نیشکر، ملاس (molasses) و مالت جو، برخی از نامهایی هستند که در فهرست انواع قندها به چشم میخورد. اما آیا تمام قندها مضر هستند، یا برخی از انواع خاص آنها فواید تغذیهای دارند؟ در این مقاله به بررسی انواع قندها و عوارض آنها خواهیم پرداخت. ما به بررسی قندهای طبیعی و غیرطبیعی، مضرات قند برای بدن، بیماریهای ناشی از مصرف زیاد قند و همچنین نحوه استفاده از اطلاعات موجود در برچسبهای مواد غذایی برای شناسایی میزان قند موجود در آنها خواهیم پرداخت.
قند دقیقا چیست؟
قند به طور ساده نوعی کربوهیدرات است که شامل مولکولهای کربن، هیدروژن و اکسیژن میباشد. زمانی که کربوهیدرات مصرف میشود، در فرآیند هضم به گلوکز (Glucose) تجزیه میگردد. گلوکز به عنوان منبع اصلی انرژی برای سلولهای بدن انسان، از جمله مغز و سیستم عصبی مرکزی، شناخته میشود.
انواع قند کدام است؟
کربوهیدراتها به دو نوع اصلی تقسیم میشوند: ساده و پیچیده. تفاوت این دو نوع در سرعت هضم و جذب آنها است که به ساختار شیمیاییشان بستگی دارد. کربوهیدراتهای پیچیده از سه یا چند مولکول قند تشکیل میشوند، در حالی که کربوهیدراتهای ساده شامل یک مولکول قند (مونوساکارید) یا دو مولکول (دیساکارید) هستند.
چهار نوع رایج از قندهای ساده شامل موارد زیر است:
- گلوکز
- فروکتوز (Fructose، معروف به قند میوه)
- ساکارز (Sucrose، معروف به شکر رومیزی)
- لاکتوز (Lactose، معروف به قند لبنیات)
این چهار نوع قند را میتوان به دو دسته منابع قند طبیعی و قند افزوده (added sugar) تقسیم کرد.
تفاوت قند افزوده با قند طبیعی
از سوی دیگر، وقتی نام قند به میان میآید، معمولاً به یاد آبنباتهای رنگین و نوشابههای گازدار میافتیم. نوع قندی که در آبنبات و بیشتر نوشیدنیهای شیرین وجود دارد، به قند افزوده مشهور است. همانطور که از نامش پیداست، این نوع قند به غذاها و نوشیدنیها اضافه میشود تا طعم، رنگ، بافت و ماندگاری آنها را بهبود بخشد. در واقع، قند افزوده به کالری غذاها میافزاید اما ارزش غذایی خاصی ندارد، به همین دلیل به آن کالری خالی میگویند.
قند افزوده در مقادیر معتدل میتواند خوب باشد، اما بسیاری از افراد این نوع قند را بیش از حد مصرف میکنند. رژیم غذایی استاندارد آمریکایی (SAD) به نوشابهها، نوشیدنیهای میوهای، غلات، کلوچهها، کیکها، آبنباتها، ماستهای طعمدار و بسیاری از غذاهای فرآوریشده به عنوان منابع اصلی قند افزوده اشاره میکند. طبق آمار انجمن قلب آمریکا، بزرگسالان آمریکایی به طور متوسط روزانه ۷۷ گرم قند افزوده مصرف میکنند که این مقدار بیش از سه برابر میزان توصیهشده برای زنان است. مصرف زیاد قند افزوده میتواند منجر به افزایش مزمن قند خون، اضافه وزن و افزایش خطر ابتلا به چندین بیماری مزمن شود.
اما همه انواع قندها به غذاها اضافه نمیشوند. قندهای طبیعی به طور طبیعی در غذاهایی مانند میوه و شیر وجود دارند. اگرچه قند به تنهایی فواید زیادی ندارد، اما بخشی از یک مجموعه مواد مغذی است که آن را تکمیل میکند. در واقع، قندها همراه با ویتامینها، مواد معدنی و آنتیاکسیدانها به بدن وارد میشوند. غذاهای حاوی قند طبیعی معمولاً سرشار از مواد مغذی و فیبر هستند و فواید سلامتی مختلفی برای بدن دارند. البته برخی از غذاهای خاص که حاوی قند طبیعی هستند، ممکن است قند افزوده پنهانی نیز داشته باشند.
