راهنمای کامل برای جشن چهارشنبه سوری: زنده کردن سنت‌های قدیمی با لمس مدرن
مراسم چهارشنبه سوری از جمله جشن‌های پرطرفدار و پرانرژی در فرهنگ ایرانی است که با وجود تغییراتی که در سال‌های اخیر صورت گرفته، همچنان به ارث رسوم و سنت‌های خود ایستاده است. این مراسم، نه تنها فرصتی برای جشن و شادی است، بلکه فرصتی است تا ارتباط انسان با سنت‌های قدیمی و فرهنگ خود را تجدید نظر کند و زنده کند. در ادامه، راهنمایی کامل برای برگزاری یک شب چهارشنبه سوری شاد و خاطره‌انگیز ارائه می‌شود:
چرا در مراسم چهارشنبه سوری آتش روشن می‌کنیم
هنگامی که نام چهارشنبه سوری به گوش می‌رسد، اولین تصویری که به ذهن می‌آید، یک آتش بزرگ و گرم است که همه به نوبت از روی آن می‌پرند. اما چرا این رسم با این اهمیت و ارزش مورد توجه قرار گرفته و نیاکان ما به چه دلیلی این مراسم را اجرا می‌کردند؟
آتش به عنوان نمادی از پاکی، جنب‌وجوش، زندگی و گرمای شفا بخش، در فرهنگ‌های مختلف جهان تا امروزه به عنوان یک نماد مهم و قدرتمند شناخته شده است. مردم با روشن کردن آتش در آخرین شب چهارشنبه‌ی سال، این پیام را به دیگران منتقل می‌کردند که سرمای زمستان به پایان رسیده است، تاریکی شب‌ها دیگر پایدار نیست و نور آتش می‌تواند اهریمن را شکست دهد. این اعتقاد به آن معناست که پس از آن، روزها طولانی‌تر و روشن‌تر خواهند بود و گرما به زندگی‌ها باز خواهد گشت.
همچنین مردم به اعتقاد داشتند که با پریدن از روی آتش، بیماری‌ها و خستگی‌ها از تن آن‌ها خارج شده و شفا پیدا می‌کنند. بنابراین، شعرهای مخصوصی همراه با این فعالیت خاص اجرا می‌شدند، که نشان از این اعتقاد و آرزوی شفا بود.
سفره مراسم چهارشنبه سوری
در روز چهارشنبه سوری، همانند شب‌های چله و جشن نوروز، سفره‌ای خاص برپا می‌شود و خوراکی‌های این شب به آراسته شده. اعضای خانواده و دوستان، پس از پریدن از روی آتش و جشن‌گری به مناسبت فرارسیدن این شب، دور سفره گرد می‌آیند و با هم غذا می‌خورند و گفتگو می‌کنند. بزرگسالان، حکایت‌های اساطیری یا خاطرات خود را بازگو می‌کنند. همچنین، گرفتن فال از شعرهای حافظ، جزء رسوم و سنت‌های ثابت این مراسم است.
خوراکی‌های سفره چهارشنبه سوری
در میان خوراکی‌هایی که بر روی سفره چهارشنبه سوری قرار می‌گیرند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
رشته پلو
در این شب ویژه، رشته پلو عموماً با مرغ یا گوشت زعفرانی همراه با ته‌دیگ نان برشته تهیه و ارائه می‌شود. همچنین برای افزایش زیبایی و طعم آن، معمولاً کمی کشمش پلویی و زرشک نیز تفت داده و روی برنج سرو می‌شود.
مرصع پلو
پلوی مرصع یا پلوی هفت رنگ از محبوب‌ترین غذاهای شب چهارشنبه سوری محسوب می‌شود. این غذا از موادی همچون کشمش، زرشک، خلال بادام، خلال پسته، خلال پوست پرتقال و زعفران استفاده می‌شود.
خورش شش انداز
این یک غذای لذیذ از منطقه گیلان است که با استفاده از بادمجان، گردو و رب انار تهیه می‌شود و همانند سایر خورش‌ها، با برنج سرو می‌شود.
خورش ترشه تره
“ترشه تره” یکی از غذاهای محلی معروف منطقه شمالی کشور است که اغلب در میزهای چهارشنبه سوری قرار می‌گیرد. این خوراک شامل مخلفات سبز و عطری و سیر است که با برنج نیم‌دان و تخم‌مرغ همراه پخته می‌شود.
آش
آش رشته، یکی از محبوب‌ترین غذاهای چهارشنبه سوری در ایران است که در تقریباً همه نقاط این کشور طبخ می‌شود. علاوه بر آن، آش ابودردا و آش چهل گیاه نیز جزو غذاهای معروف ویژه این روز محسوب می‌شوند که برای بهبود وضعیت بیماران و تحول درمانی جامعه از آن‌ها بهره می‌گیرند.
تنقلات
بخش جذاب‌ترین از سفره چهارشنبه سوری، تنقلات آن می‌باشد. در این روز، برای تزئین سفره، از آجیل‌هایی مانند نخودچی و کشمش، گردو، تخمه، برگه‌های زردآلو، باسلوق و چند نوع شیرینی دیگر همراه با میوه‌های زمستانی استفاده می‌شود.
فال گرفتن در مراسم چهارشنبه سوری
خواندن فال یکی از سنت‌های رایج است که در اشکال مختلف در تمامی مراسمات ایرانی اجرا می‌شود. در شب چهارشنبه سوری نیز سه نوع فال متداول وجود دارد که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود.
