جوزغند، باارزش‌ترین و گرانترین شیرینی سنتی ایران، در شهر تاریخی نراق تولید می‌شود.
نراق به عنوان دومین شهر ویژه گردشگری کشور، در جنوب شرقی استان مرکزی و در دامنه کوه‌های مرتفع قرار دارد. این شهر کوچک دارای بناهای تاریخی فراوانی است که جایگاه ویژه‌ای به آن بخشیده‌اند.
آب‌انبارها، مساجد، بازارها، کاروانسراها و خانه‌های تاریخی شهر نراق که تقریباً همه آن‌ها به خوبی حفظ شده‌اند، همراه با موزه منحصربه‌فرد شهاب‌سنگ، این شهر را به یکی از جذاب‌ترین نقاط گردشگری کشور تبدیل کرده است. شرایط مساعد آب و هوایی و باغات فراوان نیز عوامل مساعدی برای رونق گردشگری این شهر محسوب می‌شوند.
شهر تاریخی نراق، که از توابع شهرستان دلیجان است، به عنوان دومین شهر ویژه گردشگری کشور پس از ماسوله شناخته می‌شود. باستان‌شناسان قدمت نراق را بیش از دو هزار سال تخمین زده‌اند و این شهر شامل خانه‌های قدیمی، آب‌انبارها، مساجد، امامزاده‌ها و بناهای تاریخی متعدد است. علاوه بر این، نراق دارای جاذبه‌های طبیعی فوق‌العاده‌ای مانند آبشارها، غارها، چشمه‌ها و کوه‌های دیدنی است. در واقع، در این شهر می‌توان جاذبه‌های متنوعی را برای هر سلیقه‌ای یافت.
طبیعت و تاریخ تنها جذابیت‌های نراق نیستند؛ بلکه شیرینی سنتی جوزغند، که در این منطقه تولید می‌شود، طعم شیرینی به کام گردشگران می‌نشاند. این شیرینی سنتی سال‌هاست با فرهنگ مردم نراق گره خورده و به محصولات باغی نراق ارزش افزوده مناسبی می‌بخشد.
جوزقند یا جوزغند؟
نام هر شیرینی با شکر همراه است و شاید ابتدا به نظر برسد که نوشتار صحیح نام این شیرینی با «قاف» باشد، اما با بررسی ریشه آن، می‌بینیم که این‌طور نیست. در بیشتر لغت‌نامه‌های فارسی، جوزغند مترادف «جوزاغند» یا «جوزاکند» دانسته شده و در لغت‌نامه دهخدا آمده است: «شفتالوی خشک کرده که مغز گردو در آن پر شده باشد» و منظور از گردو همان مغز گردو است.
نام جوزغند از دو بخش «جوز» و «غند» تشکیل شده است. گفته می‌شود در برخی گویش‌های محلی ایران، «جوز» به معنای گردو و در برخی مناطق به نوعی هلو گفته می‌شود. «غند» نیز از واژه «آغندن» به معنای «پر کردن» برگرفته شده است. بنابراین، جوزغند به معنی «پر شده با گردو» یا «هلوی پر شده» است. با آشنایی با شیوه تهیه جوزغند، معنای نام آن روشن‌تر می‌شود.
طرز تهیۀ جوزغند
جوزغند از دو بخش تشکیل شده است: میوه‌ای که داخل آن را پر می‌کنند و موادی که داخل این شیرینی قرار داده می‌شود. برای تهیه جوزغند از میوه‌هایی مانند هلو، شلیل، آلو، انجیر و گلابی استفاده می‌شود، اما میوه اصلی که برای تهیه آن به کار برده می‌شود، نوعی هلو محلی به نام «هلگ» یا «الگ» است.
برای آماده‌سازی هلگ، ابتدا پوست آن را کنده و به مدت دو تا چهار روز در زیر آفتاب قرار می‌دهند تا خشک شود و به دلیل افزایش انعطاف‌پذیری، جدا کردن هسته آن آسان‌تر باشد. سپس هسته را جدا می‌کنند. میزان خشک شدگی هلگ ممکن است به یک تا دو روز دیگر زمان نیاز داشته باشد.
