در این مقاله، به بررسی و معرفی بهترین فیلم‌های جنگی ایرانی پرداخته‌ایم؛ از آثار قدیمی جنگی تا فیلم‌های ضدجنگ. این مقاله با همکاری سیمدخت تدوین شده است.
فیلم‌های جنگی ایرانی، که بیشتر به عنوان آثار دفاع مقدس شناخته می‌شوند، پس از آغاز جنگ ایران و عراق، نقش مهمی در صحنه سینمای ایران داشته و تولید کنندگان و کارگردانان زیادی را به سمت ساخت این نوع فیلم‌ها جلب کردند. با اینکه ژانر جنگی عمدتاً به عنوان یک ژانر اکشن شناخته می‌شود، اما از ابتدا فیلم‌های جنگی ایران با استانداردهای بین‌المللی همخوانی نداشته و با مشکلات زیادی مواجه شده‌اند که هنوز نیز سینمای ایران با آن مواجه است. این مشکلات اغلب به عنوان نقاط ضعف در این ژانر مطرح می‌شود و به عنوان یک چالش برای سینماهای ایرانی مطرح است.
در زمینه عناصر سبک روایی و درام، سینمای جنگی ایران نسبت به دیگر کشورهای جهان محتاط‌تر عمل کرده و در سال‌های ابتدایی جنگ، آثار اغلب مردانه با شعار “جنگ، جنگ تا پیروزی” ساخته شدند. اما پس از پایان جنگ، تغییرات در شرایط اجتماعی، تمرکز فیلمسازان را به مسائل پس از جنگ هدایت کرد. داستان‌ها به مصائب دوران پس از جنگ متمرکز شدند و خاکریزها به جوانب مختلف جامعه، خانواده‌ها و خانه‌ها کشیده شدند. پس از این مرحله، سینمای جنگی ایران تدریجاً به سمت روایت‌های ضدجنگ حرکت کرد و در آثار خود علاوه بر ارائه ایده‌های وطن‌پرستانه، به مسائلی مانند پوچی جنگ نیز پرداخت. اکنون، سینمای دفاع مقدس یا گونه‌ی جنگی ایران شامل آثار متنوعی است که هم اقدام به گزندگی می‌کنند و هم احترام به شهدای جنگ ایران را نشان می‌دهند. در این مقاله، به معرفی تعدادی از این اثار مهم و جذاب پرداخته‌ایم. از این مقاله همراه سیمدخت باشید.
بهترین فیلم های جنگی ایرانی
۲۵. فیلم پرواز در شب
- کارگردان: رسول ملاقلیپور
- بازیگران: فرج‌ا… سلحشور، علی یعقوب‌زاده
- سال انتشار: ۱۳۶۵
خلاصه داستان: در فیلم “پرواز در شب”، گروهی از نیروهای ایرانی تحت محاصره دشمن قرار می‌گیرند و چند تن از آن‌ها برای درخواست کمک به سمت قرارگاه می‌روند.
“پرواز در شب” یک فیلم جنگی است که به سبک و ایده‌های آثار دفاع مقدسی اوایل دهه ۶۰ سینمای ایران پیش می‌رود. این اثر با درهم آمیختن روایت خود با عاشورا، به صورت استعاره و نماد به وجود می‌آید و از این راه داستان خود را ارتقا می‌دهد. “پرواز در شب” که به عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال ۱۳۶۵ شناخته شد، داستان گروهی از رزمندگان را روایت می‌کند که در محاصره دشمن به سختی گرفتار شده‌اند، در شرایطی که هیچ ارتباطی با قرارگاه ندارند. در نهایت، چهار نفر انتخاب می‌شوند تا به قرارگاه بروند و اطلاعات محاصره را به اعضای آن منتقل کنند.
با توجه به محدودیت‌های زمانی و فنی آن دوران، “پرواز در شب” از لحاظ سبک بصری و اکشن‌ها یک فیلم با کیفیت بود و موفق به جلب رضایت مخاطبان آن دوره شد. این فیلم تقریباً روی عناصر سبک روایی متمرکز بود و کارگردان درصدد بود تا اکشن را به خدمت داستان بگذارد. پس از اکران، ملاقلیپور اعلام کرد که “پرواز در شب” نقطه عطفی در حیات حرفه‌ای او بوده و این اثر باعث مواجهه او با چالش‌ها و مشکلات به نوعی او را سرپا نگه داشته است. این فیلم موفق به دریافت جایزه بهترین فیلم از پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر شد.
