فرانکشتاین: از آزمایشگاه تا افسانه

در این مقاله به بررسی شخصیت فرانکشتاین، روند خلق این شخصیت، آثار الهام‌گرفته از آن و تأثیرات برجسته‌اش در ادبیات مدرن خواهیم پرداخت. با سیمدخت همراه باشید.

شخصیت فرانکشتاین را می‌توان به‌راحتی یکی از نمادهای برجسته‌ای دانست که با شنیدن نامش، بلافاصله به یاد آثار ترسناک می‌افتیم. این شخصیت همیشه به عنوان یکی از معروف‌ترین و تأثیرگذارترین شخصیت‌های ادبیات گوتیک و علمی تخیلی شناخته شده و به احتمال زیاد همچنان خواهد بود.

فرانکشتاین برای نخستین بار در سال ۱۸۱۸ توسط مری شلی، نویسنده انگلیسی، در کتاب «فرانکشتاین» معرفی شد. این کتاب که به صورت نامه‌نگاری روایت می‌شود، داستان یک دانشمند جوان به نام ویکتور فرانکشتاین را دنبال می‌کند که اشتیاقش به آزمایش‌های غیرمعقول او را به سمت خلق موجودی زنده از قطعات بدن انسان هدایت می‌کند. این موجود که در ابتدا بی‌نام است، به دلیل ظاهر زشتش و طرد شدن از سوی جامعه به موجودی خشمگین و انتقام‌جو تبدیل می‌شود، و این نقطه‌ای است که برای اولین بار با شخصیت فرانکشتاین آشنا می‌شویم.

مری شلی نوشتن این داستان را در ۱۸ سالگی آغاز کرد و نسخه اولیه آن را در ۲۰ سالگی، بدون ذکر نام نویسنده، در لندن منتشر کرد. این رمان تأثیر عمیقی بر ادبیات و فرهنگ عامه گذاشت و زمینه‌ساز ایجاد ژانری از داستان‌ها و فیلم‌های ترسناک شد. این زیرژانر همچنان از داستان شلی تأثیر می‌پذیرد و اثر او یکی از تأثیرگذارترین آثار ادبی تاریخ به شمار می‌رود.

شخصیت فرانکشتاین به تدریج به نمادی از استفاده غیرمسئولانه از علم و تکنولوژی تبدیل شد و در بسیاری از داستان‌ها به‌عنوان نمادی از تنهایی و طرد شدن نیز مطرح شده است. علاوه بر این، در برخی متون، از این شخصیت به‌عنوان پرومته مدرن نیز یاد شده است، اسطوره یونانی که آتش را از خدایان دزدید و به انسان‌ها داد.

شخصیت فرانکشتاین دارای لایه‌های پیچیده‌ای است. از یک سو، او موجودی است که به دلیل ظاهری زشت و متفاوت از جامعه طرد شده و به دنبال انتقام است. از سوی دیگر، او در جستجوی هویت و ارتباط با دیگران است. فرانکشتاین در آغاز موجودی بی‌گناه و بی‌نام است که به لطف آزمایش‌های دانشمند خود به زندگی بازمی‌گردد، اما فاقد هویت است و از سوی جامعه رد می‌شود. او تلاش می‌کند جایگاه خود را در جهان بیابد و با دیگران ارتباط برقرار کند، اما به دلیل ظاهر زشت و رفتارهای خشونت‌آمیزش، موفق نمی‌شود. در نتیجه، پس از سال‌ها رنج و تنهایی، به موجودی خشمگین و انتقام‌جو تبدیل می‌شود و به دنبال نابودی خالق خود است.

شخصیت فرانکشتاین به نماد مهمی در فرهنگ عامه تبدیل شده است. این شخصیت در بسیاری از آثار ادبی، سینمایی و تلویزیونی به کار رفته و به عنوان نمادی از ترس از ناشناخته‌ها، مسئولیت اخلاقی علم و جستجوی هویت شناخته می‌شود. فرانکشتاین را می‌توان با دیگر نمادهای فرهنگی مانند دراکولا، زامبی و موجودات فضایی مقایسه کرد. هرچند این مقایسه در همه شرایط و زمینه‌ها ممکن نیست، اما در برخی عناصر مشترک قابل انجام است.

در ادامه، به بررسی آثار شاخص و مهمی که با الهام از شخصیت فرانکشتاین ساخته شده‌اند، می‌پردازیم. از سینما شروع کرده و به سال ۱۹۳۱ می‌رویم، زمانی که فیلم «فرانکشتاین» به کارگردانی جیمز ویل روی پرده سینماها رفت. این فیلم نخستین اثر مهم ساخته شده با الهام از شخصیت فرانکشتاین بود و تأثیر زیادی بر فیلم‌های ترسناک بعدی گذاشت. «فرانکشتاین» محصول سال ۱۹۳۱ به عنوان یکی از پایه‌های ژانر وحشت شناخته می‌شود.

