معماری اسلامی یکی از برجسته‌ترین سبک‌های معماری در سطح جهانی است. این سبک در مساجد، آرامگاه‌ها، حمام‌ها، کاخ‌ها و قلعه‌ها به چشم می‌خورد و در ایران نیز به وفور مشاهده می‌شود. اگر مایلید با سبک معماری اسلامی و ویژگی‌های آن آشنا شوید، در ادامه با ما همراه باشید.
تاریخچه معماری اسلامی
سبک معماری اسلامی از قرن هفتم میلادی در جهان اسلام آغاز شد و شامل هر دو نوع سبک سکولار و مذهبی از دوران صدر اسلام تا کنون است. معماری اولیه اسلامی تحت تأثیر معماری رومی، بیزانسی، ایرانی، بین‌النهرین و دیگر سرزمین‌هایی بود که مسلمانان در قرن‌های هفتم و هشتم فتح کرده بودند.
در ایران، معماری اسلامی ابتدا در خراسان شکل گرفت و هنوز هم شاهد بناهای متعددی با این سبک در خراسان هستیم. تاریخچه معماری اسلامی در ایران به دوران پیش از اسلام برمی‌گردد و جایگاه ویژه‌ای دارد. مسجد، به عنوان برترین نمونه سبک معماری اسلامی در ایران، نمایانگر این هنر بی‌نظیر است.
ویژگی‌های سبک معماری اسلامی
سبک معماری اسلامی به خاطر ترکیب رنگ‌های درخشان، الگوهای پیچیده و طرح‌های متقارن خود شناخته می‌شود. این سبک بر پایه اصول هندسی و هنرهای خلاقانه شکل گرفته است. یکی از قدیمی‌ترین عناصر معماری اسلامی، مناره‌های آجری است که دارای پنجره‌های کوچک و پله‌های محصور می‌باشند و در تمامی مساجد یافت می‌شوند.
از دیگر ویژگی‌های این سبک، ایوان‌های بزرگ هستند که به عنوان فضاهای ورودی و خروجی طراحی می‌شوند و به جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب کمک می‌کنند. گنبد نیز یکی از عناصر برجسته در معماری اسلامی است که نخستین بار در یک زیارتگاه قرن هفتم در اورشلیم مورد استفاده قرار گرفت.
کاشی‌ها از مهم‌ترین مواد در سبک معماری اسلامی هستند، با رنگ‌های غالب سبز، آبی و سفید که به افزایش زیبایی و آرامش فضا کمک می‌کنند. طراحی‌های گل‌دار، که معمولاً بر روی کاشی‌ها، دیوارها و سقف‌های بناهای اسلامی مشاهده می‌شود، نقش مهمی در تزئینات این سبک دارند.
مصالح و ویژگی‌های معماری اسلامی
در بناهای اسلامی، از مصالح مختلفی نظیر آجر، گچ، خشت، سنگ، چوب و شیشه استفاده می‌شود. یکی از ویژگی‌های برجسته معماری اسلامی، استفاده از طاق‌ها است که در ورودی‌ها و فضاهای داخلی به چشم می‌خورد. رایج‌ترین نوع طاق، طاق نعل‌اسبی است که قوس آن از نیم‌دایره فراتر می‌رود.
عناصر زینتی در معماری اسلامی نقش ویژه‌ای دارند و توجه به جزئیات در این سبک به وضوح مشهود است. این زیبایی‌های تزئینی نه تنها در نمای بیرونی ساختمان‌ها بلکه در فضای داخلی نیز به کار گرفته می‌شود. خوش‌نویسی‌ها، سنگ‌های زیبا و آجرکاری‌های ظریف از جمله نمونه‌های این جزئیات هستند.
نمونه‌هایی از معماری اسلامی
میراث معماری اسلامی در سطح جهانی به طرز شگفت‌انگیزی غنی و متنوع است. در اینجا تعدادی از برجسته‌ترین مساجد، کاخ‌ها، مقبره‌ها و قلعه‌های ساخته شده به سبک معماری اسلامی را معرفی می‌کنیم:
1.مسجد بزرگ شیخ زاید در امارات
مسجد بزرگ شیخ زاید، بزرگترین مسجد در امارات متحده عربی است که در آن شیخ زاید، رئیس‌جمهور پیشین کشور، به خاک سپرده شده است. نمای سفید سنگ مرمر این مسجد که بین سال‌های 1996 و 2007 ساخته شده، با بیش از 80 گنبد مزین به سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی زینت یافته است. در این مسجد، هفت لوستر وجود دارد که یکی از آنها وزنش به 12 تن می‌رسد و با کریستال‌های سواروسکی به طور شگفت‌انگیزی می‌درخشد.
