آیا می‌دانستید که اختلاف دمای شب و روز در کویر، به ویژه در برخی فصول، گاه تا ۶۰ درجه می‌رسد؟ دو عامل اصلی باعث شکل‌گیری بیابان‌ها می‌شوند: کمبود بارندگی که منجر به از بین رفتن پوشش گیاهی می‌شود و خشک شدن یا تبخیر آب دریاچه‌ها و دریاها. علاوه بر هوای گرم و کمبود بارش، یکی از ویژگی‌های مهم کویرها، تفاوت شدید دما بین شب و روز است.
اما چرا شب‌ها در کویر سرد و روزها گرم است؟ این سوالی است که پیش از سفر به کویر ممکن است ذهن شما را درگیر کند. به گفته پژوهشگران، در مناطقی با آب‌وهوای معتدل، وجود رطوبت، پوشش گیاهی، نوع خاک و ساختار زمین‌شناسی به تعدیل دما کمک می‌کند. اما در کویرها، نبود این عوامل باعث تفاوت شدید دما در شبانه‌روز می‌شود. در این مقاله از سیمدخت، شش عامل اصلی سرمای شب و گرمای روزهای کویری را بررسی می‌کنیم.
عدم وجود آب و فاصله از دریا، اولین دلیل سردی هوا در شب‌های کویر
آفتاب کویر در طول روز زمین را به شدت گرم می‌کند، اما نبود آب در این مناطق، فرآیند خنک شدن را در شب‌ها سریع‌تر می‌سازد. آب در طبیعت همچون یک ترموستات عمل کرده و دمای زمین را تعدیل می‌کند. یکی از ویژگی‌های شاخص کویر، نبود آب، چشمه یا برکه است و این فقدان، اصلی‌ترین دلیل سردی هوا در شب‌های کویری است. نبود آب در مناطق بیابانی باعث برهم خوردن تعادل دمای شبانه‌روز می‌شود.
علاوه بر کمبود آب، فاصله کویر از دریا نیز یکی از مهم‌ترین عوامل اختلاف دمای شب و روز است. دوری از دریا موجب می‌شود که هوای کویر در روزها بسیار گرم و در شب‌ها بسیار سرد شود.
به همین دلیل، علاقه‌مندان به کویرنوردی و کمپ شبانه باید دو دست لباس همراه داشته باشند: لباسی گرم برای شب‌های سرد و لباسی خنک برای روزهای گرم کویر.
آیا شن و ماسه عایق مناسبی برای دما است؟ دومین دلیل سردی هوای در شب‌های کویر
یکی از وظایف خاک روی زمین، جذب گرما در طول روز و آزادسازی آن در شب است که به گرم‌تر شدن هوا در شب کمک می‌کند. اما سطح زمین در کویر عمدتاً از شن و ماسه پوشیده شده است، و این مواد ظرفیت کافی برای حفظ گرما در طول روز را ندارند. به همین دلیل، امکان حفظ تعادل دمایی در شب‌های سرد کویر فراهم نمی‌شود.
فرقی نمی‌کند که در تور کویر ورزنه از تهران شرکت کرده باشید یا به کویر مصر از شیراز رفته باشید؛ خاصیت عدم عایق دما در شن و ماسه در همه کویرها یکسان است. بنابراین، توصیه می‌شود برای گذر از روزهای گرم و بدون پوشش گیاهی کویر از کلاه نقاب‌دار، لباس‌های نازک و شلوار مناسب استفاده کنید، و برای تحمل شب‌های سرد، لباس گرم و آتش همراه داشته باشید.
نبود رطوبت، توضیحی منطقی برای این است که چرا روزها گرم و شب‌ها در کویر سرد هستند
خشکی هوا و کمبود رطوبت در مناطق بیابانی موجب افزایش اختلاف دما بین شب و روز می‌شود. به طور کلی، هرچه رطوبت هوا کمتر باشد، شرایط آب‌وهوایی به سمت اقلیم کویری با روزهای گرم و شب‌های سرد متمایل می‌شود. این تفاوت دما در کویر حتی در بهترین فصل سفر به این مناطق نیز قابل مشاهده است. در واقع، رطوبت همان عاملی است که تعادل دما را در مناطق معتدل حفظ می‌کند.
آیا شب سرد و روز گرم کویر به عدم وجود پوشش گیاهی در آن مرتبط است؟
مناطق کویری دارای پوشش گیاهی بسیار کمی هستند. نبود گیاهان و پوشش‌های مختلف در کویر، دلیل اصلی کمبود آب و خشکی هوا در این نواحی است. این موضوع به کاهش فتوسنتز و گازهای گلخانه‌ای در این مناطق منجر می‌شود. کمبود گازهای گلخانه‌ای در جو کویر یکی از عوامل اصلی و مهم سردی شبانه در این نواحی به شمار می‌آید.
