تومورهای مغزی می‌توانند در کودکان و بزرگسالان ظاهر شده و به دو دسته بدخیم یا خوشخیم تقسیم می‌شوند. برای درمان این تومورها چندین گزینه معالجه وجود دارد. این تومورها توده‌های سلولی ناهنجار درون یا اطراف مغز هستند، که ممکن است بدخیم یا خوشخیم باشند. نحوه رشد تومورهای مغزی متفاوت است؛ برخی به سرعت افزایش می‌یابند درحالی‌که برخی دیگر به صورت کندتر رشد می‌کنند.
تنها حدود یک سوم از تومورهای مغزی خود را به عنوان تومورهای سرطانی دارند، اما بزرگی آنها می‌تواند باعث فشار بر اعصاب، رگ‌های خونی و بافت‌های اطراف شده و بر عملکرد مغز تأثیر بگذارد. تومورهای ایجاد شده در مغز به عنوان تومورهای اولیه شناخته می‌شوند، و این تومورها اغلب دارای خصوصیات ناهنجار هستند. در این مورد، تومورهای ثانویه یا تومورهای مغزی متاستاتیک به تومورهایی اطلاق می‌شود که ابتدا در دیگر قسمت‌های بدن شکل گرفته و سپس به مغز منتقل شده‌اند. این مقاله بر روی تومورهای اولیه مغز تمرکز دارد.
علائم و نشانه‌های تومور مغزی چیست؟
تعدادی از افراد ممکن است که تومور مغزی داشته باشند، هیچ گونه علامت یا نشانه‌ای را تجربه نکنند، به ویژه اگر تومور به اندازه کوچک باشد. علائم و نشانه‌های تومورهای مغزی بسته به محل قرارگیری، اندازه، و نوع تومور، متفاوت است. ممکن است علائم تومور مغزی شامل موارد زیر باشد:
1. سردردها که ممکن است صبح‌ها شدیدتر باشند یا هنگام شب فرد را از خواب بیدار کنند.
2. تشنج.
3. مشکل در تفکر، صحبت کردن یا درک زبان.
4. تغییر شخصیت.
5. ضعف یا فلجی در یک قسمت یا یک طرف بدن.
6. مشکلات تعادل یا سرگیجه.
7. مشکلات بینایی.
8. مشکلات شنوایی.
9. بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن صورت.
10. تهوع یا استفراغ.
11. گیجی و اختلال موقعیت‌یابی.
بعضی از افراد تومورهای مغزی دارند که هرگز علائمی ایجاد نمی‌کنند یا به اندازه کافی بزرگ نمی‌شوند تا بافت‌های اطراف را تحت فشار قرار دهند.
انواع تومورهای مغزی کدام‌اند؟
پژوهشگران تاکنون بیش از ۱۵۰ نوع تومور مغزی مختلف را شناسایی کرده‌اند. بر اساس اطلاعات منتشر شده در وبسایت کلینیک کلیولند، پزشکان تومورهای مغزی را به دو دسته اصلی تقسیم می‌کنند: تومورهای گلیال که منشأ گرفته از سلول‌های گلیال مغز هستند و تومورهای غیرگلیال که درون یا روی ساختارهای مغزی نظیر اعصاب، عروق خونی و غدد ایجاد می‌شوند. همچنین، تومورها به دو دسته خوشخیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) نیز دسته‌بندی می‌شوند. انواع مختلفی از تومورهای مغزی وجود دارد که معمولاً در ستون فقرات ایجاد می‌شوند.
تومورهای خوشخیم مغزی شامل انواع مختلفی هستند؛ به عنوان مثال:
کوردوما: این تومورها با رشد آهسته معمولاً از پایه جمجمه و قسمت پایین ستون فقرات شروع می‌شوند و اکثراً خوشخیم هستند.
کرانیوفارنژیوما: این تومورها اغلب در بخشی از غده هیپوفیز ظاهر می‌شوند که برداشت آنها دشوار است زیرا نزدیک ساختارهای حیاتی در عمق مغز قرار دارند.
گانگلیوسیتوم، گانگلیوما و گانگلیوماهای آناپلاستیک: این تومورها تشکیل شده از نورون‌ها هستند و به صورت نادر در مغز ایجاد می‌شوند.
