مریم میرزاخانی نخستین زنی بود که موفق به کسب مدال طلا در المپیاد ریاضی ایران شد. او همچنین اولین فردی است که به مدت دو سال متوالی این مدال را به دست آورد و اولین دانش‌آموز ایرانی بود که در آزمون المپیاد ریاضی نمره کامل کسب کرد. به محض آغاز تحصیلاتش در هاروارد، مشخص بود که کارهای او در سطح بالایی است و تز دکترایش به عنوان یک کار انقلابی شناخته می‌شد.
ذهن زیبای مریم در کنار برترین‌های ریاضی
«گاهی اوقات احساس می‌کنم در یک جنگل بزرگ هستم و نمی‌دانم به کجا می‌روم؛ اما به طریقی به بالای تپه‌ای می‌رسم و می‌توانم همه چیز را واضح‌تر ببینم. آنچه در آن زمان رخ می‌دهد، واقعاً هیجان‌انگیز است.» این جمله‌ای است از مریم میرزاخانی که در مصاحبه‌ای با نشریه «پاپیولار ساینس» به زبان آورده است. مریم میرزاخانی، ریاضیدان ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد، در سال ۲۰۱۴ به دلیل پژوهش‌هایش در زمینه دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه‌ای، برنده مدال فیلدز شد که بالاترین جایزه در ریاضیات به شمار می‌رود. او تنها زن و نخستین ایرانی برنده این مدال است.
تحقیقات او شامل نظریه تایشمولر، هندسه هذلولوی، نظریه ارگودیک و هندسه هم‌تافته بود. مریم میرزاخانی در دوران تحصیل در دبیرستان فرزانگان تهران، موفق به کسب مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی در سال‌های ۱۹۹۴ در هنگ‌کنگ و ۱۹۹۵ در کانادا شد و به عنوان نخستین دانش‌آموز ایرانی نمره کامل را به دست آورد. او همچنین نخستین دانش‌آموز ایرانی است که در دو سال متوالی مدال طلا را کسب کرده است.
وی در سال ۱۹۹۹ مدرک کارشناسی خود را در رشته ریاضی از دانشگاه شریف و در سال ۲۰۰۴ دکتری خود را از دانشگاه هاروارد تحت نظر «کورتیس مک‌مولن»، یکی از برندگان مدال فیلدز، دریافت کرد. مریم میرزاخانی در سال ۲۰۰۵ به عنوان یکی از ده ذهن جوان برگزیده از سوی نشریه پاپیولار ساینس در آمریکا و به عنوان یک ذهن برتر در رشته ریاضیات شناخته شد. او همچنین برنده جوایزی چون «ستر» از انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳ بود.
سالروز تولد مریم میرزاخانی، ۲۲ اردیبهشت، به پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران و با تایید اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های ریاضی، به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نامگذاری شده است.
میرزاخانی و تز دکترای انقلابی
مریم میرزاخانی در ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ در تهران به دنیا آمد. پدرش، احمد میرزاخانی، مهندس برق و رئیس هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری «رعد» بود. او پس از پایان تحصیلات ابتدایی، با شرکت در آزمون ورودی مدارس سمپاد، به دبیرستان فرزانگان تهران راه یافت. در سال‌های سوم و چهارم دبیرستان، مریم موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد. سپس در سال ۱۹۹۴، در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با کسب امتیاز ۴۱ از ۴۲، مدال طلای جهانی را به دست آورد. سال بعد، در المپیاد جهانی ریاضی کانادا، او با نمره کامل، رتبه اول و مدال طلای جهانی را کسب کرد.
مریم به همراه «رویا بهشتی» اولین دخترانی بودند که به تیم المپیاد ریاضی ایران پیوستند. او همچنین نخستین دختری بود که در المپیاد ریاضی ایران مدال طلا کسب کرد و اولین فرد از ایران بود که در آزمون المپیاد ریاضی نمره کامل را به دست آورد. میرزاخانی دوره کارشناسی خود را در دانشگاه صنعتی شریف گذراند و در این دوره اثباتی ساده برای قضیه شُر پیدا کرد که در ماه‌نامه انجمن ریاضی آمریکا منتشر شد.
