برای تعریف کوتاه فرسودگی شغلی می‌توان گفت افرادی که برای مدیریت استرس‌های محیط کار تلاش می‌کنند، ممکن است با خطر بالای فرسودگی شغلی مواجه شوند. این وضعیت موجب احساس خستگی مفرط، تهی شدن و ناتوانی در پاسخگویی به نیازهای زندگی در افراد می‌شود.
این پدیده، نه تنها بر عملکرد کاری تاثیر منفی می‌گذارد، بلکه می‌تواند سلامت جسم و روان را تحت تاثیر قرار دهد. اما چه چیزی ما را به این نقطه می‌رساند؟ چگونه می‌توان از این چرخه فرسایشی جلوگیری کرد؟ در مقاله پیش‌رو از سیمدخت همراه ما باشید تا شما را با مفهوم فرسودگی شغلی بیشتر آشنا کنیم و به این سوالات پاسخ دهیم.
فرسودگی شغلی چیست؟
اکنون به تعریف فرسودگی شغلی می‌پردازیم. واژه «فرسودگی شغلی» اصطلاحی نسبتاً جدید است که نخستین بار در سال ۱۹۷۴ توسط هربرت فرودنبرگر در کتابش با عنوان «فرسودگی شغلی: هزینه بالای موفقیت» معرفی شد. او فرسودگی را به‌عنوان نابودی انگیزه یا مشوق تعریف کرد، به‌ویژه در شرایطی که فداکاری فرد برای یک علت یا رابطه نمی‌تواند نتیجه مطلوبی را به دنبال داشته باشد.
فرسودگی شغلی یک واکنش به فشار مزمن یا طولانی‌مدت شغلی است که با سه بعد اصلی مشخص می‌شود: خستگی شدید، منفی‌بافی (کاهش همذات‌پنداری با شغل) و احساس کاهش توانایی در انجام کار. به‌طور ساده، اگر دچار خستگی شدید هستید، از شغل‌تان متنفر شده‌اید و احساس می‌کنید که توانایی‌تان در کار کاهش یافته است، ممکن است نشانه‌هایی از فرسودگی شغلی را تجربه کنید.
فشاری که موجب فرسودگی شما می‌شود عمدتاً ناشی از شغل‌تان است، اما استرس ناشی از سبک زندگی کلی‌تان نیز می‌تواند به این فشار افزوده شود. ویژگی‌های شخصیتی و الگوهای فکری، مانند ایدئال‌گرایی و بدبینی، نیز می‌توانند در این زمینه نقش داشته باشند. بسیاری از افراد بیشتر زمان بیداری خود را صرف کار می‌کنند. اگر از شغل‌تان ناراضی هستید، از رفتن به محل کار هراس دارید و آنچه انجام می‌دهید شما را خوشحال نمی‌کند، این وضعیت می‌تواند آسیب‌های روحی جدی به شما وارد کند.
فرسودگی شغلی چه نشانه‌هایی دارد؟
اگرچه فرسودگی شغلی به‌عنوان یک اختلال روانی در نظر گرفته نمی‌شود، اما این به معنای نادیده گرفتن اهمیت آن نیست.
در ادامه، به برخی از رایج‌ترین نشانه‌های فرسودگی اشاره می‌کنیم:
- بیگانگی از فعالیت‌های شغلی: افرادی که دچار فرسودگی شغلی هستند، به تدریج شغل خود را استرس‌زا و طاقت‌فرسا می‌دانند. این افراد ممکن است نسبت به شرایط کاری و همکاران خود بدبین شوند و از نظر احساسی از کار خود فاصله بگیرند و بی‌انگیزه و بی‌احساس شوند.
- علائم جسمی: استرس مزمن می‌تواند باعث بروز علائم جسمی مانند سردرد، دل‌درد یا مشکلات روده‌ای شود.
- فرسودگی عاطفی: فرسودگی شغلی می‌تواند حس خستگی، کمبود انرژی و تهی بودن را در افراد ایجاد کند. کسانی که با این مشکل مواجه می‌شوند، غالباً انرژی کافی برای انجام وظایف خود ندارند.
- کاهش کارایی: فرسودگی شغلی معمولاً بر فعالیت‌های روزمره در محیط کار یا در منزل (به ویژه برای افرادی که مسئولیت مراقبت از خانواده و مدیریت امور خانه را دارند) تأثیر منفی می‌گذارد. این افراد نسبت به وظایف خود احساس منفی دارند و در تمرکز دچار مشکل می‌شوند، همچنین خلاقیت خود را از دست می‌دهند.
