در مسیر زندگی، همه ما با فراز و نشیب‌هایی روبرو هستیم. این تغییرات می‌توانند گاهی غمگین، گاهی شاد، گاهی پراضطراب و گاهی آرامش‌بخش باشند؛ اما برای برخی افراد، این احساسات به‌صورت طوفانی مهیب، زندگی‌شان را درنوردیده و ثبات و آرامش را از آن‌ها می‌گیرند. اختلال شخصیت مرزی (BPD) یکی از این طوفان‌های درونی است که می‌تواند فرد را در مرز بین احساسات، روابط و حتی هویت خود سرگردان و بی‌قرار کند.
تصور کنید که در دنیایی زندگی می‌کنید که احساسات شما مانند یک ترن هوایی، بدون هیچ کنترلی بالا و پایین می‌شوند. ترس فلج‌کننده از طرد شدن، احساس پوچی و بی‌هدفی عمیق، خشم ناگهانی و انفجاری و روابط آشفته و ناپایدار تنها بخشی از این تجربه دردناک است. عوامل متعددی از جمله تاریخچه آسیب‌های روانی در کودکی، نظیر سوء‌استفاده، غفلت و از دست دادن والدین، به‌علاوه عوامل ژنتیکی و ساختار شیمیایی مغز می‌توانند در بروز این اختلال مؤثر باشند.
اختلال شخصیت مرزی چیست؟
اختلال شخصیت مرزی (BPD) یک اختلال پیچیده است که دنیای درونی فرد را به میدانی از احساسات، افکار و رفتارهای متضاد تبدیل می‌کند. این اختلال با ناپایداری شدید در خلق و خو، تصویر خود، روابط بین فردی و رفتارها مشخص می‌شود و همچون گردبادی ویرانگر، بر زندگی فرد و اطرافیانش تأثیر می‌گذارد.
دلایل بروز اختلال شخصیت مرزی: معمایی چند وجهی
هنوز علت قطعی و مشخصی برای اختلال شخصیت مرزی (BPD) شناسایی نشده است، اما تحقیقات نشان می‌دهند که ترکیبی از عوامل مختلف می‌تواند در بروز این اختلال نقش داشته باشد. این عوامل همچون قطعات مختلف یک پازل با یکدیگر تعامل کرده و زمینه‌ساز بروز BPD می‌شوند. در ادامه، به مهم‌ترین این عوامل خواهیم پرداخت.
ژنتیک و سابقه خانوادگی
احتمال ابتلا به BPD در افرادی که یکی از اعضای خانواده‌شان به این اختلال یا سایر اختلالات شخصیت مبتلا هستند، بیشتر است. این مسئله نشان می‌دهد که ژن‌ها می‌توانند در انتقال آسیب‌پذیری نسبت به BPD نقش داشته باشند.
ساختار و عملکرد مغز
مطالعات تصویربرداری مغزی نشان می‌دهند که در افراد مبتلا به BPD، ساختار و عملکرد برخی مناطق مغز، از جمله آمیگدال (مرکز احساسات) و قشر پیشانی (مرکز کنترل احساسات و رفتار)، با افراد سالم تفاوت دارد. این اختلافات می‌توانند در تنظیم احساسات، کنترل تکانشگری و برقراری روابط بین فردی مشکلاتی ایجاد کنند.
تجربیات دوران کودکی و محیط
تجربه سواستفاده جسمی، جنسی یا عاطفی در دوران کودکی، غفلت و بی‌توجهی عاطفی از سوی والدین، از دست دادن والدین در سنین پایین، رشد در خانواده‌ای با اختلالات روانی یا اعتیاد و قرار گرفتن در معرض خشونت خانگی، همگی تجربیات منفی‌ای هستند که می‌توانند بر رشد مغز و شکل‌گیری حس هویت و اعتماد به نفس کودک تأثیر منفی بگذارند و او را نسبت به BPD آسیب‌پذیرتر کنند. با این حال، باید توجه داشت که این عوامل به تنهایی موجب بروز BPD نمی‌شوند و بسیاری از افرادی که این چالش‌ها را تجربه کرده‌اند، هرگز به این اختلال مبتلا نمی‌شوند. BPD یک اختلال پیچیده است و احتمالاً عوامل دیگری نیز در بروز آن نقش دارند که هنوز به طور کامل شناسایی نشده‌اند.
نشانه‌های اختلال شخصیت مرزی: پنجره‌ای به سوی طوفان درون
اختلال شخصیت مرزی با مجموعه‌ای از نشانه‌ها بروز می‌کند که زندگی فرد را در سطوح مختلف تحت تأثیر قرار می‌دهند. شناسایی این نشانه‌ها، نخستین گام در درک و همدلی با افراد مبتلا و همچنین کمک به آن‌ها برای دریافت مشاوره حرفهای است. در ادامه به بررسی بیشتر این نشانه‌ها خواهیم پرداخت.