فال کوزه بولونی
کوزه بلونی، رازدار فال‌های شب چهارشنبه‌سوری
بلونی، کوزه‌ای دهان‌گشاد و دوست‌داشتنی است که از دیرباز در فرهنگ ایرانی جایگاهی ویژه داشته است. در گذشته، از این کوزه برای نگهداری ترشی و ادویه‌جات استفاده می‌شد، اما در شب چهارشنبه‌سوری، بلونی نقشی دیگر به عهده می‌گرفت و به رازدار فال‌های عاشقانه دختران جوان تبدیل می‌شد.
در این شب پر رمز و راز، خانم‌ها و دختران جوان دور هم جمع می‌شدند و هر کدام شعری را در وصف کسی که دوستش داشتند روی کاغذی می‌نوشتند و با شور و شوقی وصف‌ناپذیر، آن را در بلونی می‌انداختند. سپس، دختری جوان و مجرد را صدا می‌زدند تا با دستانی پاک و معصوم، یکی از کاغذها را از کوزه بیرون بیاورد و فال هر کس که در می‌آمد، به مراد دلش می‌رسید.
فالگوش ایستادن
در شب چهارشنبه سوری، زمانی که شور و شادی در دل‌ها موج می‌زد، رسم زیبایی به نام فالگوش ایستادن وجود داشت که دل‌های بسیاری را به امید و آرزو می‌آراست. دختران مجرد، با شور و شوقی وصف‌ناپذیر، پشت دیواری پنهان می‌شدند و به صحبت رهگذران گوش می‌دادند. اولین جمله‌ای که به گوششان می‌رسید، فال نیکِ آن‌ها برای سال آینده بود.
این رسم، نغمه‌ای از امید و نیک‌خواهی بود. مردم نیکوکار در این شب، با گفتن سخنان خوش و زیبا، آرزو می‌کردند که فال نیکو به گوش فالگوش‌کنندگان برسد و بخت و اقبال یارشان باشد. چه بسا که این جملات نیکو، نوری از امید در دل‌ها روشن می‌کرد و شروعی خوش برای سال جدید رقم می‌زد.
امروزه، اگرچه این رسم به مانند گذشته مرسوم نیست، اما هنوز هم می‌توان نغمه‌های امید و نیک‌خواهی را در شب چهارشنبه سوری شنید. چه نیکو است که در این شب، با گفتن سخنان زیبا و آرزوهای نیک، دل‌های یکدیگر را شاد کنیم و نوری از امید در تاریکی شب بتابانیم.
فال حافظ
در میان ایرانیان، فال حافظ مرسوم‌ترین نوع فالگیری است. در این شب، فردی، که غالباً دختری جوان و دم‌بخت است، با نیت کردن، کتاب حافظ را در دست می‌گیرد و آن را می‌گشاید. دو غزل که در دو صفحه مقابل هم قرار می‌گیرند، تعبیر می‌شوند: یکی بیانگر نیت شخص و دیگری پاسخ یا شاهدی بر آن نیت خواهد بود.
کوزه شکستن در مراسم چهارشنبه سوری
کوزه شکنی، از دیرباز به عنوان جشنی نمادین در شب چهارشنبه سوری رواج داشته است. در این آیین، کوزه‌ای نو که تا آن زمان آب در آن ریخته نشده، به پشت بام برده می‌شود و با پرتاب به کوچه، شکسته می‌شود.
باور عامیانه بر این است که با شکستن کوزه، تمام سختی‌ها، بدی‌ها و بیماری‌های ساکنان خانه در طول سال، از بین می‌رود و گویی با این عمل، پاکی و تازگی به زندگی راه می‌یابد.
ریشه این سنت به دوران کهن باز می‌گردد، زمانی که اعتقاد بر این بود که ظرف‌های سفالی، پس از یک سال استفاده، آلوده و فرسوده می‌شوند و نگه داشتن آن‌ها، نشانه تنگدستی و بدبختی است. به همین دلیل، در شب چهارشنبه سوری، از شر این ظروف کهنه خلاص می‌شدند و با شکستن آن‌ها، به استقبال سالی نو و پربرکت می‌رفتند.
علاوه بر جنبه نمادین، کوزه شکنی در شب چهارشنبه سوری، شور و هیجان خاصی را به همراه دارد و به عنوان تفریحی جمعی، به خصوص برای کودکان، جذابیت دارد.
قاشق زنی در مراسم چهارشنبه سوری
در روزگاران قدیم، قاشق زنی در شب چهارشنبه سوری با هدف پخت آش ابودردا انجام می شد. آشی که دستور پخت آن به “دردا”، پزشک پیامبر اسلام، نسبت داده می شد و شفای بیماران را به ارمغان می آورد. پخت این آش در خانه ای که بیمار حضور داشت انجام می شد و سپس بین همسایگان به نیت شفا پخش می شد.
در این رسم دیرینه، دختران و پسران جوان با چادر به سر و صورت پوشیده، قاشق و دیگی در دست، به در خانه همسایگان و هم محلی ها می رفتند. با کوبیدن قاشق به دیگ، صاحبخانه را از حضور خود آگاه می کردند و صاحبخانه نیز با سخاوت، مشتی بنشن و حبوبات یا پول نقد به عنوان هدیه در دیگ می انداخت.
اما در گذر زمان، رسم قاشق زنی دستخوش تغییراتی شده است. امروزه علاوه بر بنشن و حبوبات، آجیل، شیرینی، پول و شکلات های رنگارنگ نیز هدایای متداول در قاشق زنی هستند.
اگر شما هم قصد دارید امسال این سنت دیرینه را زنده نگه دارید، به یاد داشته باشید که اصل مهم در قاشق زنی، ناشناس بودن فرد قاشق زن است. پس صورت خود را به خوبی بپوشانید و با شور و نشاط به در خانه ها بروید و شادی و نیکوکاری را به ارمغان بیاورید.
نظرات کاربران