آیا تاکنون دردی را تجربه کرده‌اید که پزشکان نتوانند دلیلی برای آن بیابند؟ یا آن‌قدر نگران بیمار شدن بوده‌اید که این اضطراب تمام جنبه‌های زندگی‌تان را تحت تأثیر قرار داده باشد؟ اگر پاسخ شما مثبت است، ممکن است با اختلالات روان‌تنی آشنا باشید. اختلالی که در آن ذهن و بدن در تعاملی پیچیده، درد و رنجی واقعی ایجاد می‌کنند؛ رنجی که از نگرانی و اضطراب نشأت می‌گیرد و به صورت علائم جسمی بروز می‌کند. در این مطلب از سیمدخت به بررسی این اختلال، علائم، علل، روش‌های تشخیص و راهکارهای درمان آن خواهیم پرداخت تا با آگاهی بیشتر، گامی مؤثر به سوی سلامت و آرامش بردارید.
اختلالات روان‌تنی چیست؟
اختلالات روان‌تنی یا اختلال علائم جسمانی (Somatic Symptom Disorder) نوعی اختلال است که در آن فرد علائمی جسمی مانند درد، تنگی نفس یا ضعف را تجربه می‌کند.
این اختلال که پیش‌تر با نام‌های اختلال جسمانی‌شکل (Somatoform Disorder) یا اختلال جسمانی‌سازی (Somatization Disorder) شناخته می‌شد، با باور فرد به وجود یک بیماری یا مشکل جسمی مشخص می‌شود، حتی اگر هیچ بیماری‌ای توسط پزشکان تشخیص داده نشود و تأیید شود که علائم ارتباطی با مشکلات جسمی ندارند.
این باور مداوم به وجود بیماری، به‌ویژه زمانی که پزشکان و اطرافیان فرد علائم او را واقعی تلقی نکنند، می‌تواند استرس و ناراحتی عاطفی شدیدی ایجاد کند و کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
علائم اختلالات روان‌تنی چیست؟
نشانه‌ی اصلی این اختلال، باور به وجود یک بیماری است که ممکن است در واقعیت وجود نداشته باشد. این بیماری‌های فرضی می‌توانند از خفیف تا شدید و از عمومی تا بسیار خاص متغیر باشند. از دیگر ویژگی‌های این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تجربه علائمی که به هیچ بیماری شناخته‌شده‌ای ارتباط ندارند.
- بروز علائمی که با یک بیماری واقعی مرتبط هستند، اما شدت آن‌ها بیش از حد معمول است.
- اضطراب شدید و مداوم درباره احتمال وجود یک بیماری.
- تعبیر احساسات جسمی طبیعی به‌عنوان نشانه‌ی یک بیماری.
- نگرانی بیش از حد درباره علائم خفیف، مانند آبریزش بینی.
- باور به اینکه پزشک معاینه یا درمان کافی انجام نداده است.
- نگرانی از اینکه فعالیت بدنی ممکن است به بدن آسیب برساند.
- بررسی مکرر بدن برای یافتن نشانه‌های فیزیکی بیماری.
- عدم واکنش به درمان‌های پزشکی یا حساسیت بیش از حد به عوارض جانبی داروها.
- تجربه ناتوانی شدیدتر از حد معمول مرتبط با یک بیماری خاص.
افراد مبتلا به این اختلال واقعاً باور دارند که بیمار هستند. همین امر تشخیص این اختلال را از یک بیماری واقعی که نیاز به درمان دارد، دشوار می‌کند. با این حال، اختلالات روان‌تنی معمولاً با نگرانی وسواسی در مورد علائم همراه هستند و اغلب باعث ایجاد اختلال در زندگی روزمره فرد می‌شوند.
علت بروز اختلالات روان‌تنی چیست؟
علت دقیق اختلالات روان‌تنی هنوز به‌طور کامل شناخته نشده است، اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند که عوامل زیر می‌توانند در پدید آمدن این اختلال نقش داشته باشند:
- ویژگی‌های ژنتیکی: حساسیت بالاتر به درد ممکن است نقش مهمی ایفا کند.
- عاطفه منفی: این ویژگی شخصیتی شامل احساسات منفی مداوم و تصویر ضعیف از خود است که می‌تواند احتمال بروز این اختلال را افزایش دهد.
- مشکل در مقابله با استرس: ناتوانی در مدیریت مؤثر استرس می‌تواند فرد را در معرض این اختلال قرار دهد.
- کاهش آگاهی عاطفی: ناتوانی در شناسایی یا پردازش احساسات عاطفی می‌تواند باعث تمرکز بیش‌ازحد بر مسائل جسمی شود.
- رفتارهای آموخته‌شده: مانند جلب توجه از طریق بروز علائم بیماری یا کاهش فعالیت ناشی از واکنش به درد.
هر یک از این عوامل، یا ترکیبی از آن‌ها، می‌تواند زمینه‌ساز بروز اختلالات روان‌تنی شود.
چه کسانی به اختلالات روان‌تنی مبتلا می‌شوند؟
پژوهشگران در طول سال‌ها برخی از عوامل خطر را شناسایی کرده‌اند که می‌توانند احتمال ابتلا به اختلالات روان‌تنی را افزایش دهند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- داشتن اضطراب یا افسردگی.