- کارگردان: بهزاد بهزادپور
- بازیگران: کاوه خداشناس
- سال انتشار: ۱۳۸۲
خلاصه داستان: در این فیلم، همسر مسلم که یک جانباز شیمیایی است، او را ترک می‌کند و مسلم شبانه به دیدار دوستان شهیداش می‌رود.
“خداحافظ رفیق” به کارگردانی بهزاد بهزادپور، اولین قسمت از یک سه‌گانه با عناوین “یک لحظه رنگین‌کمان” و “گل شیشه‌ای” است. داستان این فیلم حول محور یک جانباز شیمیایی به نام مسلم گردش می‌کند. او به همراه دوستان شهید خود با موتورسیکلت در خیابان‌های تهران حرکت می‌کند و در شب، زمانی که خیابان‌ها خالی از مردم است و به نظر می‌آید که تمامی فضا در اختیار او و دوستانش قرار گرفته است، دوستان قدیمی خود را ملاقات می‌کنند. “خداحافظ رفیق” یک فیلم تلخ است که تصویری از زندگی روزهای پس از جنگ ایران و عراق را به تماشاگر نشان می‌دهد، زندگی آن‌هایی که در جبهه‌ها جنگیده‌اند و تنها چیزی که به آن‌ها مانده، تنهایی، درد و بیماری است.
این ملودرام، با جریان داستانی خود، تاثیرگذاری بسیاری را در تماشاگر ایجاد می‌کند و احساسات آن را به خوبی به تصویر می‌کشد. مسلم، جانبازی است که همسرش او را ترک کرده است و حتی با مشکلات جسمی خود به سختی می‌تواند دخترش را ببیند. او علاوه بر سرفه کردن، مادرش نگران و ناراحت است، اما او خود را فقط به خاطر شهادت درگیر جنگ می‌بیند. “خداحافظ رفیق” تصویری تلخ از زندگی پس از جنگ ارائه می‌دهد، یک نمایش از آن‌هایی که در جبهه‌ها جنگیدند و تنها چیزی که به آن‌ها مانده، تنهایی، درد و بیماری است.
این فیلم به دلیل استفاده از تصاویر و اجزای زندگی واقعی، تماشاگر را به عمق داستان کشانده و او را با واقعیت‌های تلخ آن دوران روبرو می‌کند. دیالوگ‌های دوستان مسلم نیز شعاری دارند و پس از ماجرا از پشت‌سر گذاشته می‌شوند.
۲۳. فیلم بوی پیراهن یوسف
- کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
- بازیگران: علی نصیریان، نیکی کریمی
- سال انتشار: ۱۳۷۴
خلاصه داستان: در فیلم “بوی پیراهن یوسف”، دایی غفور هنوز به بازگشت فرزندش یوسف از جنگ امیدوار است و در فرودگاه با زنی به‌نام شیرین آشنا می‌شود که نیز به دنبال برادرش می‌گردد.
این فیلم از جنس آثار دفاع مقدسی و جنگی است که بر تبعات جنگ و پس از آن تمرکز دارد. دایی غفور از اینکه فرزندش یوسف کشته شده باور نمی‌کند و همچنان منتظر بازگشت او است. همزمان با این اتفاق، زنی به نام شیرین از پاریس به ایران می‌آید تا برادرش خسرو را که اسیر عراقیان بوده، در میان اسرا پیدا کند. داستان به دوران پس از جنگ می‌رود، جایی که خاکریزها و توپ‌ها به یادآور جنگ‌های گذشته تبدیل شده‌اند و هر چیز که وجود دارد، داغ سال‌های جنگی را به یادآوری می‌کند. با این حال، فیلم به سمت ایده‌های ضدجنگ پیش نمی‌رود و تمایل دارد مانند یک ملودرام خانوادگی عمل کند.