گلوموس ژوگولار: این تومورها معمولاً در بالای ستون فقرات، زیر پایه جمجمه قرار دارند و شایع‌ترین نوع تومور گلوموس هستند.
مننژیوما: این تومورها شایع‌ترین نوع تومور مغزی اولیه هستند و عمدتاً به‌کندی رشد می‌کنند؛ اغلب در لایه‌های محافظتی مغز (مننژ) ایجاد می‌شوند و در موارد نادر ممکن است بدخیم باشند.
تومورهای پینه‌آل: این تومورها با رشد آهسته در غده پینه‌آل (غده صنوبری) ایجاد می‌شوند که در اعماق مغز قرار دارد و هورمون ملاتونین را ترشح می‌کند.
آدنوم هیپوفیز: این تومورها در غده هیپوفیز تشکیل می‌شوند که در پایه مغز واقع شده و هورمون‌های هیپوفیز را تولید و کنترل می‌کند؛ غالبا به‌کندی رشد می‌کنند و ممکن است باعث افزایش بیش از اندازه هورمون‌های هیپوفیز شوند.
شوانوما: این تومورها اغلب در بزرگسالان ایجاد می‌شوند و از سلول‌های شوان در سیستم عصبی محیطی یا اعصاب جمجمه‌ای منشأ می‌گیرند و به هدایت تکانه‌های عصبی کمک می‌کنند.
شایع‌ترین تومورهای اولیه مغز
انواع تومورهای بدخیم مغز
تقریبا ۷۸ درصد از تومورهای سرطانی اولیه از نوع گلیوما مشخص می‌شوند. این تومورها در سلول‌های گلیال که سلول‌های عصبی را احاطه می‌کنند، ایجاد می‌شوند. انواع گلیوما عبارتند از:
آستروسیتوما: تومور آستروسیتوما، شایع‌ترین نوع گلیوما است و در سلول‌های گلیال ستاره‌ای به نام آستروسیت ایجاد می‌شود. این تومورها ممکن است در بسیاری از نقاط مغز شکل بگیرند.
آپاندیموما: این تومورها اغلب در نزدیکی بطن‌های مغز ایجاد می‌شوند و از سلول‌های اپاندیم (سلول‌های گلیال شعاعی) منشا می‌گیرند.
گلیوبلاستوما (GBM): این تومورها در آستروسیت‌ها (سلول‌های گلیال) تشکیل می‌شوند و جزو تومورهای آستروسیتوما هستند. گلیوبلاستوماها سریع‌ترین نرخ رشد را در بین این تومورها دارند.
الیگودندروگلیوما: این تومورهای غیرمعمول در سلول‌هایی شکل می‌گیرند که میلین تولید می‌کنند. این میلین لایه عایق اطراف رشته‌های عصبی را تشکیل می‌دهد.
مدولوبلاستوما: تومورهای نوع مدولوبلاستوما دارای رشد سریعی هستند و در پایه جمجمه شکل می‌گیرند. این تومورها شایع‌ترین نوع تومورهای سرطانی مغز در کودکان هستند.
تومور مغز چه کسانی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؟
تومورهای مغزی می‌توانند در هر دو گروه کودکان و بزرگسالان ایجاد شده و تأثیر مهمی بر روی سلامت فرد داشته باشند. این تومورها می‌توانند در هر مرحله‌ای از زندگی ایجاد شوند. شیوع تومورهای مغز در مردان کمی بیشتر از زنان است، با این حال، مننژیوما که به طور عمومی خوشخیم است، تنها نوع تومور مغزی است که شیوع آن در زنان بیشتر است. با پیشرفت سن، شیوع یکی از خطرناک‌ترین انواع تومور مغزی، گلیوبلاستوما، افزایش می‌یابد.
