عکاسی و سپس فیلم‌سازی به کلی درک جهانیان از جنگ را دگرگون کرد. برای نخستین بار، مردم از راه دور می‌توانستند چهره واقعی جنگ را از نزدیک مشاهده کنند. آنچه در واقعیت رخ می‌دهد، تفاوت زیادی با تصورات ما از جنگ دارد. مردم توانستند شاهد کشتارها و هرج‌ومرج‌های جنگ باشند و شجاعت و فداکاری‌های سربازان را، چه مهم و چه بی‌ثمر، درک کنند. بهترین مستندهای جنگی توانسته‌اند فهم ما را از مرگ، سوگواری و نبرد عمیق‌تر کنند. هرچند این مستندها نمی‌توانند جلوی وقوع جنگ را بگیرند، اما به ما می‌آموزند که جنگ واقعاً چیست.
بسیاری از برجسته‌ترین فیلم‌های مستند به حقیقت جنگ می‌پردازند، چه ضد جنگ باشند و چه در خدمت تبلیغات، و نوری روشن بر تاریخ بشری ما می‌افکنند. تماشای این مستندها ضروری است.
۲۰- آن‌ها نباید پیر بشوند (they Shall Not Grow Old)
- سال تولید: ۲۰۱۸
- کارگردان: پیتر جکسون
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۲ از ۱۰
تصاویر بسیار کمی از جنگ جهانی اول باقی مانده است. اگرچه دوربین در آن زمان وجود داشت، اما بسیار پیچیده، سنگین و تخصصی بود. موزه‌ی جنگ امپریال چندین کیلومتر نگاتیو تقریباً آسیب‌دیده از جنگ جهانی دوم در اختیار داشت که پیتر جکسون، کارگردان فیلم‌های «ارباب حلقه‌ها» و «هابیت»، آن‌ها را بررسی کرد.
او از حدود صد ساعت فیلم ضبط‌شده، هر آنچه که قابل استفاده بود را جدا کرده و با استفاده از فناوری مدرن بازسازی کرد. نتیجه‌ی این تلاش، مستند «آن‌ها نباید پیر شوند» است که یکی از برترین مستندهای جنگی به شمار می‌آید و تصاویر بازمانده از جنگ جهانی اول را با وضوح بی‌نظیر به نمایش می‌گذارد. در این مستند، سربازان در جبهه‌های غربی نشان داده می‌شوند؛ همان‌گونه که بودند، تلاش می‌کنند زنده بمانند، و این تجربه‌ای کاملاً متفاوت از صرفاً خواندن درباره آن است.
اینکه اکنون می‌توانیم یکی از محوترین دوره‌های تاریخ را با چنین کیفیتی ببینیم، نوعی معجزه است. این فیلم بی‌واسطه ما را به زندگی سربازان بریتانیایی می‌برد، بدون اضافه‌گویی و اغراق. برای اولین بار وقایع را دقیقاً همان‌طور که اتفاق افتاده‌اند مشاهده می‌کنیم. «آن‌ها نباید پیر شوند» بخش تاریکی از تاریخ جنگ را با نوری تازه احیا می‌کند.
۱۹- نسل کشی (Genocide)
- سال انتشار: ۱۹۸۱
- کارگردان: آرنولد شوارتزمن
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۳ از ۱۰
اورسون ولز و الیزابت تیلور صداپیشگی یکی از تاثیرگذارترین مستندهای جنگی، «نسل‌کشی»، را برعهده داشتند و با روایت شاعرانه‌ای از یکی از هولناک‌ترین رویدادهای تاریخ بشریت، یعنی هولوکاست، مخاطبان را تحت تأثیر قرار دادند. در این مستند، آن‌ها خاطرات و نامه‌های شخصی بازماندگان این فاجعه را بازگو می‌کنند و گاه‌شماری از تراژدی‌هایی که این افراد واقعی در زندگی خود تجربه کرده‌اند را به تصویر می‌کشند. «نسل‌کشی» نخستین مستند درباره هولوکاست بود که توانست جایزه بهترین فیلم مستند سال را کسب کند.