میزان نیاز روزانه بدن ما به قند
اما همه انواع قندها به غذاها اضافه نمیشوند. قندهای طبیعی به طور طبیعی در غذاهایی مانند میوه و شیر وجود دارند. اگرچه قند به تنهایی فواید زیادی ندارد، اما بخشی از یک مجموعه مواد مغذی است که آن را تکمیل میکند. در واقع، قندها همراه با ویتامینها، مواد معدنی و آنتیاکسیدانها به بدن وارد میشوند. غذاهای حاوی قند طبیعی معمولاً سرشار از مواد مغذی و فیبر هستند و فواید سلامتی مختلفی برای بدن دارند. البته برخی از غذاهای خاص که حاوی قند طبیعی هستند، ممکن است قند افزوده پنهانی نیز داشته باشند.
چگونه میزان قند موجود در غذا و نوشیدنیها را بدانیم؟
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) به تازگی دستور داده است که برچسبهای حقایق تغذیهای روی غذاها و نوشیدنیها بهروزرسانی شوند. یکی از تغییرات اصلی در این برچسبها، ذکر هر دو نوع قند، یعنی قندهای کل (total sugars) و قندهای افزوده، در لیست حقایق تغذیهای است. قندهای کل شامل هم قندهای طبیعی و هم قندهای افزوده میشوند. در حالی که مقدار قند افزودهای که زیر قندهای کل قرار دارد، نشاندهنده میزان قندی است که به محصول اضافه شده و باید تلاش کنیم تا آن را محدود کنیم. به دلیل اینکه قندهای افزوده بخشی از قندهای کل به حساب میآیند، نباید از مجموع قندهای کل موجود در ماده غذایی بیشتر باشند.
بسیاری از محصولات لبنی، مانند ماست، حاوی قندهای طبیعی هستند، اما معمولاً مقدار زیادی شیرینکنندههای کالریدار نیز به آنها اضافه میشود تا طعم آنها قویتر شود. اگر میخواهید مقدار قندهای طبیعی موجود در یک غذا یا نوشیدنی را محاسبه کنید، کافیست قندهای افزوده را از مجموع قندهای کل کم کنید. به یاد داشته باشید که لیست مواد موجود در هر برچسب غذایی بر اساس وزن تنظیم شده است. اگر قند افزوده در لیست مواد غذایی اولین ماده ذکر شده باشد، به احتمال زیاد ارزش غذایی آن محصول پایین و از نظر کالری غنی است.
در ایران نیز برچسبهای مواد غذایی ملزم به ارائه اطلاعات تغذیهای درباره محصولات هستند. بنابراین، آشنایی با نحوه خواندن و تفسیر دادههای این برچسبها بسیار مفید است.
مواد غذایی دارای قند طبیعی
در یک رژیم غذایی متعادل، مصرف غذاهایی که به طور طبیعی حاوی قند هستند، ممنوع نیست. به عنوان مثال، میوههایی مانند پرتقال و آناناس و همچنین آب میوههای ۱۰۰ درصد طبیعی، در عین شیرینی، فاقد قند افزوده هستند. با این حال، برخی محصولات جانبی که حاوی قندهای طبیعی هستند، ممکن است دارای قند مصنوعی و افزوده نیز باشند. یک نمونه آشنا از این محصولات، آبمیوهها هستند.
برای افرادی که به دنبال کاهش وزن هستند، کنترل کالری دریافتی از قندهای طبیعی نیز اهمیت دارد. هرچند که نوشیدن آبمیوههای طبیعی و اسموتیهای خانگی توصیه میشود، اما مصرف زیاد این نوشیدنیها میتواند اثر معکوس داشته باشد. گاهی اوقات، کالری موجود در یک لیوان آبمیوه پرتقال شیرین حتی به اندازه یک لیوان نوشابه میتواند باشد. به عنوان جایگزین، میتوانید از آب ساده یا گازدار، چای یا قهوه بدون شکر استفاده کنید.