در واقع، گرمای روزانه محیط به علت کمبود گازهای گلخانه‌ای در جو به سرعت از بین می‌رود و باعث می‌شود که هوا در شب بسیار سرد شود. این گازهای گلخانه‌ای به‌طور عمده ناشی از فتوسنتز گیاهانی هستند که تعادل دما را در محیط حفظ می‌کنند. نبود گیاهان و در نتیجه کمبود گازهای گلخانه‌ای و فتوسنتز، تأثیر قابل‌توجهی بر شب‌های سرد و روزهای گرم کویر دارد.
شب‌های سرد و روزهای گرم در کویر ناشی از عدم بارش و تبخیر
بارش باران در مناطق کویری بسیار ناچیز است و همچنین کمبود رطوبت مانع از جذب گرما می‌شود. این شرایط منجر به گرمای شدید در طول روز و سرمای شدید در شب‌های کویری می‌گردد. بنابراین، به همراه داشتن لباس گرم و لوازم آتش‌افروزی برای شب‌های کویر از اهمیت زیادی برخوردار است.
تابش مستقیم خورشید در روزهای کویر، عامل اصلی گرمای هوا در طول روز است.
زمین مسطح و بی‌آب‌وعلف کویر در طول روز به‌طور مستقیم در معرض تابش اشعه خورشید قرار دارد و هیچ سایه یا پوششی برای جلوگیری از این تابش مستقیم وجود ندارد. عامل اصلی گرمای هوا در روزهای کویر، همین تابش مستقیم آفتاب است. بنابراین، توصیه می‌شود در این محیط از لباس‌های نازک و خنک به همراه کلاه نقاب‌دار استفاده شود. همچنین، به‌خاطر خطر آفتاب‌سوختگی شدید، استفاده از کرم ضدآفتاب در کویر ضروری است.
چه عواملی سفر به کویر را هیجان‌انگیز می‌کنند؟
آیا می‌دانید چه چیزی سفر به کویر را این‌قدر هیجان‌انگیز می‌سازد؟ یکی از سوالات جالب درباره کویر این است که حتی با وجود خشکی هوای این منطقه، باران‌های کویری یکی از شدیدترین و رگباری‌ترین انواع بارش‌ها هستند.
علاوه بر این، با وجود بادهای شدید و طوفان‌های شنی در کویر، آسمان همیشه صاف و هوا تمیز است. در شب‌های کویر، این احساس به شما دست می‌دهد که گویی آسمان به زمین نزدیک شده و با دراز کردن دستتان می‌توانید ستاره‌ها را بچینید. یکی دیگر از شگفتی‌های شب‌های کویر، اختلاف دمای شدید بین روز و شب است؛ به‌طوری که این اختلاف دما گاهی به حدی زیاد می‌رسد که گرم شدن در شب تقریباً غیرممکن می‌شود.
نبود آب و تأثیرات آن در کویر
یکی از عوامل مؤثر در تعادل دما بین هوای شب و روز در هر منطقه، تبخیر آب است. نبود آب و اثرات آن در کویر از جمله نکات کلیدی است، زیرا هر منبع آبی که در یک منطقه وجود داشته باشد، می‌تواند با تابش نور خورشید در فرآیند تبخیر نقش ایفا کند و این فرآیند باعث افزایش رطوبت هوا و متعادل شدن دما می‌شود.
اما در مورد کویر، ویژگی اصلی این منطقه عدم وجود هر گونه منبع آبی است. حتی گیاهانی که در این نواحی وجود دارند، به شدت خشک هستند و فاقد آب می‌باشند. به همین دلیل، در مناطق کویری هیچ فرآیند تبخیری رخ نمی‌دهد و این امر باعث ایجاد عدم تعادل و تناسب در دمای شب و روز می‌شود.
نبود پوشش گیاهی
کمبود آب در یک منطقه منجر به رشد کم گیاهان در آنجا می‌شود. حال تصور کنید منطقه‌ای که هیچ منبع آبی ندارد و نور خورشید بدون مانع به زمین می‌تابد. در چنین شرایطی، هیچ گیاهی قادر به رشد نخواهد بود و حتی گیاهانی که در این ناحیه وجود دارند، به شدت خشک و فاقد رطوبت خواهند بود. آب موجود در گیاهان یکی از منابع جذب گرمای خورشید است و این گرما در طول شب به محیط منتقل می‌شود. بنابراین، یکی دیگر از علل سرد بودن هوای کویر در شب، نبود پوشش گیاهی است که بتواند گرما را جذب کرده و در شب به محیط بازگرداند.
