چه ارتباطی بین سن و تغییرات بدنی و ذهنیت وجود دارد؟ این سوال به خودی خود یک مسئله پیچیده است. احتمالاً جملاتی مانند “سن فقط یک عدد است” یا “زندگی از ۵۰ سالگی شروع می‌شود” را شنیده‌اید. با این حال، تحولات بیولوژیکی در بدن ما همچنان نمایانگر گذر زمان هستند.
در پاسخ به این سوال، ابتدا باید تأثیرات تغییرات بدنی را بررسی کرد. با گذر زمان، بدن ما تحت تأثیر عوامل بسیاری قرار می‌گیرد، از جمله فعالیت‌های ریزبینی و متابولیسم. سوال اینجاست که آیا این تغییرات بیولوژیکی تنها نمایانگر سن هستند یا تأثیرات علیه ذهنیت نیز دارند؟
در مورد ذهن، می‌توان ادعا کرد که تجربیات زندگی و یادگیری مداوم نقش مهمی در شکل‌گیری ذهن دارند. از این منظر، ممکن است برخی از اعتقادات و دیدگاه‌ها که با سن مرتبط می‌شوند، نتیجه‌ی تجربیات و یادگیری‌های طولانی مدت باشند.
در نهایت، آیا این تغییرات بر اساس واقعیت بیولوژیکی هستند یا تنها در ذهن ما ایجاد شده‌اند، یک موضوع مناقشه‌برانگیز است. شاید پاسخ به این سوال به میزان زیادی از دیدگاه شخصی، تجربه زندگی، و حتی مفهوم هر فرد از سن بستگی داشته باشد.
تیک خوردن ساعت بیولوژیکی
بدن انسان قادر به دوام به مدت بی‌پایان نیست. با گذشت زمان، اعضای بدن که پیش‌تر به خوبی عمل می‌کردند، تدریجاً خراب می‌شوند و علائم و نشانه‌های پیری را نمایان می‌سازند. بحرانگر تلومرها نیز در بررسی اثرات سن و پیری بسیار حائز اهمیت است. تلومرها، قسمت‌های کوتاه و تکراری در ساختار DNA در انتهای هر کروموزوم داخل سلول را پوشش می‌دهند. هر بار که یک سلول تقسیم می‌شود، تلومرها کوتاه‌تر می‌شوند و این کاهش به نوعی نشانگر برای فرآیند مرگ سلول است. این فرآیند جلوگیری از زوال طولانی‌مدت سلول‌ها و جلوگیری از وقوع جهش‌های مشکل‌ساز را به دنبال دارد.
پیشنهاد ارتباط میان تلومرهای کوتاه‌تر و زندگی کمتر برای اولین بار در یک تحقیق نزدیک به دو دهه پیش مطرح شد. در یک نمونه تصادفی از افراد بالای ۶۰ سال، افرادی که تلومرهای کوتاه‌تری داشتند، احتمال مرگ ناشی از بیماری‌های عفونی و قلبی را بیشتر داشتند. از آن زمان، طول تلومر به عنوان یک شاخص برای پیش‌بینی سن و واسطه‌ای برای اندازه‌گیری وضعیت سلامتی مرتبط با پیری شناخته شده است. با این حال، همه تحقیق‌گران با این نظر متفاوت هستند و نظرات متفاوتی در مورد این شاخص ارائه داده‌اند.
شاخص‌های زیستی تأثیر زیادی بر افزایش طول عمر دارند
بر اساس یک پژوهش انجام شده در سال ۲۰۲۱، محققان اظهار کرده‌اند که طول تلومر به تنهایی به عنوان یک شاخص برتر برای سنگاشت تاریخی افراد قابل استفاده نیست. افزایش سن به عنوان یک پدیده پیچیده تلقی می‌شود و نمی‌توان به‌سادگی آن را با یک شاخص زیستی اندازه‌گیری کرد؛ اما می‌توان از طول تلومر به همراه شاخص‌های دیگر نیز بهره برد.
هریک از زنان و مردان شاخص‌های سنی خود را دارند. نمونه‌های سالخورده با افت کروموزوم Y در برخی سلول‌ها و وقوع یائسگی مواجه هستند. عدم حضور کروموزوم Y همچنین با بروز انواع خاصی از سرطان‌ها در ارتباط مستقیم است.