از جمله منابع قندهای طبیعی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
میوهها
میوهها حاوی قندهای طبیعی مانند ساکارز و فروکتوز هستند، اما با این حال، نسبت به غذاهایی که قند افزوده دارند، گزینههای سالمتری به حساب میآیند، زیرا حاوی مواد مغذی ضروری مانند پتاسیم، ویتامین C و فولات هستند. بهتر است میوههای تازه را به میوههای خشک و آب میوه ترجیح دهید، چرا که میوههای تازه به دلیل غلظت کمتر قند طبیعی، کالری کمتری دارند. همچنین، مقدار زیاد آب و فیبر غیرقابل هضم در میوهها به شما کمک میکند تا در عین دریافت کالری کمتر، احساس سیری بیشتری کنید.
برخی از میوههای شیرین شامل مانگو، انگور، گیلاس، گلابی، هندوانه، انجیر، موز، پرتغال و سیب هستند.
شیر
شیر حاوی قند سادهای به نام لاکتوز است که از دو قند ساده دیگر به نامهای گلوکز و گالاکتوز تشکیل شده است. علاوه بر این، شیر سرشار از کلسیم، پروتئین و انواع مواد معدنی و ویتامینهاست. با این وجود، توصیه میشود از انواع کمچرب شیر استفاده کنید و از محصولات لبنی حاوی قندهای افزوده پرهیز نمایید تا مصرف کالریتان کاهش یابد.
سبزیجات
برخی از سبزیجات مانند هویج، چغندر و سیب زمینی شیرین نیز حاوی قند طبیعی هستند، در عین حال ارزش غذاییشان نسبت به غذاهای حاوی قند اضافه بیشتر است.
قند رژیمی برای مبتلایان به دیابت
کنترل مصرف قند برای افراد سالم نیز چالشبرانگیز است، اما برای کسانی که به دیابت نوع ۲ مبتلا هستند، این کار دشوارتر میشود. این افراد باید مصرف کربوهیدراتها، از جمله قند، را به دقت زیر نظر داشته باشند. یکی از راههای مؤثر برای مدیریت این مصرف، پیروی از دستورهای غذایی خاص مانند دسرهای مناسب برای دیابتیها است.
به همین منظور، پزشکان به بیماران دیابتی توصیه میکنند از جایگزینهای قند استفاده کنند تا هم از طعم شیرین مواد غذایی بهرهمند شوند و هم کنترل بهتری بر میزان کربوهیدراتها و قند خون خود داشته باشند. انواع مختلفی از این جایگزینها وجود دارد، اما لزوماً همه آنها بدون کالری نیستند و تأثیرات متفاوتی بر سطح قند خون دارند.
اگر به استفاده از این جایگزینها نیاز دارید، باید بدانید که آنها به طور کلی به دو دسته تقسیم میشوند:
- مغذیها: این نوع از جایگزینها کالری دارند و بر قند خون تأثیر میگذارند.
- غیر مغذیها: این جایگزینها دارای کالری کم یا بدون کالری هستند و طبق برخی مطالعات، تأثیری بر افزایش قند خون ندارند. همچنین این نوع از قندها ممکن است چند صد تا چند هزار بار شیرینتر از ساکارز (قند معمولی) باشند.
نکته دیگری که باید در نظر داشته باشید این است که ممکن است با گذشت زمان، شیرینکنندههای مصنوعی واکنش مغز شما را به شیرینی تغییر دهند و بر حس رضایت شما از مصرف غذا یا نوشیدنیهای شیرین تأثیر بگذارند. این موضوع میتواند شما را در معرض خطر مصرف بیش از حد این مواد قرار دهد.
انجمن دیابت آمریکا توصیه میکند که به جای نوشیدنیهای شیرین و پرکالری، از نوشیدنیهای بدون کالری یا کمکالری استفاده کنید. همچنین، بهتر است مصرف شیرینکنندهها را به حداقل برسانید و آب بیشتری بنوشید.