تومورهای مغزی چقدر جدی هستند؟
تومورهای مغزی، آیا سرطانی باشند یا نه، می‌توانند مشکلات جدی را ایجاد کنند. این به علت سفتی جمجمه است که به تومور فضای کافی برای رشد نمی‌دهد. همچنین، اگر تومور در ناحیه‌های حیاتی مغز که کنترل عملکردهای اساسی را دارند، ایجاد شود، ممکن است علائمی نظیر موارد زیر ظاهر شوند:
- ضعف
- مشکل در راه رفتن
- مشکلات تعادل
- از دست دادن جزئی یا کامل بینایی
- مشکل در درک یا استفاده از زبان
- مشکلات حافظه
تومورهای مغزی می‌توانند از طریق مکانیسم‌های زیر مشکلاتی ایجاد کنند:
حمله مستقیم و تخریب بافت‌های سالم مغز: تومورها ممکن است به صورت مستقیم به بافت‌های سالم مغز حمله کنند و آنها را تخریب کنند.
فشار آوردن بر بافت‌های مجاور: رشد تومور می‌تواند منجر به فشار غیرطبیعی بر بافت‌های اطراف مغز شود.
افزایش فشار درون جمجمه: حجم تومور باعث افزایش فشار داخل جمجمه می‌شود که ممکن است به مشکلات جدی منجر شود.
تجمع مایعات در مغز: برخی از تومورها می‌توانند باعث تجمع مایعات در مغز شده و علائم مختلفی ایجاد کنند.
مسدود کردن جریان طبیعی مایع مغزی‌نخاعی: رشد تومور ممکن است باعث مسدود شدن جریان طبیعی مایع مغزی‌نخاعی شود که مشکلات جدی در سیستم عصبی ایجاد می‌کند.
بروز خونریزی در مغز: برخی از تومورها ممکن است باعث خونریزی در مغز شوند که به عوارض خطرناکی منجر می‌شود.
علت ایجاد تومور مغزی چیست؟
تومورهای مغزی زمانی شکل می‌گیرند که ژن‌های خاصی در کروموزوم‌های یک سلول تحت آسیب قرار گیرند و وظایف خود را به درستی انجام ندهند.
کروموزوم‌های دی‌ان‌ای به سلول‌ها دستور می‌دهند که چه کارهایی انجام دهند، زمان تقسیم یا تکثیر خود را بشناسند و زمان مرگ خود را بدانند. هنگامی که دی‌ان‌ای سلول‌های مغز تغییر می‌کند، دستورالعمل جدیدی به سلول‌های مغز می‌دهد. این تغییرات باعث تولید سلول‌های غیرعادی در مغز می‌شود که به سرعت از حالت طبیعی رشد می‌کنند، تکثیر می‌شوند و گاهی به شدت بیش از حد زمانی زندگی می‌کنند. در نتیجه، جمعیت سلول‌های غیرعادی فضای مغز را اشغال می‌کنند.
در برخی حالات، جهش‌های ضررآور از زمان تولد در سلول‌های مغز فرد وجود دارد. عوامل محیطی مانند تشعشع یا درمان سرطان ممکن است فرد را به بروز تومورهای مغزی حساس‌تر کند. گاهی این آسیب محیطی تنها عامل بروز تومورهای مغزی است.
تعدادی از سندرم‌های ژنتیکی نادر و ارثی که با تومورهای مغزی همراه هستند عبارتند از:
- نوروفیبروماتوز نوع یک (ژن NF1)
- نوروفیبروماتوز نوع دو (ژن NF2)
- سندرم تورکوت (ژن APC)
- سندرم گورلین (ژن PTCH)
- کمپلکس توبروس اسکلروزیس (ژن‌های TSC1 و TSC2)
- سندرم لی فرامنی (ژن TP53)
تنها حدود ۵ تا ۱۰ درصد از افراد با تومور مغزی سابقه خانوادگی مشاهده می‌شود.
روش تشخیص تومورهای مغزی
تشخیص تومور مغزی ممکن است یک فرآیند پیچیده باشد و احتمالاً نیاز به همکاری چندین تخصص‌گر داشته باشد. گرچه در برخی موارد، پزشکان ممکن است در حین انجام آزمایش‌های تصویربرداری مرتبط با بیماری‌های دیگر به تشخیص تومور مغزی برسند.