تصاویر دست قطع‌شده‌ی یوسف، صورت سوخته داماد دایی غفور، گریه‌های شیرین، ناراحتی‌ها و ازدواج نامزد یوسف، همه تلخی‌ها و رنج‌های زندگی افراد پس از جنگ را به تصویر می‌کشند. این افراد هنوز با راه آهنگ جنگ در زندگی‌شان همراه هستند. فیلم به عناصر سبک روایی اهمیت زیادی داده و از اکشن‌های جنگی کمتر استفاده می‌کند. اما از سوی دیگر، نقش شخصیت‌پردازی دایی غفور نسبت به دیگر شخصیت‌ها کمتر بوده و نمی‌تواند به‌خوبی به تفصیل احوالات او را نشان دهد. همچنین نقش شیرین در فیلم اثرگذاری چندان ندارد.
۲۲. فیلم کانی مانگا
- کارگردان: سیف‌ا… داد
- بازیگران: فرامرز قریبیان
- سال انتشار: ۱۳۶۶
خلاصه داستان: در فیلم “کانی مانگا” یک هواپیمای عراقی در منطقهٔ کانی مانگا در کردستان سقوط می‌کند و این واقعه منجر به یک درگیری هوایی بین نیروهای ایرانی و عراقی می‌شود.
“کانی مانگا” به عنوان یکی از برترین فیلم‌های جنگی تاریخ سینمای ایران شناخته می‌شود که با موفقیت بسیار خوبی در باکس آفیس اکران شد و به عنوان یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های دههٔ شصت شناخته شد. این اثر تا مدت‌ها رکورد بیشترین تعداد روزهای اکران را در اختیار داشت و به مدت چندین سال در سینماها به نمایش برسانده شد. همچنین در ششمین دوره جشنواره فیلم فجر، جوایز بهترین کارگردانی، بهترین جلوه‌های ویژه، و بهترین تدوین را از آن خود کرد. “کانی مانگا” در زمان اکران باعث برانگیزش بسیاری از تماشاگران جنگی‌پسند شد و توانست به‌جز جلب توجه مخاطبان این حوزه، نقدهای مثبت منتقدان را نیز به دست آورد.
در دههٔ شصت که شرایط سخت سینمای ایران بسیار بود، سیف‌ا… داد نیز با چالش‌ها و محدودیت‌های امکانات سینمایی مواجه بود. با وجود محدودیت‌ها، “کانی مانگا” با دقت و هنرسوزی ساخته شد. این فیلم به دلیل کمبود امکانات گرافیکی و جلوه‌های ویژه، به شکل اصلی و بازسازی شده تولید شد. همهٔ اتفاقات و جریان‌های نمایش داخل فیلم، واقعیت دارند و هیچ جلوه‌ای در آن وجود ندارد. علاوه بر جلوه‌های میدانی قدرتمند، جنبهٔ دراماتیک “کانی مانگا” نیز مورد توجه قرار گرفته و توانسته است تأثیرگذاری خاصی داشته باشد. این فیلم همچنین در بخش عناصر سبک بصری و نیز در نحوهٔ روایت و استفاده از پیرنگ، توانسته است مخاطب را به خود جلب کند.
۲۱. فیلم روز سوم
- کارگردان: محمدحسین لطیفی
- بازیگران: باران کوثری، حامد بهداد
- سال انتشار: ۱۳۸۵
خلاصه داستان: در فیلم “روز سوم”، که بر اساس یک داستان واقعی در زمان محاصره خرمشهر ساخته شده است، خرمشهر در حال سقوط به دست دشمن است و خواهر و برادری در تلاش برای ترک خانه‌شان به دنبال امان هستند.
داستان فیلم به سال ۱۳۵۹ باز می‌گردد، زمانی که خرمشهر در آستانه سقوط به دست دشمن قرار دارد. سمیره، خواهری که پاهایش شکسته است و نمی‌تواند فرار کند، توسط برادرش به جایی امن منتقل می‌شود تا در زمان مناسب به او فرصت فرار داده شود. در این فرایند، داستان عشقی میان فواد و سمیره نیز با وقایع جنگ تنیده می‌شود. فواد که قبل از شروع جنگ همکار سمیره بوده و به دلیل جنگ به ارتش پیوسته است، با شرایطی تلخ مواجه می‌شود و داستان به طرزی تکان‌دهنده به اواخر جنگ می‌رسد. در نهایت، سمیره توسط برادرش در خاک گمشده می‌شود.