در زیر نام برخی از قندهای مناسب برای دیابتیها و رژیمیها آورده شده است:
- سوکرالوز (اسپلندا)
- ساکارین (Sweet ‘N Low)
- آسپارتام
- استویا (Truvia یا Pure Via) ا
- لکلهای قندی
- اریتریتول
- شیرینکننده میوه مونک
- آسه سولفام پتاسیم
- آلوئلوز (Dolcia Prima)
قند قهوهای چیست
شکر قهوهای از ساکارز کریستالی تشکیل شده است که با مقداری ملاس ترکیب شده و به همین دلیل دارای رنگ و طعم غنی است. این نوع قند در مناطق عمده تولیدکننده شکر در جهان، از جمله کارائیب، برزیل، استرالیا، اروپا، آفریقای جنوبی و برخی نقاط ایالات متحده تولید میشود. شکر قهوهای به دلیل رنگ تیرهاش در تهیه شیرینیها بسیار مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین در آشپزی نیز کاربرد دارد و میتوان از آن در تهیه سسهای شیرین و لعاب برای غذاهای خوشمزه استفاده کرد. علاوه بر این، شکر قهوهای به صورت شربت همراه با ادویهجات برای طعمدار کردن نوشیدنیها نیز به کار میرود.
از آنجایی که ملاس مادهای جاذب رطوبت است، شکر قهوهای و محصولات پخته شده با آن رطوبت خود را به خوبی حفظ میکنند. شکر قهوه ای به طور کلی طعمی شبیه ملاس کریستالیزه یا تافی دارد. طعم این شکر تیره اغلب به کارامل با طعم ملاس غلیظ تشبیه میشود.
هفت تا از مضرات قند برای بدن را بشناسید
در متن قبلی به این نکته اشاره شد که قندها به دو دسته ساده و مرکب تقسیم میشوند. بدن انسان برای تجزیه قندهای مرکب به زمان بیشتری احتیاج دارد، اما این نوع قند برای سلامت مفیدتر است. در مقابل، قندهای ساده به سرعت در بدن تجزیه میشوند و ممکن است باعث نوسانات انرژی شوند. این قندها شامل انواع تصفیهشده و فرآوریشدهای هستند که در ساکاروز (Sucrose) یافت میشوند و به بسیاری از شیرینیها و محصولات قندی اضافه میگردند. نکتهای که باید به آن توجه شود این است که مصرف بیش از حد قندهای ساده میتواند مشکلات جدی برای سلامت ایجاد کند. در ادامه به بررسی هفت تأثیر منفی این نوع قند بر بدن خواهیم پرداخت:
تضعیف سیستم ایمنی
در متن قبلی اشاره کردیم که قندها به دو دسته ساده و مرکب تقسیم میشوند. بدن انسان برای تجزیه قندهای مرکب به زمان بیشتری نیاز دارد، اما این نوع قند برای سلامتی مفیدتر است. در مقابل، قندهای ساده به سرعت در بدن تجزیه میشوند و ممکن است باعث نوسانات انرژی شوند. این قندها شامل انواع تصفیهشده و فرآوریشدهای هستند که در ساکاروز (Sucrose) وجود دارند و به بسیاری از شیرینیها و محصولات قندی اضافه میشوند. نکته حائز اهمیت این است که مصرف بیش از حد قندهای ساده میتواند مشکلات جدی برای سلامتی ایجاد کند. در ادامه، به بررسی هفت تأثیر منفی این نوع قند بر بدن خواهیم پرداخت:
افت انرژی
تقریباً همه افراد بعد از مصرف خوراکیهای حاوی قند ساده نوساناتی در سطح انرژی خود احساس میکنند که ناشی از تجزیه سریع این نوع قند در بدن است. اگرچه واکنش هر فرد به قند یکسان نیست، اما افرادی که به قند حساستر هستند، با افزایش آدرنالین، شاهد افزایش بیشتری در سطح قند خون خود خواهند بود و پس از مصرف مواد شیرین، دچار افت قند خون میشوند. این تأثیرات میتواند منجر به مشکلاتی مانند دشواری در تمرکز و ضعف در یادگیری شود که بر عملکرد آنها تأثیر میگذارد.
افزایش فشار خون
زیادهروی در مصرف قند، مشابه افراط در مصرف نمک، میتواند منجر به افزایش فشار خون در مردان شود. فروکتوز، نوعی قند موجود در ساکارز است که به بسیاری از مواد غذایی اضافه میشود و ارتباطی با گلوکز ندارد. با این حال، تحقیقات نشان دادهاند که مصرف زیاد فروکتوز میتواند به افزایش فشار خون در مردان منجر شود.