2.مسجد آبی ترکیه
مسجد آبی، واقع در قلب استانبول، یکی از شناخته‌شده‌ترین بناهای مذهبی در سطح جهانی است. این مسجد که در سال 1616 ساخته شده و هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد، با شش مناره‌اش به سوی آسمان بلند شده است. فضای داخلی مسجد با حدود 20,000 کاشی سرامیکی آبی و بیش از 260 شیشه رنگ‌آمیزی شده به‌دست تزئین شده است.
3.کاخ الحمرا اسپانیا
کاخ الحمرا، یکی از برجسته‌ترین آثار معماری اسلامی در اروپا، در گرانادا واقع شده است. این کاخ در سال 889 ساخته شده و در قرن سیزدهم مورد مرمت قرار گرفته است. نمای بیرونی این کاخ به‌طور کامل ساده و عاری از هرگونه تجملات است. در حال حاضر، کاخ الحمرا به عنوان یکی از آثار میراث جهانی یونسکو شناخته می‌شود.
4.مسجد حسن دوم مراکش
مسجد حسن دوم در کازابلانکا، در حاشیه اقیانوس اطلس، به‌طور باشکوهی ایستاده و با ارتفاع 210 متر، بلندترین مناره جهان را داراست. این مسجد به خاطر کاشی‌کاری‌های بسیار زیبا و کف شیشه‌ای خود شناخته می‌شود، که به نمازگزاران اجازه می‌دهد تا در هنگام عبادت، امواج اقیانوس را مشاهده کنند.
5.مسجد نصیر الملک ایران
مسجد نصیر الملک، که به مسجد صورتی شیراز نیز معروف است، یکی از نمونه‌های برجسته معماری اسلامی به شمار می‌آید. ساخت این مسجد در سال 1294 هجری آغاز و در سال 1305 به اتمام رسید. در ورودی مسجد، طاق‌نمای بزرگ و زیبایی وجود دارد که با هفت رنگ مختلف تزئین شده است. این مسجد با سنگ‌تراشی‌های باشکوه، نگاره‌های اسلیمی و نقوش گل و بته، توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کند.
6.مسجد شیخ لطف الله ایران
مسجد شیخ لطف الله در اصفهان بدون شک یکی از زیباترین مساجد جهان به شمار می‌آید. تاریخ ساخت این مسجد به قرن یازدهم برمی‌گردد و هم‌اکنون در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. یکی از ویژگی‌های بارز این مسجد، گنبد مدور آن است که نظیرش را نمی‌توان یافت. ترکیب رنگ‌های زیبا به همراه کاشی‌های معرق و طرح‌های هندسی، نمونه‌ای برجسته از سبک معماری اسلامی را به نمایش گذاشته است.
معماران برجسته سبک معماری اسلامی
به دلیل فروتنی معماران ایرانی که معمولاً نام خود را بر روی آثارشان نمی‌نوشتند، نام معماران و استادکاران بسیاری از بناهای اسلامی در ایران ناشناخته مانده است.
یکی از معماران معروف در سبک معماری اسلامی، معمار سینان است. وی در خدمت برخی از سلاطین بزرگ عثمانی مانند سلطان سلیمان، سلیم دوم و مراد سوم بوده و مسئولیت طراحی و ساخت بیش از 300 سازه، از جمله مدارس، را بر عهده داشته است. یکی از آثار برجسته او، مسجد شاهزاده در استانبول، نمونه‌ای از هنر و مهارت او در معماری اسلامی است.