- تجربه یا بهبودی از یک بیماری جسمی.
- داشتن ریسک بالای ابتلا به یک بیماری جدی، به‌ویژه در صورت وجود سابقه خانوادگی.
- تجربه رویدادهای آسیب‌زا یا تروماتیک در گذشته.
بنابراین، افرادی که یک یا چند مورد از این شرایط را دارند، ممکن است بیش از دیگران در معرض خطر ابتلا به این اختلال قرار بگیرند.
راه‌های تشخیص اختلالات روان‌تنی
برای تشخیص اختلالات روان‌تنی، ابتدا پزشک یک معاینه‌ی فیزیکی کامل انجام می‌دهد تا علائم بیماری جسمی را بررسی کند. اگر هیچ نشانه‌ای از بیماری جسمی پیدا نشود، پزشک شما را به یک متخصص سلامت روان ارجاع می‌دهد. متخصص سلامت روان با پرسیدن سوالاتی مانند موارد زیر، فرآیند تشخیص و درمان را آغاز می‌کند:
- علائم شما و مدت زمان بروز آن‌ها.
- سابقه خانوادگی.
- منابع استرس در زندگی شما.
- سابقه سوءمصرف مواد (در صورت وجود).
ممکن است از شما خواسته شود که یک پرسشنامه درباره علائم و سبک زندگی خود پر کنید. متخصص سلامت روان بیشتر به نحوه تفکر شما در مورد علائم توجه می‌کند تا خود علائم.
در نهایت، اگر یکی از شرایط زیر را داشته باشید، به عنوان فردی مبتلا به این اختلال تشخیص داده خواهید شد:
- تجربه یک یا چند علامت جسمی که موجب ناراحتی یا اختلال در فعالیت‌های روزمره شما می‌شود.
- افکار مداوم و بیش از حد در مورد شدت علائم خود، که شما را وادار به صرف زمان و انرژی زیادی برای ارزیابی سلامتتان می‌کند.
- تجربه علائم به مدت شش ماه یا بیشتر، حتی اگر این علائم با گذشت زمان تغییر کنند.
راه‌های درمان اختلالات روان‌تنی
درمان اختلالات روان‌تنی معمولاً شامل روان‌درمانی، دارو درمانی یا ترکیبی از هر دو است تا به بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کرده و اضطراب ناشی از نگرانی‌های سلامتی را کاهش دهد.
روان‌درمانی
روان‌درمانی، که به گفتاردرمانی نیز معروف است، اولین قدم مهم در درمان این اختلال به شمار می‌آید. یکی از روش‌های مؤثر در این زمینه، درمان شناختی-رفتاری (CBT) است. در این نوع درمان، فرد با کمک درمانگر خود، افکار و الگوهای منفی یا غیرمنطقی را شناسایی کرده و سپس به دنبال راه‌هایی برای مقابله با آن‌ها و پاسخ‌دهی مؤثرتر به موقعیت‌های استرس‌زا می‌گردد. همچنین در این روند، فرد یاد می‌گیرد که چگونه اضطراب مربوط به سلامتی خود و سایر مشکلات روانی مانند افسردگی را مدیریت کند.
دارو درمانی
داروهای ضد افسردگی می‌توانند در کاهش اضطراب و درمان اختلالات روان‌تنی مؤثر باشند. این داروها معمولاً زمانی بهترین نتیجه را دارند که همراه با روان‌درمانی مصرف شوند. پزشک ممکن است دارو را به‌طور موقت تجویز کرده و با پیشرفت درمان و یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای، دوز دارو را به تدریج کاهش دهد.
مهم است بدانید که بسیاری از داروهای ضدافسردگی ممکن است در ابتدا عوارض جانبی ایجاد کنند. بنابراین، در صورت مصرف این داروها، حتماً باید با پزشک خود در مورد عوارض جانبی احتمالی مشورت کنید تا مصرف دارو به افزایش اضطراب منجر نشود. همچنین ممکن است لازم باشد برای یافتن داروی مؤثر، چند دارو را امتحان کنید.
زندگی با اختلالات روان‌تنی
مبارزه با این اختلال می‌تواند بسیار دشوار باشد، اما با مراجعه به درمانگر متخصص و در برخی موارد مصرف داروهای مناسب، می‌توان کیفیت زندگی را بهبود بخشید. علائم ممکن است به طور کامل از بین نروند، اما شما می‌توانید مهارت‌های لازم را برای مدیریت مؤثر آن‌ها بیاموزید تا زندگی روزمره‌تان تحت تأثیر قرار نگیرد.
کلام آخر
اختلالات روان‌تنی تجربه‌ای دشوار است که می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. با این حال، خبر خوش این است که این اختلال قابل درمان است. با مراجعه به موقع به متخصص سلامت روان، دریافت درمان مناسب و حمایت از سوی اطرافیان، می‌توان بر این چالش فائق آمد و به سوی زندگی سالم‌تر و آرام‌تری پیش رفت. به یاد داشته باشید که در این مسیر تنها نیستید و همواره کمک در دسترس شماست.
نظرات کاربران