امکان دستگیری لحظه‌ای

رسیدگی قضایی در پرونده‌های کیفری از سه مرحله رسیدگی مقدماتی در دادسرا، رسیدگی نهایی در دادگاه و اجرای رای در دایره اجرای احکام تشکیل می‌شود. همچنین یکی از اقداماتی که از اولین گام‌های تحقیقات مقدماتی تا اجرای رای باید انجام شود و به وفور نیز اجرا می‌شود، تحقیق از مطلعان و متهمان است.

تحقیق از این گروه، اصولا با دعوت آن‌ها به دفتر محل رسیدگی انجام می‌شود، اما طبیعتا استثنائاتی نیز بر آن وارد است.

حال چنانچه هر یک از مطلعین یا متهمین یا کلا هر شخصی که توسط مقام قضایی دعوت شده است، در زمان و مکان مقرر حاضر نشود تکلیف چیست؟ آیا مقام قضایی اقدامات خود را همانجا خاتمه خواهد داد؟

پاسخ منفی است. اتفاقا مقام رسیدگی، وظیفه، اختیار و حق دارد که برای ادامه روند رسیدگی اقدامات تکمیلی لازم را صورت دهد. از بین اقدامات و تشریفات قانونی که مواد مختلف قانون من جمله قانون آیین دادرسی کیفری پیش‌بینی کرده‌اند، در این نوشته قصد داریم به موضوع حکم جلب سیار بپردازیم.

حکم جلب سیار چیست؟

حکم جلب، یکی از انواع دستورات قضایی است که جز مهم‌ترین اطلاعات حقوقی می‌باشد. این حکم اصولا پس از آن که دعوت شخص انجام شده و مخاطب احضاریه با میل و اراده خود در محل مقرر حاضر نشده باشد صادر می‌شود.

البته موارد قانونی وجود دارد که بدون احضار قبلی شخص، مستقیما وی را با حکم جلب دعوت می‌نمایند. از سوی دیگر ممکن است که به دلایل قانونی، برای شخصی که با وجود دعوت حاضر نشده است حکم جلب صادر نشود. برای مثال برای گواهانی که استماع صحبتهای وی از نظر قاضی رسیدگی کننده ضرورت نداشته باشد، حکم جلب صادر نخواهد شد.

حکم جلب همچنین ممکن است که از نوع معمولی یا سیار باشد. اصولا نخست حکم جلب معمولی صادر شده و در صورتی که شخص مخاطب به وسیله حکم جلب ثابت، که به آدرس محل اقامت وی محدود است، امکان جلب پیدا نکرد، نوبت به حکم جلب سیار می‌رسد.

نکته دیگر آن که معمولا حکم جلب معمولی در اختیار ذی‌نفع یا وکیل او قرار می‌گیرد، حال آن که حکم جلب سیار ممکن است که مستقیما به ضابط یا ضابطان دادگستری ابلاغ گردد.

اما حکم جلب با تمام تشریفاتی که مطرح شد به چه معناست؟

حکم جلب در واقع سندی است که به ضابط دادگستری اجازه می‌دهد در صورتی که مخاطب حکم با میل و رضایت خود برای انتقال به مرجع رسیدگی کننده آماده نشد، بتواند عکس العمل نشان داده و با دستگیر کردن شخص، وی را به محل مورد نظر همراهی کند. البته باید اشاره کنیم که رفتار خشونت آمیز همچون ضرب و جرح توسط مامور جلب به هیچ قانونی نبوده بلکه اثرات با خود به همراه می‌آورد.

پس همانگونه که مشاهده شد، حکم جلب عبارت است از اجازه مرجع قضایی رسیدگی کننده به ضابط و گیرنده حکم جلب، مبنی بر اینکه مخاطب حکم را الزام به حضور در مرجع قضایی نماید، حتی اگر در گرو استفاده از خشونت معقولی باشد.

محتوای حکم جلب

مهم‌ترین محتوای حکم جلب شامل تاریخ و شماره نامه، اطلاعات مجلوب، یعنی شخصی که مخاطب حکم است، همچون نام و نام خانوادگی، شماره ملی، آدرس اقامت، نام پدر و نیز تصویر نامبرده است.

همچنین اطلاعات صادر‌کننده حکم جلب به همراه مهر و امضا، اطلاعات گیرنده حکم جلب، عنوان اتهام انتسابی به متهم و مدت اعتبار حکم جلب بر روی برگه چاپ خواهد شد.

پس همانگونه که مشاهده می‌شود، مجلوب نه تنها حق دارد که از اتهام انتسابی آگاهی داشته باشد، بلکه تنها شخصی که در حکم جلب تعیین شده باشد اجازه جلب متهم یا مخاطب را داشته و نیز مدت زمان اعتبار حکم جلب نامحدود نبوده بلکه مطابق با حکم مکتوب در دستور جلب تعیین می‌گردد.

همچنین بنا بر نظر بنیاد وکلا باید اشاره شود که بر روی حکم جلب سیار بودن یا نبودن آن قید خواهد شد. چنانچه حکم جلب از نوع معمولی باشد، محل اقامتگاه مجلوب بر روی برگه قید خواهد شد. این محل که قید شده است، تعیین کننده محدوده قدرت و اختیار مامور جلب است. یعنی مامور جلب تنها می‌تواند در محل قید شده شخص را جلب نماید و الا امری غیرقانونی مرتکب شده است.