این وضعیت می‌تواند علائمی مشابه با مشکلات سلامت روان، از جمله افسردگی، به همراه داشته باشد. افراد افسرده نه تنها نسبت به شغل خود، بلکه به تمام جنبه‌های زندگی احساسات و افکار منفی دارند. علائم افسردگی شامل از دست دادن علاقه، ناامیدی، مشکلات شناختی و جسمی، و افکار خودکشی است. افرادی که فرسودگی شغلی را تجربه می‌کنند، در معرض خطر افزایش افسردگی نیز قرار دارند.
عوامل فرسودگی شغلی چیست؟
در این بخش از مقاله “فرسودگی در کار چیست و چگونه بر آن غلبه کنیم”، قصد داریم به‌طور عمیق‌تری به عوامل ایجادکننده فرسودگی شغلی بپردازیم. شناسایی و تحلیل این عوامل به ما کمک می‌کند تا ذهنی آگاه و آماده داشته باشیم و در مواجهه با این مشکلات، توانایی لازم برای مقابله و عبور از آن‌ها را پیدا کنیم. برخی از این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- فعالیت بدنی بیش از حد
- فشار کاری بالا
- کمبود خواب
- تغذیه نامناسب
- استرس
- بی‌تحرکی
- بیماری‌های زمینه‌ای
فعالیت بدنی بیش از حد
کمبود خواب
کمبود خواب می‌تواند منجر به کاهش تمرکز و توجه در محیط کار شود. این مسئله می‌تواند باعث بروز خطا و اشکال در فرآیندهای کاری شود که در صورت ادامه‌دار بودن، مشکلات متعددی ایجاد می‌کند. بروز مشکل و خطاهای پی‌درپی با دلسردی و فرسودگی در شغل همراه خواهد بود.
تغذیه نامناسب
تغذیه سالم و مناسب یکی از رازهای اساسی برای حفظ سلامت بدن و روان است. در مقابل، تغذیه نادرست می‌تواند با ایجاد کمبود مواد مغذی ضروری و ویتامین‌ها و همچنین بروز چاقی یا لاغری، اختلالات متعددی در زندگی فرد ایجاد کند که مشکلات شغلی نیز می‌تواند بخشی از این اختلالات باشد.
استرس
استرس یکی از عوامل اصلی فرسودگی شغلی به شمار می‌رود. در حقیقت، استرس می‌تواند اثرات منفی قابل توجهی بر روی سیستم عصبی، قلبی-عروقی و سایر سیستم‌های بدن بگذارد. این تغییرات فیزیولوژیکی ممکن است به کاهش انرژی، کاهش تمرکز و افزایش خستگی و بی‌ثباتی منجر شوند که در نهایت می‌تواند به فرسودگی در محیط کار بیانجامد. علاوه بر این، تأثیرات روانی استرس می‌تواند موجب افزایش اضطراب، افسردگی، احساس ناتوانی و بی‌اعتمادی شود. تمامی این احساسات از نشانه‌های فرسودگی شغلی هستند.
بی‌تحرکی
بی‌تحرکی می‌تواند منجر به کاهش سطح انرژی و بی‌علاقگی در انجام وظایف کاری شود. همچنین، بی‌تحرکی خطر ابتلا به بیماری‌های جسمی مانند چاقی، بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت و بسیاری دیگر را افزایش می‌دهد. این بیماری‌ها می‌توانند عوارض جانبی جدی بر سلامت داشته و عملکرد شغلی افراد را تحت تأثیر قرار دهند.
بیماری‌های زمینه‌ای
بیماری‌ها، به ویژه بیماری‌های مزمن و زمینه‌ای، چالش‌ها و شرایط دشواری را برای افراد ایجاد می‌کنند. این مسائل می‌توانند جوانب مختلف زندگی فرد مبتلا را تحت تأثیر قرار دهند. مشکلات جسمی، مصرف داروها، عدم تمرکز و اضطراب ناشی از بیماری‌ها، چالش‌های متعددی را برای فرد بیمار به وجود می‌آورند که یکی از آن‌ها فرسودگی شغلی است.