تهدید سلامت دندان
به وضوح مشخص است که قند تأثیر منفی بر دندانها دارد. هنگامی که قند با پلاک دندانی ترکیب میشود، اسیدی تولید میکند که به تدریج باعث پوسیدگی دندانها میشود. بنابراین توصیه میشود تا حد ممکن از مصرف غذاهای با قند پایینتر استفاده کنید و دندانهای خود را روزی دو بار مسواک زده و از نخ دندان استفاده کنید.
بروز دیابت
بر خلاف تصور رایج، قند به طور مستقیم عامل بروز بیماری دیابت نیست. اما مانند دیگر عادتهای غذایی نامناسب، مصرف excessive قند میتواند به دیابت منجر شود. غذاهایی که دارای کالری بالایی هستند معمولاً حاوی مقدار زیادی قند نیز هستند که میتواند منجر به افزایش وزن شود. و افزایش وزن به نوبه خود احتمال ابتلا به دیابت را افزایش میدهد.
عامل افزایش وزن
نرخ چاقی در سطح جهانی در حال افزایش است و شواهد حاکی از آن است که شکر افزوده، به ویژه در قالب نوشیدنیهای شیرینشده، یکی از عوامل اصلی این مشکل به شمار میرود. این نوشیدنیها، مانند نوشابه، آب میوه و چای شیرین، حاوی مقادیر زیادی فروکتوز هستند که نوعی قند ساده محسوب میشود. مصرف فروکتوز میتواند گرسنگی و تمایل به غذا را بیشتر از گلوکز، که نوع اصلی قند موجود در غذاهای نشاستهای است، افزایش دهد.
علاوه بر این، مصرف فروکتوز ممکن است به ایجاد مقاومت در برابر لپتین منجر شود، که هورمونی مهم در تنظیم احساس گرسنگی است و به بدن فرمان میدهد که غذا خوردن را متوقف کند.
به عبارت دیگر، این نوشیدنیها گرسنگی را مهار نمیکنند، بلکه فقط مصرف سریع کالریهای مایع را آسان میکنند که خود عامل افزایش وزن است. از اثرات دیگر مانند افزایش میزان چربی احشایی (نوعی چربی شکمی که با شرایطی مانند دیابت و بیماری قلبی مرتبط است) نباید غافل شد.
افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی
شواهد نشان میدهد که رژیمهای غذایی پرقند میتوانند منجر به چاقی و التهاب، همچنین افزایش سطوح تری گلیسیرید، قند خون و فشار خون شوند که همگی از عوامل خطر بیماریهای قلبی به شمار میروند. علاوه بر این، مصرف زیاد قند، به ویژه در قالب نوشیدنیهای شیرین شده با شکر، با بیماری تصلب شرایین مرتبط است که با رسوبات چربی و گرفتگی عروق مشخص میشود.
افزایش مصرف قند نه تنها خطر ابتلا به بیماریهای قلبی و عروقی را افزایش میدهد، بلکه احتمال سکته مغزی را نیز بیشتر میکند. اثرات منفی مصرف قند فراتر از موارد ذکر شده است. باید به ارتباط میان مصرف قند و شکر با بروز آکنه، افزایش خطر ابتلا به سرطان، احتمال بالاتر افسردگی، تسریع روند پیری پوست و افزایش احتمال چرب شدن کبد نیز توجه کرد.
چطور قند را درست مصرف کنیم
برای کاهش اثرات منفی مصرف قند، یکی از راههای مؤثر که پیشتر در مقالهای ذکر کردیم، مطالعه برچسبهای مواد غذایی و بررسی میزان قند موجود در آنها است. همانطور که میدانید، قند اضافی اغلب از منابعی که انتظارش را ندارید وارد بدن میشود، مانند سس کچاپ، سسهای سالاد و نانها. با خواندن اطلاعات تغذیهای میتوانید مواد غذایی سالمتری را انتخاب کنید و از افزایش مصرف قند فراتر از حد سالم جلوگیری کنید. در ادامه، دوازده روشی که میتوانید برای کاهش مصرف قند در پیش بگیرید، آورده شده است:
۱. مصرف نوشیدنیهای شیرین را محدود کنید.