نبود عایق حفظ دما
علاوه بر پوشش گیاهی، هر عنصر دیگری که در محیط وجود داشته باشد، می‌تواند جاذب گرما باشد و در شب حرارت را به محیط منتقل کند. اما در کویر هیچ چیزی وجود ندارد که این ویژگی را داشته باشد. حتی صخره‌های موجود در کویر نیز از شن و ماسه تشکیل شده‌اند و این مواد جاذب گرما نیستند. در دیگر محیط‌ها، سنگ‌ها، گیاهان و سایر عناصر به عنوان عایق برای سطح زمین عمل می‌کنند و انتقال گرما از زمین را به تأخیر می‌اندازند. اما در کویر، چنین عایق‌هایی وجود ندارند و تمام گرمای جذب‌شده از نور خورشید در طول روز، به سرعت و در همان ساعات ابتدایی غروب از بین می‌رود. این امر یکی از دلایل اصلی سرد بودن هوای کویر در شب است.
کدام کویرهای ایران سردترین شب‌ها را دارند؟
به نظر شما کدام کویرهای ایران سردترین شب‌ها را تجربه می‌کنند؟ موقعیت جغرافیایی ایران به گونه‌ای است که در کنار جنگل‌های سرسبز شمال و دریاهای شمال و جنوب، مناطق کویری متعددی نیز وجود دارد که دمای شب‌های سرد و اختلاف دما در آن‌ها مشهود است. بر اساس تجربیات گردشگران، کویرهای لوت، مرنجاب، ریگ جن، اشتهارد، دشت کویر و چند کویر دیگر سردترین شب‌ها را دارند که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.
۱. کویر لوت
کویر لوت یکی از بزرگ‌ترین کویرهای ایران است که تمام ویژگی‌های یک کویر واقعی را دارد. این دشت همچنین بزرگ‌ترین کویر کشور محسوب می‌شود و حدود یک دهم از مساحت ایران را در بر می‌گیرد. جالب است که گرم‌ترین دمای ثبت‌شده در زمین به میزان ۷۰ درجه در کویر لوت بوده است؛ اما با وجود گرمای شدید در روز، شب‌های این منطقه بسیار سرد است و تحمل آن بدون تجهیزات مناسب برای افراد بسیار دشوار و حتی غیرممکن می‌باشد. بنابراین، سفر به کویر لوت بدون آشنایی با شرایط و تجهیزات لازم برای مقابله با سرمای شب توصیه نمی‌شود.
۲. کویر مرنجاب
مرنجاب یکی از کویرهای سرد و گردشگری ایران است که برخلاف بسیاری از دیگر کویرها، نمونه‌های متنوعی از گونه‌های گیاهی و جانوری را در خود جای داده است. شب‌های این کویر نیز بسیار سرد هستند. با این حال، بر خلاف کویر لوت، مرنجاب دارای کاروان‌سراهایی با امکانات مناسب است که مسافران را از سرمای طاقت‌فرسای برخی شب‌ها و گرمای شدید روز در امان نگه می‌دارد.
۳. کویر ریگ جن
کویر ریگ جن یکی از معروف‌ترین کویرهای ایران است که علاوه بر سرمای شدید شبانه، به دلایل دیگری نیز شهرت دارد. مانند کویر لوت، در ریگ جن نیز هیچ پوشش گیاهی یا منابع آبی مانند دریاچه و برکه وجود ندارد. اما نکته جالب درباره این کویر، اعتقادات مردم محلی و سنت‌های قدیمی است که در مورد آن شکل گرفته است. در گذشته، بسیاری از کویرگردانانی که به این منطقه سفر می‌کردند ناپدید می‌شدند، تا جایی که به ریگ جن لقب مثلث برمودای ایران داده شد و مقامات محلی اقامت و سفر به این منطقه را ممنوع کردند. امروزه مشخص شده است که اختلاف دما در شب و روز، نبود پوشش گیاهی و آب عوامل اصلی این پدیده هستند. البته عدم آمادگی و نبود تجهیزات کافی در سفر کویرگردانان نیز به بروز این مشکلات و کسب لقب مثلث برمودای ایران برای این منطقه کمک کرده است.