آماده‌سازی سایر میوه‌ها کمی با هلگ تفاوت دارد. برای مثال، انجیر را برای پر کردن با مواد باز می‌کنند، هلو و زردآلو تقریباً مشابه هلگ آماده می‌شوند و گلابی نیاز به کار بیشتری دارد. مواد داخلی جوزغند بسته به سلیقه سازنده متفاوت است، اما معمولاً شامل مغز گردو، بادام و هسته زردآلو است که آسیاب شده و با قند سائیده شده یا شکر پودر شده ترکیب می‌شود و داخل میوه قرار می‌گیرد. سپس میوه بسته می‌شود تا مواد داخل آن خارج نشود. در برخی مناطق، شیرینی آماده شده را باز هم در معرض نور خورشید قرار می‌دهند تا آماده مصرف شود.
بسته به سلیقه تولیدکننده یا ذائقه مصرف‌کننده، ممکن است از مواد معطری مانند هل، تخم گشنیز یا دارچین در تهیه جوزغند استفاده شود. برخی افراد علاوه بر این مواد، از آرد نخودچی برای پر کردن داخل جوزغند استفاده می‌کنند.
محمود مرادی نراقی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی، در گفت‌وگو با ایسنا بیان کرد که جوزغند در این منطقه و به ویژه در نراق تولید می‌شود. وی افزود: دو محصول غذایی حلوا شکری با محوریت دهستان جاسب و جوزغند با مرکزیت نراق در شهرستان دلیجان تولید می‌شوند. خاستگاه حلوا شکری در منطقه، جاسب است و این حلوا از این نقطه به محلات، قم، تهران، یزد و اصفهان راه یافته است.
وی با اشاره به اینکه باکیفیت‌ترین جوزغند در نراق تولید می‌شود، افزود: وجود باغات گسترده زردآلو، گردو، بادام و هلوی محلی به عنوان مواد اولیه اصلی جوزغند از عوامل رونق تولید این محصول در نراق است. در حقیقت، جوزغند نوعی فرآوری مواد اولیه است که امکان استفاده از محصولات باغی را در فصول مختلف فراهم می‌کند.
او ادامه داد: شواهدی موجود است که قدمت تولید جوزغند در این منطقه را به بیش از ۴۰۰ سال قبل نسبت می‌دهد و از همان دوران، بانوان نراقی به تولید این محصول می‌پرداختند. جوزغند در سال ۱۳۹۴ به ثبت ملی رسید و از آن زمان، هر سال در اوایل پاییز جشنواره جوزغند در نراق برگزار می‌شود.
مرادی نراقی با اشاره به وجود بیش از ۱۰۰ کارگاه خانگی تولید جوزغند در نراق، بیان کرد: اگر هر بانوی نراقی در سال به طور متوسط ۳۰۰ کیلو جوزغند تولید کند، می‌تواند درآمدی معادل با درآمد یک کارگر کارخانه داشته باشد.
وی افزود: این خوراکی در گذشته به عنوان جیره جنگی استفاده می‌شد اما اکنون به عنوان یک شیرینی سنتی شناخته می‌شود. جوزغند در فرایند تولید خود پخته نمی‌شود و تولید آن نوعی فرآوری به حساب می‌آید. میزان تولید سالیانه جوزغند در نراق بین یک تا دو تن برآورد می‌شود. این محصول همچنین در دلیجان، روستاهای اطراف، جاسب، نطنز و قمصر نیز تولید می‌شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی اظهار داشت: یکی از عوامل توسعه نراق، برگزاری رویدادهایی مانند جشنواره جوزغند است. برگزاری سالانه این نمایشگاه، رونق کارگاه‌ها و تقدیر از تولیدکنندگان آن، گردشگران بسیاری را به منطقه جذب می‌کند. جشنواره جوزغند یکی از منحصر به فردترین جشنواره‌ها در حوزه گردشگری غذا در استان مرکزی به شمار می‌رود.