علائم فرسودگی شغلی
آگاهی از فرسودگی شغلی و راه‌های مقابله با آن نیازمند شناخت علائم این وضعیت است. فرسودگی در محیط کار می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر سلامت جسمی و روانی، روابط شخصی و عملکرد شغلی فرد داشته باشد. با شناسایی زودهنگام علائم، می‌توان اقداماتی برای پیشگیری از این عواقب انجام داد. در صورت بروز علائم فرسودگی شغلی، حتماً به یک متخصص مراجعه کنید تا علت‌های زمینه‌ای آن شناسایی و روش درمان مناسب پیشنهاد شود. همچنین، علائم متداولی در مراحل فرسودگی شغلی وجود دارد که به منظور آگاهی بیشتر به آن‌ها اشاره می‌کنیم. برخی از این علائم عبارتند از:
- خستگی مزمن ذهنی
- بیماری‌های جسمی
- بی‌انگیزگی
- کاهش بهره‌وری و انرژی
- از دست دادن عزت نفس
- احساس تنهایی
خستگی مزمن ذهنی
در این حالت ذهن و روان شما خالی از انرژی‌ست، برای انجام دادن کوچک‌ترین کارها انرژی و حوصله ندارید و انجام امور همیشگی کاری سخت و طاقت‌فرساست. خستگی ذهنی از پررنگ‌ترین نشانه های فرسودگی شغلی است.
بیماری‌های جسمی
در بسیاری از افراد، مشکلات ذهنی می‌توانند منجر به بروز انواع اختلالات جسمی و بیماری‌ها شوند. به‌طور خاص، برخی افراد فرسودگی شغلی را تنها به صورت علائم جسمی تجربه می‌کنند؛ به این معنی که استرس بالا می‌تواند سطح کورتیزول را افزایش داده و عوارض فیزیکی مانند سردرد، مشکلات گوارشی، تنش‌های عضلانی و فشار خون بالا را به همراه داشته باشد.
بی‌انگیزگی
زمانی که بدن و ذهن شما دیگر توان حرکت به جلو را ندارند، حفظ انگیزه به امری دشوار تبدیل می‌شود. انگیزش کارکنان در سازمان موضوع بسیار مهمی است که متأسفانه بسیاری از مدیران به آن توجه کافی نمی‌کنند. بسیاری از افرادی که دچار فرسودگی شغلی هستند، تلاش می‌کنند تا انگیزه خود را با روش‌های مختلف حفظ کنند، اما بارها با شکست مواجه می‌شوند. این موضوع می‌تواند زنگ خطری برای یادآوری نشانه‌های فرسودگی شغلی باشد.
کاهش بهره‌وری و انرژی
از دست دادن عزت نفس
کاهش یا از دست دادن عزت نفس یکی دیگر از علائم فرسودگی شغلی است. بسیاری از افراد از کار خود رضایت دارند و به آن افتخار می‌کنند، اما فرسودگی شغلی با احساس رضایت و غرور مثبت در تضاد است و به این ترتیب می‌تواند منجر به کاهش عزت نفس شود.
احساس تنهایی
بر اساس تحقیقات محققان دانشگاه هاروارد، افراد خسته و فرسوده تمایل زیادی به انزوا دارند. در واقع، وجود استرس بالا و چالش‌های ذهنی ناشی از فرسودگی شغلی، روابط ما را با دیگران تضعیف می‌کند. فردی که دچار علائم حاد فرسودگی شغلی است، حتی در انجام نیازهای اولیه زندگی نیز با مشکل مواجه می‌شود.
بهبودی فرسودگی شغلی غیرممکن نیست!
در این بخش از مطلب «فرسودگی شغلی چیست»، به بررسی راهکارهایی برای مقابله و بهبود آن می‌پردازیم. با وجود فشاری که فرسودگی شغلی بر بسیاری از ما تحمیل می‌کند، امکان بازگشت به وضعیت بهتری وجود دارد. اگرچه گاهی این مسیر چالش‌برانگیز است، اما روش‌های متعددی برای کاهش استرس و بازگشت به حالتی سالم‌تر وجود دارد.
اقداماتی که می‌توان برای پیشگیری و مقابله با فرسودگی شغلی به کار برد شامل موارد زیر است:
- عوامل ایجاد استرس را شناسایی کنید.
- نوشتن روزانه را به برنامه‌های خود اضافه کنید.
- با تراپیست و مشاور در تماس باشید.
- روابط دوستانه ایجاد و حفظ کنید و با دوستان خود ارتباط و گفت‌وگو داشته باشید. (به جای صرفاً تمرکز بر کار)
- ورزش و فعالیت بدنی منظم داشته باشید.
- درباره شرایط کاری خود با همکاران و رئیس‌تان صحبت کنید.
- بین زندگی شخصی و شغلی‌تان تعادل ایجاد کنید.