حال آن که در حکم جلب سیار، نه تنها آدرسی بر روی برگه قید نشده است، بلکه مامور جلب، که اصولا شامل کلیه ضابطین مرجعی است که در حکم تعیین شده است، می‌تواند در هر نقطه‌ای که مجلوب را یافت نسبت به اجرای وظیفه خود در جلب وی و همراهی وی به مرجع قضایی اقدام نماید.

نکته دیگری که وجود دارد، آن است که حکم جلب راسا به مامور جلب اجازه ورود به محل اقامت یا دیگر مکان‌های خصوصی را برای جلب شخص نمی‌دهد. بلکه این امر باید در حکم قید شده و اجازه ورود به محل، ساعات مجاز برای ورود به محل و نیز تعداد دفعاتی که مامور جلب اجازه دارد به محل وارد شود را قید نموده باشد.

پس در حکم جلب عادی، حتی اگر مخاطب در محل مورد نظر حضور داشته باشد اما به میل و رضایت خود از محل خارج نشده و خود را ارائه ننماید، مامور جلب نمی‌تواند اقدامی دیگری انجام دهد بلکه باید مراتب مقاومت وی را به مرجع قضایی صادر‌کننده دستور جلب اعلام نماید.

همچنان که اگر در محلی جز در محل مقرر در برگه جلب به نامبرده دسترسی پیدا شود، به مامور جلب اختیار و اجازه جلب و همراهی نامبرده به محل مورد نظر را نخواهد داد.

نحوه دستگیری با حکم جلب سیار

جلب شخص، صرف نظر از نوع سند صادره، تنها می‌تواند توسط ضابطین دادگستری انجام شود. به همین سبب چنانچه حکم یاد شده به افرادی غیر ضابط تحویل داده شده باشد هم، نامبردگان موظف هستند که برای اجرای حکم جلب و در صورت مشاهده شخص، به ضابط دادگستری مراجعه و درخواست اجرای حکم را بنماند.

این امر به ویژه در اجرای حکم جلب ثابت، اینگونه محقق می‌شود که گیرنده حکم، به کلانتری محل مراجعه کرده و پس از ارائه حکم درخواست همراهی ضابط دادگستری را می‌نماید. سپس در معیت یکدیگر برای اجرای حکم اقدام می‌نمایند اما در نهایت جلب و همراهی شخص، تنها وظیفه و اختیار مامور جلب یا همان ضابط دادگستری خواهد بود.

در حکم جلب سیار، از آنجا که دستگیری و همراهی شخص به مکان خاصی محدود نشده است و اصولا دستور حکم جلب سیار خطاب به عموم ضابطان دادگستری و در قالب یک دستور عام صادر می‌شود، هر کجا که ضابط دادگستری مخاطب حکم را شناسایی کرد، وظیفه و اختیار دارد که نامبرده را تحت الحفظ به مرجع قضایی همراهی نماید.

در نهایت آن که مدت اعتبار مدت جلب معمولا محدود بوده و این شمار روزها بر روی برگه مزبور قید خواهد شد. لیکن در صورتی که به نامبرده دسترسی پیدا نشود، ذی‌نفع می‌تواند درخواست تمدید مدت اعتبار را داشته باشد که در این صورت، دستور تمدید مدت اعتبار حکم جلب صادر خواهد شد.

حکم جلب سیار با نیابت قضایی

نیابت قضایی به حالتی گفته می‌شود که یک مرجع قضایی به دلیل وجود یکی از شرایط و دلایل قانونی، انجام بخشی از وظایف خاص خود را با اختیار که دارد به مرجع قضایی دیگری محول می‌نماید. به این امر اعطای نیابت قضایی گفته می‌شود.

مرجعی که نیابت به وی اعطا شده است، تنها در محدوده خواسته مرجع قضایی اصلی در درخواست نیابت می‌تواند اقدام نماید. همچنین باید نتیجه اقدامات را به همراه اصل اسناد و مدارکی که یافت شده است، به مرجع اعطا کننده نیابت تحویل نماید.

استفاده از خدمات نیابت قضایی به ویژه زمانی که بخشی از روند تحقیقات باید در حوزه اختیارات مرجع قضایی دیگری صورت پذیرد انجام می‌گیرد. برای مثال، صدور حکم جلب توسط یک مرجع قضایی تنها به شخصی که در محدوده آن مرجع قضایی اقامت داشته و یا یافت شود می‌تواند صادر شود. حال چنانچه شخص در آن محدوده یافت نشده و در حوزه مرجع دیگری واقع شده باشد، نوبت به موضوع نیابت قضایی خواهد رسید.

پس مرجع قضایی رسیدگی‌کننده به مرجعی که شخص در محدوده وی اقامت دارد درخواست می‌نماید که به نیابت از مرجع نخست و برای تکمیل تحقیقات آن، نسبت به صدور دستور جلب و اجرای آن و نیز اعلام نتیجه به مرجع اولیه اقدام نماید.

در نهایت آن که ملاک تعیین صلاحیت مراجع قضایی، اقامتگاه اشخاص است. حال چنانچه نامبرده با وجود تغییر اقامتگاه آدرس جدید را اعلام نکرده باشد، همچنان مرجع قضایی که سابقا صلاحیت داشته است، صالح خواهد بود.

پس حکم جلب سیار، توسط مرجع قضایی که شخص در حوزه وی اقامت داشته باشد صادر می‌شود، اما می‌تواند خطاب به کلیه ضابطان دادگستری در نقاط مختلف بوده و نیز می‌تواند در هر نقطه‌ای داخل یا خارج از محدوده مرجع قضایی صادر کننده حکم جلب، اجرا گردد.