در دوران تحصیلش در دانشگاه هاروارد، «کورتیس مک‌مولن» او را به یاد می‌آورد که در کلاس‌های درس سوالات زیادی می‌پرسید و با شتاب به فارسی یادداشت برمی‌داشت. مریم در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد دکترا گرفت. «بهرنگ نوحی»، استاد دانشگاه کوئین مری، درباره میرزاخانی می‌گوید: «به محض ورود خانم میرزاخانی به هاروارد، مشخص بود که کار او بسیار خوب است و تز دکترایش یک تز انقلابی به شمار می‌رود».
پس از دریافت دکترا، مریم به عنوان استادیار در دانشگاه پرینستون مشغول به تدریس شد و تا سال ۲۰۰۸ در این دانشگاه باقی ماند و در این مدت به درجه استادتمامی ارتقا یافت. سپس به دانشگاه استنفورد رفت و از اول سپتامبر ۲۰۰۸، در ۳۱ سالگی، به عنوان استادتمام این دانشگاه به فعالیت خود ادامه داد.
فعالیت‌ها و افتخارات
مریم میرزاخانی به همراه ۹ محقق برجسته دیگر در چهارمین نشست «۱۰ استعداد درخشان» نشریه پاپیولار ساینس در آمریکا مورد تقدیر قرار گرفت. به گزارش «یواس‌ای تودی»، این فهرست ۱۰ نفره شامل محققان و نخبگان جوانی است که در زمینه‌های نوآورانه فعالیت می‌کنند، اما غالباً از دید عموم پنهان مانده‌اند. این لیست بر اساس پیشنهادهای ارائه شده از سوی سازمان‌های مختلف، رؤسای دانشگاه‌ها و ناشران انتشارات علمی انتخاب شده است.
این محققان جوان و برجسته در زمینه‌های گوناگونی، از گرافیک رایانه‌ای گرفته تا ریاضیات و علوم رباتیک، افق‌های جدیدی در دنیای اطراف ما گشوده‌اند و مریم میرزاخانی، ریاضیدان ۳۹ ساله ایرانی، یکی از آنهاست.
میرزاخانی در سال ۱۹۹۹ موفق به کشف روشی عملی برای محاسبه حجم رمزهای جایگزین فرم‌های هندسی هذلولوی شد که سال‌ها نامشخص بود. در سال ۲۰۱۰، او حدس «شار زلزله» ویلیام ترستن را درباره فضاهای تایشمولر که مدت‌ها به عنوان یک پرسش بی‌پاسخ در ریاضی مطرح بود، به اثبات رساند. همچنین، در سال ۲۰۱۴، مریم به همراه «الکس اسکین» و «امیر محمدی» یک طرح بسیار مهم را به نتیجه رساند.
واکنش ها به دریافت جایزه فیلدز میرزاخانی
مریم میرزاخانی در سال ۲۰۱۴ موفق به کسب «مدال فیلدز» شد که بالاترین نشان علمی در رشته ریاضیات به شمار می‌آید. این مدال هر چهار سال یک‌بار به دانشمندان منتخب زیر ۴۰ سال اعطا می‌شود و به نوعی به «نوبل ریاضیات» نیز معروف است. کمیته رسمی این جایزه درباره میرزاخانی گفت: «او در حوزه‌های مختلف ریاضی تسلط دارد و تجسمی نادر از ترکیبی از مهارت‌های تکنیکی، بلندپروازی جسورانه، بینش وسیع و کنجکاوی عمیق است».
حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت ایران، در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۹۳ در پیامی ضمن تقدیر از میرزاخانی، دریافت این مدال را به او تبریک گفت. «جیمز کارلسون»، پروفسور برجسته انستیتو ریاضیات کِلی، درباره میرزاخانی اظهار داشت: «او در یافتن ارتباطات جدید فوق‌العاده است و به‌سرعت می‌تواند از یک مثال ساده به دلیل کاملی از یک نظریه عمیق برسد». «رامین تکلو»، استاد ریاضی دانشگاه ایلینوی شیکاگو نیز گفت: «مریم میرزاخانی حتی بدون دریافت مدال فیلدز هم در زمره معروف‌ترین ریاضیدانان جهان قرار داشت».
همچنین «یورگ کرامر»، رئیس اتحادیه ریاضیدانان آلمان، و «گونتر زیگلر»، استاد ریاضی دانشگاه آزاد برلین، نیز به میرزاخانی تبریک گفتند. علاوه بر این، نشریات آلمانی مانند اشپیگل، فرانکفورتر آلگماینه تسایتونگ، زوددویچه تسایتونگ، و تاگس اشپیگل، در مطالب جداگانه‌ای به این موفقیت اشاره کردند.