نکاتی برای تحمل شب‌های سرد کویر
حالا که با دلایل سردی هوای شبانه کویر آشنا شدید، به چند نکته مهم اشاره می‌کنیم که رعایت آن‌ها می‌تواند تحمل شب‌های سرد کویر را آسان‌تر کند. اگر قصد دارید به کویر سفر کنید و تجربه‌ای در این زمینه ندارید، آشنایی با این نکات ضروری است؛ در غیر این صورت ممکن است به دلیل سرما دچار بیماری شوید و از لذت بردن از یکی از بهترین سفرهای زندگی‌تان محروم بمانید.
لباس گرم برای شب‌های کویر ضروری است
اولین و مهم‌ترین نکته برای مقابله با سرمای کویر، داشتن لباس گرم است. لباس گرم یکی از ملزومات سفر به کویر محسوب می‌شود و اگر به منطقه‌ای سفر می‌کنید که با شرایط آن آشنایی ندارید، حتماً باید تعدادی لباس گرم به همراه داشته باشید. البته بسته به فصل، ممکن است در برخی شب‌ها نیازی به لباس گرم نباشد و با لباس‌های معمولی هم بتوان دمای هوای شب را تحمل کرد، اما همان‌طور که می‌دانید احتیاط همیشه بهتر است و بهتر است با تجهیز کردن خود از بروز هرگونه مشکل در طول سفر جلوگیری کنید.
خوابیدن در کیسه خواب – دلیلی برای مقابله با سرمای شب کویر
یکی از روش‌هایی که می‌تواند به تحمل سرمای شب‌های کویر کمک کند، استفاده از کیسه خواب است. این کیسه خواب نه تنها برای مقابله با سرما مهم است، بلکه برای ایمنی شما در برابر خطرات شب‌های سرد کویر نیز ضروری است. موجوداتی مانند مارها، موش‌ها، مارمولک‌ها و دیگر حیوانات ساکن کویر، مانند سایر جانوران، در طول روز در گرما استراحت می‌کنند و شب‌ها از لانه‌های خود خارج می‌شوند. بنابراین، استفاده از کیسه خواب شما را در برابر این موجودات محافظت می‌کند.
استفاده از گرمای آتش
بدیهی است که در مکان‌هایی که هیچ نشانه‌ای از زندگی بشری وجود ندارد، از نعمت‌هایی مانند برق و وسایل گرمایشی محروم خواهید بود. در کویر، تنها گزینه‌های موجود برای گرما پتو و آتش هستند. با این حال، برای روشن کردن آتش و استفاده از گرمایش آن باید به بادهای شدید کویر نیز توجه کنید. فقدان پوشش گیاهی و نبود موانع باعث می‌شود که بادهای بسیار تندی در کویر بوزند که می‌تواند شعله آتش را به اطراف پراکنده کند. بنابراین، اگر آتش در نزدیکی محل اقامت شما باشد، این احتمال وجود دارد که به دلیل وزش باد، وسایل و چادر شما دچار آتش‌سوزی شود.
شب‌ها فعال بمانید – دلیلی برای مقابله با سرمای شب کویر
یکی از روش‌های مؤثر برای تحمل سرمای شب‌های کویر، انجام فعالیت‌های بدنی در این ساعات است. تحرک و فعالیت بدنی باعث گرم شدن بدن می‌شود و به همین دلیل، انجام فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی در شب می‌تواند احساس سرما را کاهش دهد. به‌خصوص اینکه در شب میزان تعریق کمتر است و حفظ آب بدن نیز به مقابله با سرما کمک می‌کند.
چادر را در نزدیکی پوشش گیاهی برپا کنید
در نهایت، یکی از دیگر روش‌های مؤثر برای مقابله با سرمای شب کویر، برپایی چادر در نزدیکی پوشش گیاهی است. حتی کاکتوس‌ها می‌توانند مقداری گرما جذب کنند و از وزش باد جلوگیری کنند و در نتیجه شرایط بهتری را برای محل استراحت شما فراهم آورند.
اختلاف دمای شدید در روزها و شب‌های کویر در تمامی فصول سال
کویر منطقه‌ای جغرافیایی است که در آن اختلاف دما در طول شبانه‌روز بسیار زیاد است. عوامل متعددی مانند فاصله از دریا، کمبود آب، کاهش گازهای گلخانه‌ای، عدم رطوبت در هوا و تابش مستقیم آفتاب بر این مسئله تأثیرگذارند. به نظر شما کدام یک از این عوامل بیشترین تأثیر را دارد؟ آیا دلایل دیگری برای این اختلاف دما وجود دارد؟
منبع :dictionary
نظرات کاربران