چگونه مغز خود را در وضعیت سالم نگه داریم؟
به طور منظم در فعالیتهای خلاقانه شرکت کردن، مانند رقص، نقاشی یا حتی انجام برخی بازیهای کامپیوتری، ایدهای مفید است. مطالعات بینالمللی، از جمله تحقیقات محققان دانشگاه SWPS، نشان میدهد این فعالیتها با کند شدن روند پیری مغز مرتبط هستند و هرچه تجربه فرد در این فعالیتها بیشتر باشد، این ارتباط قویتر است.
آنتا بژژیکا، دکترای روانشناسی و استاد دانشگاه SWPS و از نویسندگان این مطالعه، میگوید: «نتایج این تحقیق که در نشریه Nature Communications منتشر شده است، میتواند به اقدامات عملی در حوزه سلامت عمومی منجر شود. این یافتهها ضرورت گنجاندن فعالیتهای خلاقانه (مانند هنری و موسیقی) در برنامههای آموزشی و سیستمهای بهداشتی را به عنوان ابزاری مؤثر برای حمایت از سلامت مغز و رفاه جامعه نشان میدهد.»
خلاقیت تنها در هنر نمود ندارد
خلاقیت، یا توانایی تولید ایدهها و راهحلهای نو با استفاده از تخیل، معمولاً با موسیقی و هنر مرتبط دانسته میشود، اما تحقیقات نشان میدهد که انجام برخی بازیهای ویدیویی نیز میتواند خلاقیت را تحریک کند. برای مثال، بازیهای استراتژیک مانند StarCraft II نیازمند خلاقیت در توسعه تاکتیکهای منحصربهفرد، حل مسئله تطبیقی و سبک بازی شخصیسازی شده هستند.
مدتی است که مشخص شده فعالیتهای خلاقانه تأثیر مثبتی بر سلامت مغز دارند. با این حال، تحقیقات علمی موجود بیشتر بر اثرات تجربیات خلاقانه بر فرآیندهای شناختی و رفاه روانی تمرکز دارند. به همین دلیل، در یک مطالعه بینالمللی، دانشمندان تلاش کردند شواهدی درباره تأثیر فعالیتهای خلاقانه بر سلامت مغز ارائه کنند.
ساعتهای مغزی و شکاف سنی مغز
در این مطالعه، پژوهشگران دادههای تصویربرداری عصبی و نظرسنجیهای بیش از ۱۴۰۰ شرکتکننده از ۱۳ کشور (از جمله ترکیه، ایتالیا، کوبا، آرژانتین، کانادا، آلمان و لهستان) را تحلیل کردند. در این میان، افرادی که میتوان آنها را متخصص در یک حوزه خلاقانه دانست نیز حضور داشتند.
رقصندگان (تانگو)، موسیقیدانان، هنرمندان تجسمی و بازیکنان بازیهای اکشن، شامل افراد تازهکار، مورد بررسی قرار گرفتند. در یکی از آزمایشها، فعالیت مغزی شرکتکنندگان قبل و بعد از چند هفته آموزش بازی StarCraft II اندازهگیری شد. پژوهشگران از مدلهای پیشرفته محاسباتی موسوم به ساعتهای مغزی استفاده کردند، که تلاش میکنند بر اساس دادههای تصویربرداری عصبی، سن مغزی فرد را تخمین بزنند. این مدلها در تحقیقات علمی درباره بیماریهای مختلف مغزی کاربرد دارند.
این مدلها سن مغزی پیشبینیشده را با سن تقویمی فرد مقایسه میکنند و شکاف سنی مغز (Brain-Age Gap یا BAG) را محاسبه میکنند، که نشاندهنده پیری سریعتر یا کندتر مغز است. پیری شتابدار مغز (و در نتیجه BAG مثبت بیشتر) در اختلالات روانپزشکی و عصبی مشاهده میشود، اما در افرادی که در معرض برخی عوامل فیزیکی و اجتماعی قرار دارند یا سبک زندگی ناسالم دارند نیز دیده میشود.