پدیده‌ی سالخوردگی به تغییراتی مانند افت کروموزوم Y و وقوع یائسگی در بدن منجر می‌شود. این تغییرات عمده‌ای که بر اعضا و بافت‌های بدن تأثیر می‌گذارند، می‌توانند به عنوان آسیب کلی به سلامتی فرد باشند. هرچند که قسمتی از بدن بیشتر از دیگر قسمت‌ها تحت تأثیر این تغییرات قرار می‌گیرد وابسته به ویژگی‌ها و ویژگی‌های فردی است، اما این نکته نشان می‌دهد که بیماری‌هایی چون سرطان، کاهش عقل و مشکلات استخوان و مفاصل در افراد سالخورده بسیار رایج‌تر هستند. این افت در عملکرد‌های حسی مانند بینایی و شنوایی نیز به مرور زمان کاهش می‌یابد.
سن چیست؟
در یک کنفرانس برگزار شده در مارس ۲۰۲۳، دکتر جولین موتز از کالج کینگ لندن به یافته‌های جالبی از تحقیقات خود اشاره کرد که نشان می‌داد افرادی که با مشکلات روانی دست و پنجه نرم کرده‌اند، ممکن است به نظر برسند که سن تاریخی‌شان از سن واقعی‌شان بیشتر است. او اظهار کرد:
متوجه شدیم که افرادی که تاریخچه‌ای از بیماری‌های روانی دارند، ویژگی‌های متابولیک خاصی دارند که نشان می‌دهند ظاهراً از سن واقعی‌شان بیشتر به نظر می‌آیند. به عنوان مثال، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نشانگرهای خونی دارند که نشان می‌دهند دو سال پیرتر از سن تاریخی‌شان هستند.
در پژوهش‌های دیگر نیز نشان داده شده است که بیماران کووید ۱۹ که در معرض آلودگی هوا بودند، عملکرد نسبت به دیگران ضعیف‌تر بوده و مدت زمان بستری‌شدن تقریباً معادل ۱۰ سال به سن شان افزوده شده است.
تحقیقات بیشتر نشان می‌دهند که در شرایط پرآشوب کووید ۱۹، مغز نوجوانان به سرعت‌تر از معمول به بلوغ می‌رسد. این الگوی رشد مشابه با آنچه در کودکان تحت تأثیر ترکیبی از نادیده گرفتن یا ترومای مزمن قرار می‌گیرد، قابل مشاهده است.
تلومرها نیز، همانند دیگر سیستم‌های بدن، ممکن است با مشکلات مواجه شوند و به بیماری‌هایی با علائم مرتبط با پیری، از جمله پوکی استخوان، مبتلا شوند. یک نمونه دیگر از این ارتباط، پدیده رشد موهای خاکستری پیش از احساس واقعی پیری است.
به همان اندازه که احساس می‌کنید پیر هستید
اگر تعداد شمع‌های کیک تولد شما تنها نشان‌دهنده سن تاریخی شما نباشد و به جای آن سنی را تجربه کنید که درون خود احساس می‌کنید، این جوانی ذهنی نامیده می‌شود. می‌توان از این مفهوم به تعمیم‌های گسترده‌تری در زمینه روانشناسی سالخوردگی دست یافت. اغلب می‌شنویم که افراد جوان احساس شکست‌ناپذیری دارند و به طور معمول نشانه‌های رفتار برون‌گرایانه‌تری را از خود نشان می‌دهند؛ اما این تجربیات همگانی نیستند و برخی افراد، مانند یک مادربزرگ چابک و پرانرژی یا یک نوجوان با روحیه کهنسال، ممکن است از این الگوها منحرف شوند.
بر اساس تحقیقات، احساس جوانی درونی حتی می‌تواند به افزایش طول عمر منجر شود. یک پژوهش در سال ۲۰۱۵ روی ۳۰۰ فرد یهودی اشکنازی با طیف سنی ۹۴ تا ۱۰۹ سال نشان داد که مثبت‌اندیشی تأثیر مثبتی بر افزایش طول عمر دارد. تحقیقات دیگر نیز این رابطه را با افزایش ۱۱ تا ۱۵ درصدی در طول عمر تأیید کرده است. همچنین، بر اساس پژوهشی دیگر، سن ذهنی پائین‌تر نشانه‌ای از سلامت مغز است.