در صورتی که فرد نشانه‌های مشکوک به وجود تومور مغزی داشته باشد، به‌علاوه از معاینه بالینی، پزشک سوالات مرتبط با موارد زیر را از او مطرح می‌کند:
1. علائم حال
2. بیماری‌های گذشته و فعلی
3. داروهای مصرفی در حال حاضر
4. جراحی‌ها و درمان‌های گذشته
5. سابقه خانوادگی در مورد ابتلا به سرطان
پزشک همچنین ممکن است معاینه عصبی انجام دهد که شامل موارد زیر می‌شود:
1. ارزیابی وضعیت تعادل و هماهنگی
2. بررسی وضعیت روانی
3. ارزیابی وضعیت بینایی و شنوایی
4. بررسی رفلکس‌ها
در صورتی که پزشک به وجود تومور مغزی مشکوک شود، مرحله بعدی معمولاً شامل انجام اسکن مغز و معمولاً MRI می‌شود.
برای تشخیص تومور مغزی چه آزمایش‌هایی انجام می‌شود؟
برای تشخیص تومور مغزی از آزمایش‌های زیر استفاده می‌شود:
1. MRI مغز یا سی‌تی‌اسکن:
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) بهترین آزمایش برای تشخیص تومورهای مغز است. اگر بیمار قادر به انجام ام‌آرآی نباشد، توموگرافی کامپیوتری (CT) جایگزین مناسبی است. قبل از این آزمایش‌ها، ماده‌ای به نام ماده حاجب (ماده کنتراست‌‌زا) به یکی از رگ‌های بیمار تزریق می‌شود تا مشاهده تومور راحت‌تر شود. این آزمایش‌ها می‌توانند اندازه و موقعیت دقیق تومور را نشان دهند. پزشک همچنین ممکن است قسمت‌های دیگر بدن مانند ریه‌ها، روده بزرگ یا سینه‌ها را بررسی کند تا ببیند آیا تومور گسترش پیدا کرده است.
2. بیوپسی:
پزشک معمولا به نمونه‌برداری از تومور و بررسی آن زیر میکروسکوپ نیاز دارد تا نوع و سرطانی بودن آن را تشخیص دهد. اگر دسترسی به تومور دشوار باشد، ممکن است بیوپسی استریوتاکتیک انجام شود که در آن سوراخ کوچکی در جمجمه ایجاد می‌شود و از سوزن برای نمونه‌برداری از بافت تومور استفاده می‌شود.
3. آزمایش پونکسیون کمری (تپ مایع نخاعی):
در این رویه، پزشک از سوزن کوچکی برای برداشتن مایع مغزی‌نخاعی اطراف ستون فقرات استفاده می‌کند. این مایع در آزمایشگاه برای جستجوی سلول‌های سرطان بررسی می‌شود. پزشک از این روش زمانی استفاده می‌کند که حدس بزند تومور به لایه‌های بافتی پوشاننده مغز (مننژ) حمله کرده است.
4. آزمایش‌های تخصصی:
ممکن است آزمایش‌هایی برای بررسی خون و مایع مغزی‌نخاعی ازنظر وجود نشانگرهای تومور انجام شود. نشانگرهای تومور مواد خاصی هستند که توسط سلول‌های سرطانی یا توسط بدن در واکنش به سرطان تولید می‌شوند.
تومورهای مغزی چگونه درمان می‌شوند؟
درمان تومور مغزی به عوامل متعددی ازجمله موارد زیر وابسته است:
1. محل، اندازه و نوع تومور:
درمان تومور مغزی بستگی به موقعیت فیزیکی، اندازه و نوع تومور دارد.
2. تعداد تومورها:
تعداد تومورها نیز در تصمیم‌گیری برای درمان تاثیرگذار است.
3. سن بیمار:
سن بیمار نقش مهمی در انتخاب روش‌های درمانی دارد.
4. سلامت عمومی بیمار:
وضعیت کلی سلامت بیمار نیز در انتخاب گزینه‌های درمان تاثیرگذار است.