۱۸- رسترپو (Restrepo)
- سال انتشار: ۲۰۱۰
- کارگردان: تیم هترینگتون، سباستین جانگر
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰
این مستند از لحاظ بصری یکی از خیره‌کننده‌ترین آثار است که زیبایی آن را مدیون نگاه عکاس برجسته، تیم هترینگتون، است. «رسترپو» زندگی روزمره سربازان عادی را به‌دقت بررسی می‌کند. سازندگان این مستند همراه با ارتش آمریکا در دره کورنگال افغانستان حضور دارند و ملال و خطراتی که این سربازان هر روزه با آن‌ها مواجه هستند را به تصویر می‌کشند. فیلم با رویکردی کاملاً غیرسیاسی و انسانی، نگاهی برادرانه به زندگی این سربازان دارد.
۱۷- جنگ در خانه (The War at Home)
- سال انتشار: ۱۹۷۹
- کارگردان: بری الکساندر براون، گلن سیلبر
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۶ از ۱۰
مستند «جنگ در خانه» نگاهی متفاوت به موضوع جنگ دارد. برخلاف بسیاری از مستندهای جنگی که به نمایش صحنه‌های نبرد می‌پردازند، این فیلم تاثیرات جنگ بر جامعه و واکنش‌های مردم نسبت به آن را بررسی می‌کند. موضوع خاص این مستند، اعتراضات ضد جنگ است که در نهایت به بمب‌گذاری دانشگاه ویسکانسن منجر شد. اگرچه مستندهای برجسته‌تری درباره واکنش عمومی به جنگ ساخته شده‌اند (که در ادامه این لیست به آن‌ها اشاره خواهد شد)، «جنگ در خانه» همچنان بخشی مهم از تاریخ را بازگو می‌کند و پیام‌های ارزشمندی در خود دارد.
۱۶- تاکسی به سوی تاریکی (Taxi to the Dark Side)
- سال انتشار: ۲۰۰۷
- کارگردان: الکس گیبنی
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۵ از ۱۰
هیچ‌چیز مانند یک خبرنگار بی‌باک نمی‌تواند مهم‌ترین لحظات تاریخ را برای ما ثبت کند. الکس گیبنی و تیمش از همان خبرنگاران شجاعی هستند که حقایق تلخی را درباره روش‌های شکنجه‌ای که توسط ایالات متحده در «سایت‌های سیاه» انجام می‌شد، فاش کرده‌اند. این مستند به دلیل شجاعت و صداقتی که در آن دیده می‌شود، بدون شک یکی از برجسته‌ترین مستندهای جنگی تاریخ است. داستان حول محور یک راننده تاکسی بی‌گناه افغان می‌چرخد که توسط ارتش آمریکا به اشتباه به تروریسم متهم و در نتیجه شکنجه‌های وحشیانه کشته شد. این مستند، فریادی برای شفافیت و انسانیت است؛ دو مفهومی که همیشه در بحبوحه جنگ گم می‌شوند.
۱۵- عکاس جنگ (War Photographer)
- سال انتشار: ۲۰۰۱
- کارگردان: کریستین فری
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۹ از ۱۰
همانند مستند قبلی، «عکاس جنگ» نیز اثری متفاوت و جسورانه در ژانر مستندهای جنگی است. این فیلم به زندگی عکاسانی می‌پردازد که همراه با سربازان به میدان‌های جنگ رفته‌اند تا به نام هنر، سرنوشت بشریت را به تصویر بکشند. این مستند که جوایز متعددی را کسب کرده، واقعیت‌های بسیاری از جنگ‌های سراسر جهان را به تصویر کشیده است. «عکاس جنگ» اثری صمیمی، صادقانه و به شدت تأثیرگذار است که در عین دفاع از عکاسی جنگ، در برخی مواقع به شکلی بی‌طرفانه اخلاق حرفه‌ای این عکاسان را نیز زیر سوال می‌برد.
۱۴- آخرین روزها (The Last Days)
- سال انتشار: ۱۹۹۸
- کارگردان: جیمز مول
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۹ از ۱۰
«آخرین روزها» یکی از تاثیرگذارترین و تکان‌دهنده‌ترین مستندهای جنگی است که به واسطه موقعیت خاص خود، به شدت به یادماندنی شده است. در این مستند، چند نفر از بازماندگان هولوکاست به زادگاه‌هایشان در اروپا و اردوگاه‌های کار اجباری بازمی‌گردند تا خاطرات تلخی را که از آن دوران به یاد دارند با ما به اشتراک بگذارند. این اثر با تکیه بر حافظه شخصی و جمعی، تصویری شفاف و ملموس از آن روزهای تاریک به ما ارائه می‌دهد.