بی‌ثباتی در روابط بین فردی
- ترس فلج کننده از طرد شدن: افراد مبتلا به BPD از تنهایی وحشت دارند و برای جلوگیری از آن ممکن است به هر کاری دست بزنند، حتی اگر به ضررشان باشد.
- روابط پر فراز و نشیب: روابط آن‌ها مثل یک ترن هوایی پر از بالا و پایین است. یک روز شما را ایدئال می‌دانند و روز دیگر با شما مثل یک دشمن رفتار می‌کنند.
- ایدئال سازی و بی‌ارزش سازی: دیگران را به سرعت همه چیز یا هیچ چیز می‌بینند و به راحتی از یک فرد به فرد دیگر عوض می‌کنند.
ناپایداری در تصویر از خود
- احساس پوچی مزمن: احساس می‌کنند که هیچ کس هستند و هویتی برای خود قائل نیستند.
- تغییر مداوم اهداف و ارزش‌ها: اهداف، ارزش‌ها و حتی شغل و روابط آن‌ها به طور مداوم در حال تغییر است و به نظر می‌رسد هیچ چیز ثابتی در زندگی ندارند.
- خود انتقادی شدید: به شدت نسبت به خود و رفتارهایشان منتقد هستند و اغلب خود را سرزنش می‌کنند.
بی‌ثباتی در احساسات و اختلال در تنظیم هیجانات
- نوسانات شدید خلقی: در یک لحظه شاد هستند و لحظه‌ای دیگر دچار غم و اندوه عمیق می‌شوند. این تغییرات می‌تواند بسیار سریع و غیرقابل پیش‌بینی باشد.
- احساسات شدید و طاقت‌فرسا: احساساتی مثل خشم، ترس، اضطراب و شرم را بسیار شدیدتر و طولانی‌تر از دیگران تجربه می‌کنند.
- مشکل در کنترل خشم: اغلب دچار انفجارهای شدید خشم می‌شوند که ممکن است به خود یا دیگران آسیب بزند.
تکانشگری و رفتارهای پرخطر
- رفتارهای خودآزاری: مانند بریدن، سوزاندن یا ضربه زدن به خود به منظور کاهش درد عاطفی.
- سو مصرف مواد مخدر و الکل: برای فرار از احساسات منفی و تنظیم خلق و خو.
- رابطه جنسی پرخطر، رانندگی بی‌ملاحظه و خرج کردن بی‌رویه پول: برای کسب احساس هیجان و فرار از پوچی.
سایر علائم
- احساس مداوم پوچی و بی‌حوصلگی
- احساس دوری از خود و واقعیت
- افکار و تهدیدات مربوط به خودکشی
مهم است به یاد داشته باشید که این نشانه‌ها در همه‌ی افراد مبتلا به BPD یکسان نیستند و شدت و تعداد آن‌ها می‌تواند متفاوت باشد.
تشخیص اختلال شخصیت مرزی: سفری چند مرحله‌ای
تشخیص اختلال شخصیت مرزی (BPD) فرایندی آسان و فوری نیست و نیاز به ارزیابی دقیق توسط یک متخصص سلامت روان دارد. هیچ آزمایش خونی یا تصویربرداری مغزی برای شناسایی BPD وجود ندارد، و متخصص با استفاده از اطلاعات جمع‌آوری شده از روش‌های مختلف، به تشخیص نهایی می‌رسد.
مراحل تشخیص
همان‌طور که اشاره کردیم، تشخیص این اختلال شامل چندین مرحله است و نتایج این مراحل در تشخیص نهایی به درمانگر کمک می‌کند. در این بخش به صورت کلی با مراحل تشخیص آشنا خواهیم شد. اما فراموش نکنید که شما نمی‌توانید تنها با مطالعه‌ی این مطلب، تشخیص نهایی درباره‌ی ابتلا یا عدم ابتلا به این اختلال را بدهید و لازم است برای تشخیص به یک متخصص ماهر مراجعه کنید.
معاینه بالینی و شرح حال:
اولین و اساسی‌ترین مرحله، گفت‌وگوی مستقیم متخصص با فرد است. در این مرحله، متخصص درباره‌ی نشانه‌ها، شدت و مدت زمان آن‌ها، سوابق بیماری‌های روانی فرد و خانواده، و همچنین تاریخچه‌ی مصرف مواد مخدر یا الکل سوال می‌کند. علاوه بر این، ممکن است معاینه‌ی فیزیکی نیز انجام شود تا سایر بیماری‌های جسمی با علائم مشابه رد شوند.