- هر روز زمانی را به تفریح و سرگرمی اختصاص دهید.
- سعی کنید با توجه به نیاز بدن‌تان، شبانه ۷ تا ۹ ساعت خواب کافی داشته باشید.
- از وعده‌های غذایی تازه و سالم استفاده کنید تا سیستم ایمنی بدن‌تان تقویت شده و در برابر استرس و خستگی مقاومت بیشتری پیدا کنید.
- مهارت‌های زندگی مانند تمرکز حواس و مراقبه را یاد بگیرید تا از فرسودگی شغلی پیشگیری کنید.
- برای حفاظت از خود و جلوگیری از فرسودگی، صراحت در بیان و توانایی نه گفتن را در خود تقویت کنید.
چگونه فرسودگی شغلی بهبود پیدا می‌کند؟
تا اینجا درباره ماهیت فرسودگی شغلی، عوامل و نشانه‌های آن صحبت کردیم؛ اکنون زمان آن رسیده که به توصیه‌هایی برای بازیابی از این وضعیت بپردازیم. اما توجه داشته باشید که بهبود فرسودگی شغلی به مرور زمان اتفاق می‌افتد و نیازمند صبر و همراهی متخصص است. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، فرسودگی شغلی دلایل و نشانه‌های گوناگونی دارد، و ریشه‌یابی آن به زمان و دقت نیاز دارد. به‌طور کلی، این فرآیند شامل مراحل زیر است:
- پذیرش نشانه‌های فرسودگی شغلی
- استراحت و بازسازی انرژی
- بازنگری و یادآوری ارزش‌های زندگی
- شناسایی فرصت‌های تازه
- تغییر و تطبیق
روش‌های جلوگیری و درمان فرسودگی شغلی کدامند؟
فردی که با فرسودگی شغلی روبه‌رو شده است، لازم است تغییراتی در محیط کاری خود ایجاد کند. مراجعه به بخش منابع انسانی برای حل مشکلات کاری یا گفتگو با سرپرست درباره چالش‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد؛ البته به شرطی که مدیریت نیز برای ایجاد یک محیط کاری سالم و حمایت‌گرانه مصمم باشد. در برخی مواقع، تنها تغییر نقش شغلی یا یافتن شغلی جدید می‌تواند به بهبود وضعیت فرسودگی شغلی منجر شود.
مدیریت استرس نیز از طریق اقداماتی نظیر تغذیه سالم، فعالیت بدنی و ایجاد عادات خواب منظم می‌تواند به کاهش اثرات فرسودگی و تسریع روند بهبود کمک کند.
یک سفر تفریحی ممکن است به طور موقت علائم فرسودگی را تسکین دهد، اما تعطیلات کوتاه برای رفع کامل این مشکل کافی نیست. برنامه‌ریزی منظم برای استراحت‌های کوتاه در کار، همراه با ورزش روزانه، می‌تواند در درازمدت راهکار مؤثری برای مقابله با فرسودگی باشد.
اگر در شغل خود دچار فرسودگی هستید و یافتن راه‌حل برایتان دشوار است، یا فکر می‌کنید با مشکلات روانی مانند افسردگی روبه‌رو هستید، توصیه می‌شود از درمان تخصصی کمک بگیرید. بهره‌گیری از مشاوره و درمان تخصصی به شما کمک می‌کند تا استراتژی‌های مؤثری برای بازیابی انرژی و حس بهتر پیدا کنید.
خلاصه
فرسودگی شغلی نوعی پاسخ به عوامل پرفشار موجود در محیط کار می باشد که باعث تغییراتی در نگرش و رفتارهای فرد می شود. ممکن است این عارضه با انواع علائم مشکلات سلامت روحی و فیزیکی نیز همراه گردد. اگر این موضوع پیگیری نشود، می‌تواند منجر به اختلال در عملکرد فرد در زندگی روزانه شود.
امیدواریم شرایط زندگی‌تان به گونه‌ای باشد که دچار چالش‌هایی مانند موضوعی که به آن پرداختیم نباشید! اما آگاهی موهبتی است که گذر کردن از دشواری‌ها و سختی‌های زندگی را آسان‌تر می‌کند و همیشه باید به دنبال آن بود. آگاه بودن ما را برای مقابله با چالش‌هایی مثل فرسودگی شغلی مسلح می‌کند، همچنین می‌توانیم دست یاری‌دهنده‌ای برای اطرافیان و عزیزانمان باشیم.
منع :ccohs
نظرات کاربران