۲. از مصرف دسرهای شیرین پرهیز کنید.
۳. از سسهای حاوی شکر اضافی دوری کنید.
۴. از غذاهای چرب کامل مانند آووکادو، آجیل و ماهی چرب اجتناب کنید.
۵. غذاهای کامل را در رژیم غذایی خود قرار دهید.
۶. مقدار قند موجود در غذاهای کنسرو شده را بررسی کنید.
۷. مراقب تنقلات فرآوریشدهای که خود را «سالم» معرفی میکنند باشید.
۸. مصرف غلات شیرین صبحانه را محدود کنید.
۹. پروتئین بیشتری مصرف کنید.
۱۰. از شیرینکنندههای طبیعی با کالری صفر استفاده کنید.
۱۱. میزان اقلام با محتوای قند بالا را در آشپزخانه خود کاهش دهید.
۱۲. خواب کافی داشته باشید.
رژیم بدون قند چیست؟
رژیم غذایی بدون قند که به عنوان رژیم بدون قند شناخته میشود، به محدود کردن قندهای افزوده پرداخته و شامل مواد شیرینی مانند آبنبات و نوشابه میشود. همچنین، قندهای افزوده ممکن است در غذاهای خوشطعمی مانند سس پاستا نیز وجود داشته باشند. در نسخههای افراطیتر این رژیم، حتی غذاهایی که قند طبیعی دارند، مانند میوهها و سبزیجات، نیز حذف میشوند که این امر به طور کلی زیادهروی محسوب میشود.
این رژیم با تغییرات در برنامه غذایی و سبک زندگی به دنبال حذف کامل انواع قند از وعدههای غذایی افراد است. بنابراین، به افرادی که به قند و شیرینی وابسته هستند، توصیه میشود که در هفتههای اول، فقط میزان قند مصرفی خود را کاهش دهند و از قطع ناگهانی آن پرهیز کنند.
اجتناب از منابع قند، عادت به خواندن برچسبهای مواد غذایی، آشنایی با نامهای پنهان و صنعتی قند، پرهیز از شیرینکنندههای مصنوعی، کنار گذاشتن نوشیدنیهای شیرین، جایگزینی غذاها و نوشیدنیهای شیرین با انواع بدون قند، تغییر در سبک آشپزی و تلاش برای طعمدهی به غذاها و دسرها با مواد غیرقندی، و مصرف متناوب قند از دیگر مراحل این رژیم به شمار میآید.
سوالات رایج
عوارض قند زیاد کدام است؟
مصرف زیاد قند عوارض منفی زیادی برای بدن دارد که از جمله آنها میتوان به افزایش وزن، پیری پوست، خطر ابتلا به دیابت، بروز بیماریهای قلبی و حتی سرطان اشاره کرد.
فواید قند چیست ؟
باعث افزایش سطح انرژی میشود. مصرف آن شادیآور است، به ذخیره کردن انرژی در بدن کمک میکند.
عوارض خوردن قند با چای یا چای شیرین چیست؟
همه مضراتی که بهطور کلی درباره مصرف قند بیان شده، شامل چای شیرین و افزودن قند به چای نیز میشود. این مشکلات شامل اثرات منفی شکر بر مغز و دندانها و همچنین عوارضی مانند چاقی است.
رژیم بدون قند چیست؟
این رژیم بهتازگی در میان افراد مشهور و کسانی که به دنبال یک سبک زندگی سالمتر هستند، محبوب شده و پایهاش بر حذف قند از رژیم غذایی استوار است. اگرچه بیشتر قندهای حذف شده از نوع مصنوعی و مضر هستند، اما باید قندهای طبیعی موجود در میوهها و سبزیجات را همچنان مصرف کنید.
چه غذایی جزء مواد غذایی پر قند محسوب میشود؟
غذاهای غنی از قند شامل موارد زیر هستند:
- شیرینیها مانند آبنبات، پای، کیک و کلوچه
- دسرهای لبنی مثل بستنی و میلکشیک
- جوش شیرین
- آبمیوه
- نوشیدنیهای ورزشی
- ماستهای کمچرب
- چاشنیهایی مانند سس کچاپ، خردل عسل و سس باربیکیو
- بسیاری از غلات صبحانه معمولی
نظرات کاربران