنوان زیرانداز، فرش، پوشاک و حتی در دکوراسیون داخلی منزل استفاده می‌شود.
گلیم به طور سنتی با پشم گوسفند، موی بز یا سایر حیوانات اهلی بافته می‌شود و دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است. در بخش تار این پارچه، از پشم یا پنبه استفاده می‌شود و پود آن نیز از پشم تهیه می‌گردد. در گذشته، گلیم‌ها با نخ‌های خامه‌ای پشمی که از پشم گوسفند یا موی بز به دست می‌آمد، بافته می‌شدند، اما امروزه بیشتر با نخ‌های مصنوعی تولید می‌شوند. رنگ‌های استفاده‌شده در گلیم‌های سنتی از منابع گیاهی گرفته می‌شود و گاهی برای ایجاد جلوه بیشتر و رنگ کهنه‌تر، آنها را با پوست گردو یا چای شستشو می‌دهند.
بهترین کاربرد پارچه گلیم
پارچه تافته با تاریخچه‌ای قدیمی بوده که تولید شده در قرن ۱۲ و در خاورمیانه است. در قدیم از پارچه‌های گلیم به‌عنوان فرش، روی دیواری یا روانداز بر روی حیوانات باربر کمک گرفته می‌شد؛ ولی در حال حاضر و در زندگی‌های مدرن امروز راه خود را به منازل و صنعت مد و پوشاک بازکرده و از این پارچه به‌عنوان وسیله‌ای تزیینی استفاده می‌کنند.
پارچه تافته با بافتی زیبا
پارچه تافته دارای بافتی سبک و براق است که در تهیه لباس‌های مجلسی و مراسم مختلف کاربرد دارد. این پارچه در کنار سایر پارچه‌های اصیل ایرانی شناخته می‌شود و ویژگی‌های خاصی دارد. به دلیل استفاده از نخ‌های پلی‌استر یا ابریشم، تافته براق است، اما از نظر بافت، خشک و سفت بوده و انعطاف‌پذیری کمتری دارد.
پارچه تافته برای دوخت لباس‌های مجلسی و شب بسیار مناسب است و یکی از بهترین گزینه‌ها برای آستر کت به شمار می‌آید. همچنین، در دکوراسیون داخلی منزل نیز مانند پرده یا روکش مبل مورد استفاده قرار می‌گیرد. هنگام خرید پارچه تافته، توجه به چند نکته مهم ضروری است:
- عدم چروک شدن پارچه
- ایجاد صدای خش‌خش هنگام حرکت یا استفاده
- ماندگاری و دوام بالا
پارچه جذاب کریشه
یکی از انواع پارچه‌های جذاب ایرانی، پارچه کریشه است که برای هوای گرم مناسب بوده و شباهت‌هایی به پارچه نخی دارد، اما بافت و جنس آن متفاوت است. در تولید این پارچه از الیاف مصنوعی و پلی‌استر استفاده می‌شود. پارچه کریشه در رنگ‌ها و طرح‌های مختلف تولید می‌شود و برای دوخت لباس‌های راحتی بسیار مناسب است. از مهم‌ترین ویژگی‌های خرید پارچه کریشه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بافت راه‌راه
- سطح زبر
- حالت لخت و نرم
- عدم چروک شدن
- عدم آبرفت
- کشسانی پایین
پارچه هنری کرباس
پارچه کرباس، پارچه‌ای با بافتی فشرده و ساده است که طرح و نقشی ندارد. در گذشته، این پارچه از کنف و لینن تهیه می‌شد، اما امروزه عمدتاً از الیاف پنبه‌ای تولید می‌شود. تاریخچه این پارچه به دوره رنسانس برمی‌گردد، زمانی که هنرمندان نقاش از آن به عنوان مدیوم نقاشی استفاده می‌کردند. از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که در هنگام خرید پارچه کرباس باید به آن توجه کرد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مقاومت در برابر آب
- دوام بالا
- مناسب برای ساخت چادر، کیف و کفش، و بادبان قایق
- قیمت مناسب
- جنس نرم
شناخت اسامی پارچه های ایرانی
در طول تاریخ، هنرمندان ایرانی پارچه‌های متنوعی از جمله کرباس، عبا، ساچیم، سجاده، شمد، قناویز، ارمک، برک، و باشلق بافته‌اند که امروزه بسیاری از آنها از بین رفته‌اند. اما نام پارچه‌های اصیل ایرانی مانند مخمل، زری و ترمه هنوز هم مطرح است و برای کاربردهای متنوع تولید می‌شوند.
با آشنایی با نام پارچه‌های ایرانی، می‌توانید با خرید این پارچه‌ها لباس‌های زیبا، خاص و منحصربه‌فرد بدوزید و در مهمانی‌ها درخشید. همچنین، با کمی خلاقیت می‌توانید از پارچه‌های اصیل ایرانی برای تهیه لوازم جانبی زیبا مانند رومیزی، روبالشی و پرده برای منزل خود استفاده کنید. به یاد داشته باشید که خاص بودن نیازی به هزینه‌های زیاد ندارد. فقط کافی است کمی خلاق باشید و از ابتکار خود لذت ببرید.
منبع : kohantextilejournal
نظرات کاربران