ارزیابی روانشناختی:
متخصص از ابزارهای استانداردی مانند پرسشنامه‌ها و مصاحبه‌های ساختار یافته بهره می‌برد تا به ارزیابی دقیق‌تری از شخصیت، حالات خلقی، افکار و رفتار فرد بپردازد.
بررسی معیارهای تشخیصی:
متخصص اطلاعات جمع‌آوری‌شده را با معیارهای تشخیصی اختلال شخصیت مرزی که در راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی (DSM-5) آمده است، مقایسه می‌کند. طبق DSM-5، فرد در صورتی مبتلا به BPD تشخیص داده می‌شود که پنج مورد یا بیشتر از نه معیار زیر را داشته باشد:
- تلاش بسیار برای جلوگیری از طرد شدن واقعی یا خیالی
- روابط بین فردی ناپایدار و پر فراز و نشیب با ویژگی‌های ایدئال‌سازی و بی‌ارزش‌سازی شدید نسبت به دیگران
- اختلال در هویت: تصویر ناپایدار از خود یا احساس مزمن پوچی
- تکانشگری در حداقل دو زمینه که به طور بالقوه به خود آسیب می‌زند (مانند خرج کردن بی‌رویه، روابط جنسی پرخطر، مصرف مواد، رانندگی بی‌احتیاط، یا پرخوری عصبی)
- رفتارهای خودآزاری مکرر یا تهدید به خودکشی
- بی‌ثباتی عاطفی شدید
- احساس مزمن پوچی
- خشم نامتناسب و شدید یا مشکل در کنترل خشم
- ایدئال‌سازی یا بی‌ارزش‌سازی دیگران
رد سایر اختلالات:
برخی از علائم اختلال شخصیت مرزی (BPD) ممکن است با سایر اختلالات روانی مانند افسردگی، اختلال دوقطبی و اختلال استرس پس از سانحه همپوشانی داشته باشد. بنابراین، متخصص باید سایر اختلالات را نیز در نظر گرفته و با دقت بررسی کند تا تشخیص نهایی به درستی انجام شود.
تشخیص صحیح و به موقع BPD بسیار حائز اهمیت است چون این اختلال بدون درمان مناسب می‌تواند منجر به عوارض جدی مثل افسردگی، اضطراب، سومصرف مواد و خودکشی شود. در صورت مشاهده‌ی علائم BPD در خود یا اطرافیانتان، فورا به متخصص سلامت روان مراجعه کنید.
درمان اختلال شخصیت مرزی: سفری به سوی آرامش و ثبت
درمان اختلال شخصیت مرزی (BPD) معمولاً شامل ترکیبی از روان‌درمانی و دارو درمانی است. در ادامه، توضیحات مختصری درباره هر یک از این روش‌ها ارائه می‌شود.
روان‌درمانی
روان‌درمانی به عنوان پایه و اساس درمان اختلال شخصیت مرزی (BPD) شناخته می‌شود و هدف آن یاری به فرد در شناسایی و تغییر الگوهای فکری، احساسی و رفتاری مضر است. انواع مختلفی از روان‌درمانی وجود دارد که می‌تواند به بهبود وضعیت افراد مبتلا به BPD کمک کند. در ادامه، این روش‌ها را معرفی می‌کنیم:
- درمان رفتاری دیالکتیکی (DBT): این روش به افراد مهارت‌های مقابله با احساسات شدید، تنظیم هیجانات، بهبود روابط بین فردی و کاهش رفتارهای خود مخرب را آموزش می‌دهد.
- درمان طرحواره محور (SFT): این روش بر شناسایی و تغییر الگوهای فکری و رفتاری ناسالم که از دوران کودکی شکل گرفته‌اند، تمرکز دارد.
- درمان انتقال-متمرکز (TFT): این روش به افراد کمک می‌کند تا الگوهای ارتباطی ناسالم خود با دیگران را درک کرده و آن‌ها را بهبود بخشند.
- درمان ذهنیت مبتنی بر ذهنیت (MBT): این روش بر افزایش آگاهی از احساسات و افکار در لحظه حال و همچنین بهبود توانایی تنظیم احساسات تمرکز دارد.
دارو درمانی
هیچ داروی ویژه‌ای برای درمان اختلال شخصیت مرزی (BPD) وجود ندارد، اما برخی داروها می‌توانند به کاهش علائم خاصی مانند نوسانات خلقی، افسردگی، اضطراب و مشکلات خواب کمک کنند. داروهایی که به‌طور معمول برای درمان BPD تجویز می‌شوند، شامل دسته‌های زیر هستند:
- داروهای ضدافسردگی
- تثبیت‌کننده‌های خلق
- داروهای ضد روان‌پریشی
سایر روش‌های درمانی
- گروه‌های حمایتی: شرکت در جلسات گروه‌های حمایتی به افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی (BPD) این فرصت را می‌دهد که با دیگرانی که تجربیات مشابهی دارند، ارتباط برقرار کنند، حمایت دریافت کنند و از تجربیات یکدیگر یاد بگیرند.