۱۳- رویه‌ی استاندارد (Standard Operating Procedure)
- سال انتشار: ۲۰۱۰
- کارگردان: ارول موریس
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰
ارول موریس، یکی از برجسته‌ترین مستندسازان تاریخ، با ساخت «خط آبی نازک» که از معدود فیلم‌هایی بود که واقعیت را تغییر داد، استانداردهای جدیدی برای مستندها تعیین کرد. دومین مستند جنگی او به بررسی وقایع زندان ابوغریب می‌پردازد و تصویری واضح از شکنجه‌های انجام‌شده توسط مردان و زنان آمریکایی در آن زمان به نمایش می‌گذارد. موریس با مصاحبه‌هایی با این افراد و استفاده از عکس‌ها و فیلم‌های واقعی، نگاه فلسفی به ماهیت عکاسی و فیلم‌سازی دارد و نشان می‌دهد که چگونه جنگ می‌تواند انسانیت را نابود کند و بی‌رحمی مطلق را جایگزین آن کند.
۱۲- آخرین روزهای ویتنام (Last Days in Vietnam)
- سال انتشار: ۲۰۱۴
- کارگردان: روری کندی
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۶ از ۱۰
۵۰ سال پیش از خروج آمریکا از افغانستان، این کشور شاهد خروج نیروهای آمریکایی از ویتنام بود. مستند «آخرین روزهای ویتنام» یکی از برترین مستندهای جنگی است که عواقب جنگ و ویرانی‌های ناشی از آن را به تصویر می‌کشد. فیلم‌های آرشیوی خیره‌کننده و مصاحبه‌های احساسی، سقوط سایگون را به بهترین شکل به نمایش می‌گذارند. تصاویری از هلیکوپترها که تصمیمات لحظه آخری قبل از پایان جنگ را نشان می‌دهد، تصویری پیچیده و دردناک از جنگی کاملاً بیهوده ارائه می‌کند.
۱۱- جنگ‌های کثیف (Dirty Wars)
- سال انتشار: ۲۰۱۳
- کارگردان: ریچارد رویلی
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰
«جنگ‌های کثیف» یکی از جذاب‌ترین و هیجان‌انگیزترین مستندهای جنگی است که بیشتر به فیلم‌های نوآر شباهت دارد تا به یک مستند واقعی! این فیلم بر اساس کتاب اسکاهیل به همین نام ساخته شده و با حالتی نئونوآر، سفر او به یمن، سومالی و افغانستان را به تصویر می‌کشد. اسکاهیل به بررسی جنگ علیه تروریسم، اسلام‌هراسی، سانسور خبرنگاران و تلفات غیرنظامیان می‌پردازد و به نتایج تکان‌دهنده‌ای می‌رسد. «جنگ‌های کثیف» فیلمی هوشمندانه است که در نهایت شما را به فکر وامی‌دارد و به تنهایی در صندلی‌تان باقی می‌گذارد تا درباره آینده بشریت تأمل کنید.
۱۰- والس با بشیر (Waltz with Bashir)
- سال انتشار: ۲۰۰۸
- کارگردان: آری فولمن
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸ از ۱۰
ترکیب مستند و انیمیشن «والس با بشیر» اثری شگفت‌انگیز است که خاطرات وحشتناک جنگ ۱۹۸۲ را زنده می‌کند. یکی از سربازانی که در این جنگ حضور داشته و شاهد یک قتل‌عام خونین بوده، این روایت را به‌طور لحظه به لحظه برای شما بازگو می‌کند. جالب اینجاست که او در زمان وقوع این حوادث تنها ۱۹ سال سن داشته است. «والس با بشیر» روایتی غیرخطی ارائه می‌دهد و از نظر بصری بسیار جذاب است. پایان این فیلم نیز فراتر از بهترین پایان‌های سینمای هنری قرار می‌گیرد.
۹- خاطرات عدالت (The Memory of Justice)
- سال انتشار: ۱۹۷۹
- کارگردان: مارسل اوفولز
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۵ از ۱۰
مارسل اوفولز به‌خاطر مستندهای خاصی که به بررسی شخصیت‌های عمیق می‌پردازد، شهرت دارد. فیلم پنج ساعته‌اش با عنوان «خاطرات عدالت» یکی از بهترین مستندهای جنگی به‌شمار می‌رود که به‌طور جامع تاریخ جنگ را مورد مطالعه قرار می‌دهد. این مستند به بررسی گسترده‌ای از جنایات جنگی می‌پردازد و بیشتر بر روی جنگ جهانی دوم و جنگ ویتنام تمرکز دارد. اوفولز بخش عمده‌ای از مستند را به محاکمه‌های انجام شده در شهر نونبرگ آلمان پس از پایان جنگ اختصاص می‌دهد و به تحلیل معضلات جنایات جنگی می‌پردازد. این مستند یک دستاورد بزرگ هنری و فلسفی است.