تومورهای مغزی خوشخیم (غیرسرطانی) معمولاً با موفقیت با جراحی برداشته می‌شوند و به طور معمول دوباره رشد نمی‌کنند. درمان‌های مختلفی نظیر پرتودرمانی، که می‌تواند توسط مغز بزرگسالان تحمل شود، ممکن است از رشد طبیعی مغز کودکان، به ویژه در کودکان کمتر از پنج سال، جلوگیری کند. پزشکان معمولاً از ترکیب مختلفی از درمان‌ها برای درمان تومور استفاده می‌کنند. گزینه‌های درمانی ممکن است شامل:
- جراحی مغز (جمجمه‌بُری یا کرانیوتومی): وقتی امکان‌پذیر باشد، جراح مغز و اعصاب تومور را خارج می‌کند. این عمل به‌طور احتیاطی انجام می‌شود تا آسیب وارده به نواحی عملکردی مغز کمینه شود.
- پرتودرمانی: دوزهای بالای اشعه ایکس سلول‌های تومور را از بین می‌برد یا اندازه تومور را کاهش می‌دهد.
- جراحی با امواج رادیویی: نوعی پرتودرمانی با پرتوهای بسیار متمرکز اشعه گاما یا پرتوهای پروتون برای از بین بردن تومور.
- براکی‌تراپی: نزدیک‌درمانی یا براکی‌تراپی شامل قرار دادن دانه‌ها، کپسول‌ها یا سایر ایمپلنت‌های رادیواکتیو درون یا نزدیک تومور سرطانی.
- شیمی‌درمانی: داروهای ضدسرطانی که سلول‌های سرطانی مغز و کل بدن را از بین می‌برند.
- ایمنی‌درمانی: استفاده از سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان.
- درمان هدفمند: داروهایی که به ویژگی‌های خاصی در سلول‌های سرطانی متمرکز می‌شوند.
- پایش فعال: برای تومورهای کوچک بدون علائم بررسی دوره‌ای بیمار.
همچنین، درمان‌های مکملی نظیر شانت مغزی، تجویز داروها، و سایر روش‌ها نیز می‌توانند به بهبود علائم مرتبط با تومورهای مغزی کمک کنند.
آیا می‌توان از تومورهای مغزی پیشگیری کرد؟
با کمال تاسف، از پیشگیری از تومورهای مغزی ممکن نیست. با این حال، با اجتناب از عوامل خطرزا محیطی مانند سیگاری و تقلید از تشعشعات زیاد، می‌توانید احتمال ابتلا به تومورهای مغزی را کاهش دهید.
اگر یکی از اعضای خانواده درجه یک شما (مانند خواهر، برادر یا والدین) به تومور مغزی مبتلا شده باشد، به پزشک خود اطلاع دهید. او ممکن است مشاوره ژنتیک را توصیه کند تا بررسی شود آیا شما هم احتمالاً دارای سندرم ژنتیکی ارثی مرتبط با تومورهای مغزی هستید یا خیر.
پیش آگهی تومورهای مغزی چیست؟
چشم‌انداز برای افراد مبتلا به تومورهای مغزی به شدت متغیر است و عوامل زیادی بر پیش‌آگهی تأثیر می‌گذارند. این عوامل عبارتند از:
1. نوع، درجه و محل تومور: ویژگی‌های تومور مانند نوع، درجه و موقعیت فیزیکی آن، تأثیر مهمی در پیش‌آگهی افراد دارد.
2. عمل جراحی: نحوه اجرای عمل جراحی برای حذف تومور نیز در تصمیم‌گیری پزشکان برای پیش‌آگهی تأثیرگذار است.
3. سن و سلامت عمومی: وضعیت سلامت عمومی و سن بیمار نیز در ارزیابی و تدابیر پیش‌آگهی تومور مغزی تأثیرگذار است.
در بسیاری از موارد، پزشکان قادر به موفقیت درمان تومور مغزی هستند و برخی افراد با تومورهای مغزی که علائم مشاهده نمی‌شود، زندگی فعال و پررضایت دارند. برخی از افراد ممکن است پس از درمان بازگشت تومور را تجربه کنند، که در این صورت، نیاز به ادامه درمان با شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی ممکن است وجود داشته باشد تا از رشد یا گسترش تومور جلوگیری شود.
آگاهی از اینکه تومور مغزی دارید، ممکن است باعث ترس و استرس شود. مهم است به یاد داشته باشید که همه تومورهای مغزی سرطانی نیستند و بسیاری از آنها خوشخیم هستند. در بسیاری از موارد، پزشکان موفق به درمان تومور مغزی می‌شوند.
نظرات کاربران