عناصر اصلی سبک معماری اسلامی
در سبک معماری اسلامی، عناصر و ویژگی‌هایی وجود دارد که در سراسر جهان مشترک است. این عناصر عبارتند از:
1.مناره
مناره، برج یا گلدسته‌ای است با پنجره‌های کوچک و یک پله‌رو، که یکی از قدیمی‌ترین عناصر معماری اسلامی محسوب می‌شود و در کنار اکثر مساجد وجود دارد. از قرن یازدهم، برخی مساجد با بیش از یک مناره ساخته شدند، که به معنای این بود که آنها تحت حمایت سلطان شیعه یا پیروان این مذهب ساخته شده‌اند.
2.گنبد
گنبد یکی از مهم‌ترین عناصر در معماری اسلامی است و در طراحی‌های بسیاری از معماران اسلامی گنجانده شده است. مسجد الاقصی یکی از نخستین بناهای اسلامی است که از این عنصر در ساختار خود استفاده کرده است.
3.طاق
طاق یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته در سبک معماری اسلامی است. طاق‌ها، که در ورودی‌ها و فضای داخلی ساختمان‌ها به چشم می‌خورند، به چهار سبک اصلی تقسیم می‌شوند:
- نوک تیز
- اوجی
- نعل اسب
- چندگانه (چند شکلی)
4.جزئیات تزئینی
توجه به جزئیات تزئینی آخرین عنصر مشترک در سبک معماری اسلامی است. این تزئینات فاخر، که غالباً برای فضای داخلی استفاده می‌شود، شامل کاشی‌های جواهرگون، موزاییک‌های هندسی، آجرکاری‌های طرح‌دار و تزئینات نگارگری نفیس است.
5.فضای باز
در این نوع معماری، باغ‌ها به عنوان فضای باز به کار می‌روند. بیشتر ساختمان‌ها با باغ‌هایی احاطه شده‌اند که زیبایی و شکوه آنها را دوچندان می‌کند.
مصالح ساختمانی در معماری اسلامی
در معماری اسلامی از انواع مختلف مصالح ساختمانی استفاده می‌شود که شامل خشت، آجر، سنگ، چوب، شیشه و گچ است.
1.خشت
در معماری اسلامی، به ویژه در ایران، استفاده از خشت بسیار رایج بوده است. در دوران اسلامی، بسیاری از بناها از خشت یا ترکیبی از آجر و خشت ساخته می‌شدند.
2.آجر
از آغاز دوران اسلامی تا دوره تیموریان، استفاده از آجر در ساخت بناها متداول بوده است. آجر در نمای بیرونی بناها و در تزئینات مختلف نظیر گنبدها، مناره‌ها، ایوان‌ها و طاق‌ها به کار می‌رفت.
3.سنگ
سنگ نیز در معماری اسلامی به طور گسترده‌ای استفاده شده است. از سنگ‌های مختلف مانند مرمر، آهک و سنگ سیاه در ساخت کتیبه‌ها و تزئینات دیگر بهره گرفته می‌شود تا نقوش زیبایی خلق شود.
4.چوب
چوب به غیر از استفاده در درها و پنجره‌ها، در ساخت تیرهای سقف، ستون‌ها و چهارچوب‌ها نیز کاربرد دارد. چوب درختان سپیدار، گردو، کاج و چنار به طور گسترده‌ای در معماری اسلامی مورد استفاده قرار گرفته است.
5.شیشه
شیشه یکی از مصالح بسیار مهم در معماری اسلامی است. شیشه‌های الوان با رنگ‌های زنده و شاد در آثار تاریخی به چشم می‌خورند و رنگ‌های دلنشین آنها تأثیر عمیقی بر بینندگان می‌گذارد. این شیشه‌ها نه تنها در نوردهی بناها بلکه در زیبایی شبستان‌ها و قاب‌های گنبد نیز به کار می‌رفتند.
سخن آخر
در این مقاله به بررسی سبک معماری اسلامی و ویژگی‌های آن پرداختیم. این سبک معماری به بناها وقار و آرامشی منحصر به فرد می‌بخشد که در کمتر سبکی دیگر یافت می‌شود. در ایران نمونه‌های فراوانی از این سبک معماری وجود دارد. به نظر شما، بهترین نمونه از معماری اسلامی در ایران کدام است؟
اگر می خواهید درباره‌ی سبک معماری ویکتوریایی بیشتر بدانید با ما همرااه باشید.
نظرات کاربران