۸- آخرین مردان حلب (Last Men in Aleppo)
- سال انتشار: ۲۰۱۷
- کارگردان: فراس فایاد
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰
«آخرین مردان حلب» درباره جنگ داخلی سوریه و بحران پناهندگان در این کشور است. این مستند به‌دلیل موضوع حساسی که به آن پرداخته، یکی از بهترین مستندهای جنگی به شمار می‌آید و واقعیت تلخ فروپاشی یک کشور را به تصویر می‌کشد، همچنین داستان‌های الهام‌بخش از مردان و زنانی که با شجاعت و شفقت جان خود را برای دیگران به خطر انداخته‌اند را روایت می‌کند.
در حالی که حملات نظامی به تخریب ساختمان‌ها ادامه دارد، گروهی از فعالان مدنی برای بیرون آوردن جنازه‌ها از زیر آوار و کمک به نیازمندان، بارها جان خود را در معرض خطر قرار می‌دهند. «آخرین مردان حلب» نمایی از شجاعت واقعی را ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که اگر واقعاً به کشور خود عشق بورزید، هر کاری برای نجات آن انجام می‌دهید.
۷- قلب‌ها و ذهن‌ها (Hearts and Minds)
- سال انتشار: ۱۹۷۴
- کارگردان: پیتر دیویس
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۲ از ۱۰
این مستند آمریکایی بسیار مهم به بررسی کمپ‌های نظامی و تصمیماتی می‌پردازد که در نهایت به جنگ بیهوده و دخالت نادرست آمریکا در ویتنام منجر شد. با کنار هم قرار دادن فیلم‌های مصاحبه‌های پیش از جنگ ویتنام، این مستند به حماقت تصمیم‌گیران آن دوران طعنه می‌زند و از نارضایتی و احساسات ضد جنگ جوانان آن زمان حمایت می‌کند.
۶- مه جنگ: یازده درس از زندگی رابرت اس. مک‌نامارا (Fog of War: 11 lessons from the life of Robert S. McNamara)
- سال انتشار: ۲۰۰۳
- کارگردان: ارول موریس
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۱ از ۱۰
اولین مستند جنگی ارول موریس یکی از بهترین آثار او محسوب می‌شود. مستند «مه جنگ» همان رویکرد سازش‌ناپذیر و چالش‌برانگیز کارگردان را به خوبی نمایان می‌کند، به ویژه در مصاحبه‌هایش با افرادی که از نظر اخلاقی در ناحیه خاکستری قرار دارند. این مستند که به نوعی مطالعه‌ای بر گناه و پشیمانی است، دوربین خود را به سمت مک‌نامارا، وزیر دفاع پیشین آمریکا و مغز متفکر جنگ ویتنام، معطوف می‌کند. «مه جنگ» با ترکیب مصاحبه‌های مفصل و فیلم‌های آرشیوی، به همراه موسیقی زیبا از فیلیپ گلس، زندگی غم‌انگیز یک مرد قدرتمند و اشتباهات فراوان او که منجر به مرگ بسیاری از افراد شده را به تصویر می‌کشد.
۵- غم و تاسف (The Sorrow and The Pity)
- سال انتشار: ۱۹۶۹
- کارگردان: مارسل اوفولز
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۱ از ۱۰
مستند حماسی دیگری از مارسل اوفولز که در زمره بهترین مستندهای جنگی تمام دوران قرار دارد. «غم و تاسف» تاریخ اشغال فرانسه توسط نازی‌ها و تلاش‌های مردم این کشور برای مقاومت را به تصویر می‌کشد. این فیلم به تحلیل باورهای آن دوران در فرانسه و تفاوت‌های فرهنگی و طبقاتی میان شهروندان می‌پردازد. این مستند یک کلاس درس تاریخی جامع است که از یک سو وحشت و از سوی دیگر طنز را به طرز ماهرانه‌ای در خود جای داده است.