گران یا باارزش
جوزغند به دلیل زمان‌بر بودن تولید و مصرف مواد اولیه، قیمت بالایی دارد و به عنوان یکی از گرانترین شیرینی‌های سنتی کشور شناخته می‌شود. در حال حاضر هر کیلو از آن با قیمتی بین ۴۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسد.
این شیرینی همواره به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردش، از جمله ارزشمندترین و گرانترین شیرینی‌های سنتی شناخته می‌شود. برخلاف سایر شیرینی‌ها یا سوغات محلی، جوزغند در هیچ‌یک از مراحل تهیه‌اش پخته نمی‌شود، که این ویژگی باعث حفظ ویتامین‌ها و مواد مغذی آن می‌شود.
به عبارت دیگر، این ویژگی منحصر به فرد، جوزغند را به عنوان شیرینی سنتی با ارزش و ارگانیک، برچسب می‌زند و باعث می‌شود که به عنوان گرانترین شیرینی سنتی معرفی شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی نیز در این زمینه تأکید دارد: “جوزغند یک شیرینی سالم، مقوی و تقریباً ارگانیک است که هنر دست بانوان نراقی محسوب می‌شود.” او افزود: “مطالعات نشان داده است که هسته زردآلوی تلخ که (پس از شیرین شدن) در این محصول استفاده می‌شود، دارای ویتامین B۱۲ است که خاصیت ضدسرطانی دارد.” همچنین، گران بودن این شیرینی نشان از ارزش آن و مواد اولیه استفاده شده در جوزغند دارد.
به گزارش ایسنا، استان مرکزی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تاریخی و گردشگری کشور، علاوه بر جاذبه‌های خود، محصولات خوراکی متنوعی نیز تولید می‌کند که قابلیت حمایت از توسعه کسب و کارهای کوچک خانگی را دارند. حمایت از تولیدکنندگان این محصولات، به ویژه در جوامع روستایی، می‌تواند به توسعه اقتصاد خانوار کمک کرده و رونق این صنایع را بهبود بخشد.
مزیت بارز این محصولات، قابلیت دسترسی به تمامی مواد اولیه در محل تولید است که فرایند تولید را آسان می‌کند و حمایت دولتی از ارائه و برگزاری جشنواره‌ها یا نمایشگاه‌های محصولات خانگی، می‌تواند با ایجاد انگیزه، تضمینی برای ادامه تولید این محصولات باشد.
به‌رغم اظهارات مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی که حجم تولید جوزغند برای صادرات کافی نیست، با حمایت از تولید جوزغند، سرمایه‌گذاری در کارگاه‌های بزرگ و ایجاد زیرساخت‌های مناسب، می‌توان حجم تولید را افزایش داد تا با استفاده از استراتژی‌های برندینگ، گام‌های اولیه را برای صادرات این محصولات فراهم کرد.
موضوعی که باید به آن توجه شود این است که ترویج گردشگری و ایجاد برند برای شهرها تکلیف یک سازمان به تنهایی نیست؛ بلکه تمام سازمان‌ها باید با همدیگر تعامل موثر داشته باشند تا با فراهم کردن زیرساخت‌ها و سرعت در حل مشکلات و موانع، به تسریع توسعه بپردازند.
تجربه موفق مدیریت شهری در نراق، با تمرکز بر بناهای تاریخی و برگزاری جشنواره جوزغند، نشان می‌دهد که با هزینه‌گذاری مناسب و بهره‌گیری از ظرفیت‌های منحصر به فرد شهر، می‌توان به برندسازی پرداخت. در هر شهر و نقطه‌ای از ایران، با شرط تخصص در مدیریت امور، امکان استفاده از اینگونه ظرفیت‌ها وجود دارد.
نظرات کاربران