مریم از نگاه همسرش
یان وندراک، همسر مریم میرزاخانی، در گفت‌وگو با رسانه‌ها درباره او اظهار داشت: «زمانی که در دانشگاه بوستون با مریم آشنا شدم، از شهرت او بی‌خبر بودم. او مشغول نگارش چندین تحقیق بود و کم‌کم شخصیت واقعی‌اش برایم روشن شد. او بیشتر درباره آثار ریاضیدانانی که از مطالعه‌شان لذت می‌برد، صحبت می‌کرد و به نظر می‌رسید که نقشه‌های بلندی برای آینده‌اش دارد که تحقق آن‌ها ممکن است صدها سال طول بکشد. همیشه متعجب بودم که چگونه می‌تواند این‌همه کار را همزمان انجام دهد».
مریم در سال ۱۳۸۴ با یان وندراک ازدواج کرد. یان، که اهل جمهوری چک بود، دانشیار ریاضی دانشگاه استنفورد و پژوهشگر سابق علوم رایانه نظری در مرکز تحقیقات آی‌بی‌ام بود. حاصل این ازدواج دختری به نام آناهیتا است. در بخشی از سخنرانی‌اش به مناسبت سالگرد مریم، یان گفت: «طی سال‌های اخیر، او نامه‌های زیادی از سرتاسر جهان دریافت کرده است. دخترانی که از او می‌پرسیدند چطور الهام گرفت تا این همه تحقیق انجام دهد یا چگونه به نخستین زن برنده مدال فیلدز تبدیل شد.
او چندان به این سوالات علاقه نداشت و معتقد بود سوال درست این است که چطور او به کارش این‌قدر عشق می‌ورزید. پاسخ به این سوال «بی‌خیالی» بود. او به جوایز به اندازه‌ای اهمیت می‌داد که احترام همکارانش را به دست آورد، اما به شهرت اهمیتی نمی‌داد. مریم در نهایت فقط می‌خواست کارش را انجام دهد و مشکلات را حل کند. او علاقه‌ای به توجه رسانه‌ها نداشت و مصاحبه‌های زیادی از او منتشر نشده است.
تصادف و سرطان، جبر سخت میرزاخانی
در اسفند سال ۱۳۷۶، اتوبوس حامل دانشجویان رشته ریاضی که در بیست و دومین دوره مسابقات ریاضی دانشجویی شرکت کرده بودند، از اهواز به سمت تهران در حال حرکت بود. مریم میرزاخانی، ایمان افتخاری و حسین نمازی در این مسابقات موفق به کسب رتبه اول کشور شدند. اما متأسفانه در یک حادثه، اتوبوس به دره سقوط کرد. شش دانشجوی ریاضی از دانشگاه شریف، که اکثر آن‌ها از برگزیدگان المپیادهای ریاضی ملی و بین‌المللی بودند، جان خود را از دست دادند و مریم میرزاخانی یکی از بازماندگان این سانحه بود.
در تیر ۱۳۹۶، مریم به دلیل ابتلا به سرطان در بیمارستانی در آمریکا بستری شد. او چهار سال قبل به سرطان پستان مبتلا شده بود که به مغز استخوانش سرایت کرده بود. مریم میرزاخانی در ۲۳ تیر ۱۳۹۶ در سن ۴۰ سالگی در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت.
نامگذاری‌های افتخاری برای میرزاخانی در ایران
کتابخانه اصلی دانشکده ریاضیات دانشگاه شریف به پاس یاد پروفسور میرزاخانی به نام او نامگذاری شد. همچنین، در تیرماه سال ۱۳۹۶، ساختمان آمفی‌تئاتر و کتابخانه دبیرستان فرزانگان ۱ تهران نیز به احترام مریم میرزاخانی، فارغ‌التحصیل این دبیرستان، یکی از ساختمان‌های خود را به نام او تغییر داد. علاوه بر این، خانه ریاضیات اصفهان در بیستم مرداد ۱۳۹۵ تالار همایش‌ها و کنگره‌های خود را به نام این دانشمند بزرگ ایرانی نامگذاری کرد.
نظرات کاربران