۴- سال خوک (In the Year of the Pig)
- سال انتشار: ۱۹۶۸
- کارگردان: امیل دی آنتونیو
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۷.۴ از ۱۰
امیل دی آنتونیو یکی از کارگردان‌های دست‌کم‌گرفته‌شده تمام دوران است و شاهکار او بدون شک مستند «سال خوک» به شمار می‌آید. این فیلم به قدری بحث‌برانگیز بود که بسیاری تهدید کردند هر سالنی که آن را نمایش دهد، منفجر خواهند کرد. در آن زمان، آمریکایی‌ها نسبت به جنگ رویکردی محافظه‌کارانه داشتند و هنوز تفکرات ضدجنگ به‌طور کامل شکل نگرفته بود. این مستند شامل مصاحبه‌هایی با نظامیان گنک-هو و مجموعه‌ای از تصاویر آرشیوی دل‌خراش است که با خشم جنگ را محکوم می‌کند و به چالش می‌کشد هر کسی را که به جنگ علاقه‌مند است. دلیل قرارگیری این مستند در زمره بهترین‌های تاریخ، رویکرد کاملاً ضدجنگ آن و عدم ابا از مقصر دانستن افراد مسئول و سرزنش آن‌ها است.
۳- عمل کشتن (Act of Killing)
- سال انتشار: ۲۰۱۳
- کارگردان: جاشوآ اوپنهایمر
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۲ از ۱۰
«عمل کشتن» یکی از غم‌انگیزترین مستندهای تاریخ است که احساسات هر بیننده‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این مستند به بررسی ذهن آدم‌کش‌ها در دوران جنگ می‌پردازد. فیلم نه تنها با جنایتکاران جنگی مصاحبه می‌کند، بلکه منطق پشت نسل‌کشی را نیز به‌طور کامل توضیح می‌دهد. جاشوآ اوپنهایمر با بسیاری از نظامیان سابق اندونزی ارتباط برقرار می‌کند و به حدی به او اعتماد می‌کنند که اجازه می‌دهند با بزرگ‌ترین عامل قتل‌های ۱۹۶۰ اندونزی مصاحبه کند. او بیش از ۱۰۰۰ نفر را کشته و این مستند در نهایت به عمق ذهن او نفوذ می‌کند و توضیح می‌دهد که روند کشتن این افراد چگونه صورت گرفته است.
۲- شوآه (Shoah)
- سال انتشار: ۱۹۸۵
- کارگردان: کلاود لانزمن
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۷ از ۱۰
دو فیلم اول این لیست، به‌عنوان بهترین مستندهای جنگی تاریخ شناخته می‌شوند و هر یک دیدگاه کاملاً متفاوتی از جنگ را ارائه می‌دهند. یکی از این مستندها نزدیک به نه ساعت طول می‌کشد و دیگری کمتر از نیم ساعت است. «شوآه» شامل مجموعه‌ای از مصاحبه‌های جامع و دقیق با تمامی افرادی است که در هولوکاست حضور داشته‌اند، در حالی که «شب و مه» مستند کوتاه و شاعرانه‌ای است که فجایع جنگ را به تصویر می‌کشد و قضاوت درباره آن را به مخاطب واگذار می‌کند. انتخاب بین این دو مستند به سلیقه مخاطب بستگی دارد.
«شوآه» با طولی بالغ بر ده ساعت و با سال‌ها تلاش ساخته شده و به‌عنوان یک مطالعه‌ی جامع درباره جنگ جهانی دوم، تمامی حقایق آن را به ثبت می‌رساند.
۱- شب و مه (Night and Fog)
- سال انتشار: ۱۹۵۶
- کارگردان: آلن رنه
- امتیاز کاربران IMDb به فیلم: ۸.۶ از ۱۰۰
برخلاف مستند قبلی، این اثر کوتاه و بدون دیالوگ یکی از زیباترین و بی‌نقص‌ترین نمونه‌های هنری تاریخ به شمار می‌رود. این مستند فرانسوی ساده و مختصر به گونه‌ای طراحی شده که برای همیشه در ذهن مخاطبان باقی می‌ماند. فیلم‌هایی که از اردوگاه‌های اجباری گرفته شده، در کنار تصاویری از اردوگاه متروکه‌ای که حالا با رویش سبزه پوشیده شده، به نمایش گذاشته می‌شود. بسیاری از تصاویر این مستند به شدت تأثیرگذار هستند و در عین حال که آموزشی‌اند، جنبه‌های هنری خاصی نیز دارند. به‌طوری‌که از نظر بسیاری، نه تنها این مستند بهترین فیلم جنگی محسوب می‌شود، بلکه به عنوان بهترین فیلم تاریخ نیز شناخته می‌شود.
منبع: Movieweb
نظرات کاربران