اگر نگرش مثبت به زندگی توانمندی قوی بر طول عمرتان دارد، می‌توان نتیجه گرفت که سن و سال بیشتر یک پدیده روانشناختی است تا زیست‌شناسی. با این حال، رسیدن به یک نگرش مثبت در عمل همواره کاری آسان نیست.
مثبت‌اندیشی تأثیر مثبتی بر طول عمر افراد دارد
مؤلفان تحقیق انجام شده در سال ۲۰۱۵ در مقاله‌ی خود به این نکته اشاره کردند که تمامی بزرگسالان سالخورده، که برای این تحقیق جذب شده بودند، از اختلال شناختی به میزان چشمگیری رنج نمی‌بردند. اما زوال شناختی می‌تواند برای بسیاری از افراد یک واقعیت ناخوشایند افزایش سن باشد. مانند هر سیستم دیگری در بدن، مغز نیز در برابر گذشت زمان مقاومت خود را از دست می‌دهد. اختلال شناختی، از نظر شدت، ممکن است از حالت ملایم شروع شود یا مشابه زوال عقل به یک مشکل جدی تبدیل گردد که بر احساسات و حالت روحی فرد تأثیر گذار باشد.
در این پژوهش، برای ارائه مقیاسی برای سن ذهنی، محققان از هوش مصنوعی و پاسخ‌های پرسشنامه‌ی افراد بهره بردند. نتایج نشان داد که سلامت جسمی، از جمله توانایی انجام فعالیت‌های فیزیکی متناسب، تأثیر چشمگیری بر امتیاز افراد داشت.
عامل دیگر مهم، زندگی جنسی در بازه ده ساله بود که از آن استفاده شد. این معیار نقش مهمی در نمایش اهمیت روابط اجتماعی و همچنین سلامت فیزیکی فرد ایفا می‌کند. برای افراد مسن، تنهایی به عنوان یک مشکل جدی محسوب می‌شود. ارتباط معلوم شده بین انزوای اجتماعی و کاهش سلامت شناختی و بر اساس تخمین‌ها، حدود ۱٫۴ میلیون نفر از بزرگسالان سالخورده در بریتانیا بسیاری از زمان به تنهایی سپری می‌کنند.
سن بیولوژیکی است یا روانشناختی
به نظر می‌رسد جواب مناسب برای این سوال این باشد: هر دو. تغییرات در هر دو زمینه بیولوژی و روانشناختی ما با پیشرفت سن رخ می‌دهند، و هر یک ممکن است بر تجربه‌ی ما از پیری و همچنین با یکدیگر همبستگی داشته باشند. به‌طورکلی، فرایند افزایش سن مسئله‌ای پیچیده و چندروی است.
اگرچه تحقیقات به طور گسترده بر سن ذهنی تأکید دارند، اما احتمالاً پزشکان خیلی زود از توجه به سن تاریخی خودداری نخواهند کرد. سن تاریخی هنوز هم یکی از بهترین شاخص‌های مرتبط با مشکلات سلامت است و به‌عنوان یک مبنای اساسی برای تشخیص بیماری‌ها به کار می‌رود.
بااین‌حال، نشانه‌هایی نیز وجود دارند که نشان‌دهنده‌ی تغییرات هستند. به عنوان مثال، تحقیقات نشان داده‌اند که تصمیم‌گیری درباره‌ی پیوند قلب باید بر اساس سلامت اعضا انجام شود تا به سن اهداکننده توجه داشته باشد. این پیشرفت‌ها می‌توانند از هدررفت اعضای سالم جلوگیری کنند.
افزایش سن بیولوژیکی اجتناب‌ناپذیر است، اما این مسئله به این تمام نمی‌شود. تحقیقات روانشناسی نشان می‌دهند که مداخله در زمینه بهبود سلامت روان به افراد کمک می‌کند، آن‌ها را قادر به کنترل بیشتری از زندگی می‌کند، و احتمالاً می‌تواند یک یا دو سال به عمر آن‌ها افزوده شود.
نظرات کاربران