- آموزش و حمایت خانواده: آگاهی و آموزش اعضای خانواده درباره اختلال شخصیت مرزی (BPD) و روش‌های مناسب برای برخورد با فرد مبتلا، نقش کلیدی در بهبود روابط خانوادگی و حمایت از او دارد.
موفقیت درمان اختلال شخصیت مرزی (BPD) به عوامل متعددی از جمله شدت علائم، انگیزه فرد برای درمان، حمایت خانواده و دسترسی به خدمات درمانی مناسب وابسته است. با این وجود، با تشخیص به موقع، دریافت درمان مناسب و حمایت از سوی اطرافیان، افراد مبتلا به BPD می‌توانند علائم خود را مدیریت کرده و زندگی سالم و موفقی را تجربه کنند.
چطور با فرد درگیر اختلال شخصیت مرزی زندگی کنیم یا دوست باشیم؟
زندگی با فردی که به اختلال شخصیت مرزی (BPD) مبتلا است، ممکن است چالش‌های خاصی به همراه داشته باشد. اما با صبر، درک و به‌کارگیری راهکارهای مناسب، می‌توان رابطه‌ای سالم و مملو از عشق و احترام ایجاد کرد. در این بخش به برخی نکات مهم برای زندگی با فرد مبتلا به BPD می‌پردازیم.
درک اختلال
- شناخت علائم: اولین گام برای داشتن برخورد مناسب، آشنایی با علائم اختلال شخصیت مرزی (BPD) است که شامل ترس از طرد شدن، نوسانات عاطفی، رفتارهای تکانشی، خودآزاری و تصویر ناپایدار از خود می‌شود.
- قضاوت نکنید: فرد مبتلا به BPD انتخاب نکرده که این اختلال را داشته باشد. رفتارهای او نشانه‌ی ضعف یا تلاش برای جلب توجه نیست. این رفتارها واکنش به احساسات عمیق و دردناکی است که تجربه می‌کند.
ارتباط موثر
- گوش شنوا باشید: به حرفهای فرد مبتلا به BPD با حوصله گوش دهید و سعی کنید احساسات پشت کلماتش را درک کنید.
- همدلی کنید: به جای سرزنش یا انتقاد، با گفتن جمله هایی مثل «می فهمم که الان احساس بدی داری» همدلی خود را نشان دهید.
- حد و مرز مشخص کنید: با مهربانی و قاطعیت حد و مرزهای خود را برای رفتارهای غیرقابل قبول مشخص کنید. مثلا بگویید: «من دوستت دارم و می‌خواهم به تو کمک کنم، اما وقتی فریاد می‌زنی احساس امنیت نمی‌کنم و ترجیح می‌دهم در این شرایط با هم حرف نزنیم.»
- از خودتان مراقبت کنید: حمایت از فردی که به اختلال شخصیت مرزی (BPD) مبتلا است، ممکن است خسته‌کننده باشد. بنابراین، توجه به نیازهای خود و مراقبت از خود نیز اهمیت زیادی دارد.
تشویق به درمان
- فرد را به مراجعه به متخصص تشویق کنید: به او اطمینان دهید که در این مسیر تنها نیست و درمان می‌تواند به او کمک کند تا زندگی بهتری داشته باشد.
- صبور باشید: درمان BPD یک فرایند طولانی است و ممکن است در طول این مسیر با چالش‌ها و تغییرات متعددی مواجه شوید.
مراقب خودتان باشید
- به احساسات خودتان توجه کنید: ممکن است شما هم در این مسیر احساس خستگی، ناامیدی و عصبانیت را تجربه کنید. سعی کنید با کسی که به او اعتماد دارید در مورد احساسات خود صحبت کنید.
- از گروه‌های حمایتی کمک بگیرید: گروه‌های حمایتی فضایی امن برای به اشتراک‌گذاری تجربیات، دریافت حمایت و یادگیری از دیگران فراهم می‌کنند.
اگر در این مسیر به کمک نیاز دارید، از یک مشاور کمک بگیرید. به خاطر داشته باشید که نمی‌توانید فرد را به تغییر وادار کنید، اما می‌توانید با رفتار و حمایت خود، او را در مسیر بهبودی همراهی کرده و رابطه‌ای سالم‌تر ایجاد کنید.
منبع : clevelandclinic,psychologytoday
نظرات کاربران