فیلمبرداری به سبک سیاه و سفید، موسیقی متن دلخراش و طراحی صحنه‌های تاریک و وهم‌آور، فضایی مرموز و ترسناک را خلق کرده که هنوز هم تأثیر زیادی بر تماشاگران می‌گذارد. همچنین، بوریس کارلوف با ایفای نقش هیولا، با چهره منحصر به فرد و بازی قدرتمندش یکی از ماندگارترین شخصیت‌های تاریخ سینمای ترسناک را به تصویر کشیده است، که به محض دیدن او، یاد فرانکشتاین خواهیم افتاد. پس از موفقیت این شخصیت و فیلم «فرانکشتاین»، دنباله آن با عنوان «The Bride of Frankenstein» در سال ۱۹۳۵ به نمایش درآمد و مسیر داستانی را برای مخاطبانی که به این شخصیت علاقه‌مند بودند، ادامه داد. این فیلم با به‌روزرسانی‌های مناسب، همان فضای ترسناک فیلم نخست را حفظ کرد و موفقیت جدیدی در ژانر ترسناک به ارمغان آورد.

در سال ۱۹۵۷، فیلم «The Curse of Frankenstein» به کارگردانی ترنس فیشر با بودجه‌ای ۲۷۰ هزار دلاری به نمایش درآمد و طرفداران فرانکشتاین توانستند این شخصیت محبوب را این بار در قالب فیلمی رنگی مشاهده کنند، که در آن زمان یک اتفاق ویژه برای علاقه‌مندان به ژانر ترسناک به شمار می‌رفت.

این فیلم در نهایت فروشی معادل ۸ میلیون دلار داشت که موفقیتی چشمگیر برای سازندگانش بود. پس از این فیلم، بسیاری از آثار با الهام از فرانکشتاین ساخته شدند، از جمله فیلم «Young Frankenstein» محصول سال ۱۹۷۴، که نه تنها یکی از بهترین آثار الهام‌گرفته از فرانکشتاین است، بلکه به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های کمدی ترسناک تاریخ سینما شناخته می‌شود و موفق به کسب فروش شگفت‌انگیز ۹۰ میلیون دلاری در گیشه‌های جهانی شد.

علاوه بر فیلم‌های نامبرده، آثار سینمایی دیگری مانند «Frankenstein Created Woman» (۱۹۶۷)، «The Spirit of the Beehive» (۱۹۷۳)، «Flesh for Frankenstein» (۱۹۷۳)، «Mary Shelley’s Frankenstein» (۱۹۹۴) و فیلم نسبتاً جدید «Frankenstein» (۲۰۱۵) نیز با الهام از شخصیت فرانکشتاین به روی پرده سینماها رفته‌اند. به‌علاوه، آثار معروفی مانند «Edward Scissorhands» به کارگردانی تیم بورتن به طور مستقیم از شخصیت فرانکشتاین الهام گرفته‌اند و شخصیتی مشابه با سرگذشتی مشابه را به تصویر کشیده‌اند.

همچنین، مجموعه انیمیشنی «Hotel Transylvania» یکی از محبوب‌ترین آثار انیمیشنی در یکی دو دهه گذشته است که شخصیت فرانکشتاین در آن به عنوان یکی از شخصیت‌های محبوب حضور دارد. این آثار جدید همچون «Edward Scissorhands» و «Hotel Transylvania» به خوبی نشان‌دهنده تأثیر گسترده شخصیت فرانکشتاین در دنیای مدرن سینما و تلویزیون هستند.

شخصیت فرانکشتاین تنها به سینما محدود نمی‌شود و در تلویزیون نیز حضور داشته است، هرچند که تأثیر آن در سینما بیشتر به چشم می‌آید. در تلویزیون، می‌توان به سریال کوتاه «Frankenstein» (۲۰۰۴) اشاره کرد که به طور دقیق داستان اصلی کتاب مری شلی را دنبال می‌کند و یک اقتباس جمع‌وجور اما سرگرم‌کننده از این داستان است. همچنین، سریال «The Frankenstein Chronicles» (۲۰۱۵) یک سریال بلندتر است که داستان یک کارآگاه را روایت می‌کند که به تحقیق درباره دانشمندی غیرمعقول و آزمایش‌های عجیب و غریب او می‌پردازد.

داستان فرانکشتاین در دنیای ویدیوگیم هم تأثیرات خود را به وضوح نشان داده است و این تأثیر در بازی‌های محبوب و بزرگ قابل مشاهده است. از جمله می‌توان به شخصیت برایان فیوری در سری بازی‌های «تکن» اشاره کرد که داستانی مشابه با فرانکشتاین دارد. همچنین، رویداد Junkenstein در بازی «Overwatch» که با استفاده از نام فرانکشتاین و شخصیت‌های مشابه به بازیکنان ارائه می‌شود، و بازی «Hotel Transylvania Adventures» برای موبایل که شخصیت فرانکشتاین را شامل می‌شود، از جمله نمونه‌های دیگر هستند. تأثیر فرانکشتاین را می‌توان در بازی‌های مشهوری مانند «Fable 2»، «Castlevania»، «World of Warcraft»، «The Elder Scrolls IV: Oblivion»، «Kingdom Hearts» و «House of the Dead» مشاهده کرد.

در نهایت، می‌توان گفت که فرانکشتاین به عنوان یک شخصیت ترسناک و منزوی خلق شد، اما با گذر زمان به یکی از نمادهای برجسته ادبیات مدرن تبدیل شده است. این نماد امروزه در آثار مختلف و مدیوم‌های متعدد حضور دارد یا به عنوان الهام‌بخش عمل کرده است. حال، نظر شما چیست؟ آیا شما نیز از طرفداران فرانکشتاین هستید؟ به نظر شما کدام یک از آثار ساخته شده با الهام از این شخصیت موفق‌ترین بوده است؟