خلاقیت سلامت مغز را تقویت میکند
نویسندگان این مطالعه دریافتند افرادی که بیشترین مشارکت را در فعالیتهای خلاقانه از جمله رقص، موسیقی، هنرهای تجسمی و بازیهای کامپیوتری دارند، معمولاً سن مغزی کمتری دارند. این موضوع نشان میدهد چنین فعالیتهایی میتوانند روند پیری مغز را کند کرده و عملکرد سالم آن را حفظ کنند. رابطه بین خلاقیت و سلامت مغز، مستقل از نوع فعالیت خلاقانه بود.
تمام فعالیتهای مورد بررسی با تحریک تخیل و تولید راهحلهای نو مرتبط هستند. هرچند شکل آنها متفاوت است، اما به شیوهای مشابه عمل میکنند و میتوانند اتصالات عصبی را حفظ کنند که با افزایش سن آسیبپذیرتر میشوند. مطالعه نشان میدهد این فعالیتها از عملکردهای کلیدی مغز، از جمله کنترل حرکتی، هماهنگی و توجه، حمایت میکنند.
تجربیات خلاقانه باعث افزایش پلاستیسیتی (انعطافپذیری) مناطق مغزی حساس به پیری و همچنین نواحی مرتبط با فرآیندهای خلاقانه میشوند. ناتالیا کووالچیچ گرِبسکا، دکترای روانشناسی و از پژوهشگران این مطالعه، توضیح میدهد: «مطالعه نشان میدهد تجربیات خلاقانه با افزایش کارایی شبکههای مغزی محلی و سراسری (بهویژه در مراکز فرونتوپاریتال) مرتبط است، که این امر به پردازش اطلاعات مؤثرتر در این مناطق کلیدی منجر میشود.»
تجربه بیشتر، مغز جوانتر
افرادی که سالها به توسعه مهارتهای خود در زمینههای خلاقانه مانند رقص، موسیقی، هنر یا بازیهای استراتژیک زمان واقعی پرداختهاند، به طور میانگین سن مغزی جوانتری نسبت به کسانی دارند که تجربه کمتری در این فعالیتها دارند. این موضوع نشان میدهد تمرین طولانیمدت مرتبط با خلاقیت میتواند در ارتقای انعطافپذیری عصبی و سلامت مغز مؤثرتر از تجربههای کوتاهمدت باشد.
اگرچه ثابت شده است که فعالیت خلاقانه منظم به حفظ مغز جوانتر کمک میکند، در این مطالعه حتی چند هفته آموزش هدفمند (حدود ۳۰ ساعت در مجموع) نیز با تغییرات قابل اندازهگیری در شاخصهای سن مغزی مرتبط بود. تأثیرات کند شدن روند پیری مغز در تمام حوزههای خلاقانه مورد مطالعه مشاهده شد، به ویژه در افراد با تجربه بیشتر، و اثرات مشابه اما کوچکتری در شرکتکنندگانی که آموزش کوتاهمدت دیدند، ثبت شد.
آنتا بژژیکا، نتیجهگیری میکند: «این نتایج نشان میدهد که استفاده منظم از ظرفیت خلاقانه خود، چه از طریق رقص، نقاشی یا ورود به دنیای بازیهای کامپیوتری، ایدهای بسیار مفید است. چنین فعالیتهایی با کند شدن پیری مغز مرتبط هستند و یکی از روشهای ساده و روزمره برای حمایت از سلامت مغز و به طور غیرمستقیم، رفاه ما محسوب میشوند.»
پرسشهای کلیدی پاسخ داده شد:
سؤال: آیا خلاقیت واقعاً بر سرعت پیری مغز تأثیر میگذارد؟
پاسخ: بله، مشارکت بالاتر در فعالیتهای خلاقانه با شبکههای مغزی جوانتر بهطور قابل اندازهگیری مرتبط بود.
سؤال: آیا بازیهای ویدیویی همان مزایا را مانند هنرهای سنتی دارند؟
پاسخ: بله، بازیهای استراتژیک اثرات محافظتی مشابه مغز را مانند موسیقی، رقص و هنرهای تجسمی نشان دادند.
سؤال: فعالیتهای خلاقانه چقدر سریع میتوانند بر مغز تأثیر بگذارند؟
پاسخ: تغییرات سن مغزی حتی پس از تنها چند هفته آموزش خلاقانه هدفمند مشاهده شد.
منبع خبر : neurosciencenews.com
نظرات کاربران