“روز سوم” به عنوان یک فیلم جنگی و دراماتیک اقتباسی از رویدادهای واقعی توانسته است توجه مخاطبان را جلب کند. این فیلم در بیست‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر تحت عنوان بهترین فیلم، بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر نقش اول زن جایزه‌های سیمرغ بلورین را از آن خود کند.
۲۰. فیلم تک تیرانداز
- کارگردان: علی غفاری
- بازیگران: کامبیز دیرباز
- سال انتشار: ۱۳۹۹
خلاصه داستان: در فیلم “تک‌تیرانداز”، رسول، تک‌تیرانداز ماهری است که نیروهای عراقی در تعقیب او هستند. در این ماموریت پرخطر، او شبی را به ماجراجویی می‌پردازد و پس از آن نیروهای عراقی برای دستگیر کردن او نقشه‌ای مهم را می‌کشند.
“تک‌تیرانداز” بر اساس زندگی شهید عبدالرسول زرین ساخته شده و جایزه‌های بهترین جلوه‌های ویژه و بهترین فیلم از نگاه ملی و تماشاگران را در جشنواره فیلم فجر به دست آورد. این فیلم با شروع جذاب خود با ترکیب تاریکی و باران، توجه تماشاگر را به خود جلب می‌کند و با الهام از نوآرهای سینمای غرب، وارد داستان می‌شود. اما هنگامی که به مسیر درامی وارد می‌شود، زیبایی ابتدایی خود را از دست می‌دهد و ترکیب عناصر نوآر در داستان به‌طور کامل بی‌استفاده می‌شود.
بخش زیادی از “تک‌تیرانداز”، مشابه با دیگر فیلم‌های جنگی، در بکارگیری عناصر سبک بصری متمرکز شده است و در ایجاد داستانی شخصیت‌محور، موفقیت چندانی نداشته است. این فیلم با استفاده از فیلمبرداری جذاب، موسیقی مؤثر و دکوپاژ مناسب، توانسته در دل تماشاگر جا بگیرد، اما نقدهایی می‌توان به عدم ایجاد یک داستان درخور برای شهید عبدالرسول زرین و نمایش شخصیت او به صورت قهرمانانه اشاره کرد.
۱۹. فیلم هیوا
- کارگردان: رسول ملاقلیپور
- بازیگران: جمشید هاشم‌پور
- سال انتشار: ۱۳۷۷
خلاصه داستان: در فیلم “هیوا”، زنی به نام هیوا پس از گذشت سال‌ها از مفقودی همسرش، همچنان به دنبال او می‌گردد.
“هیوا” در برنده شدن در شش دسته در جشنواره فیلم فجر، از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی، شاهکارهای رسول ملاقلیپور نمایان است. این فیلم، یک داستان عاشقانه متفاوت را به تصویر می‌کشد و از دیدگاه جنگ نزدیک‌تر به آنچه در سینمای دفاع مقدس دهه ۶۰ معمولاً دیده می‌شد، نگاه می‌کند. هیوا همسرش حمید را که سال‌ها پیش از دست داده است، هنوز به یاد دارد و همرزم سابق حمید، که قصد ازدواج با او دارد، نیز داستان را پیچیده‌تر می‌کند. برای پیدا کردن جسد همسرش، هیوا به مناطق جنگی می‌رود و در آنجا خط میان واقعیت و خیال شکل می‌گیرد. او در این سفر، تونلی که حمید و همرزمانش در آن گرفتار بودند، پیدا می‌کند.
ملاقلیپور با ایده‌های نقادانه‌ای، داستان عاشقانه را به تصویر می‌کشد و هیوا را به عنوان یک قربانی نمایش می‌دهد که برای زندگی خود گزینه‌ای ندارد و با جبر و اجبارها مواجه است. این فیلم در میان آثار جنگی به خوبی واقعیت‌ها را نشان می‌دهد و تلاش کرده است تا واقعیت‌ها را تحریف نکند.
۱۸. فیلم جنگ نفت‌کش‌ها
- کارگردان: مجید بزرگ‌نیا
- بازیگران: عزت‌الله انتظامی
- سال انتشار: ۱۳۷۲
خلاصه داستان: در “جنگ نفت‌کش‌ها”، کاپیتان ایرانی برای حمل نفت به بازارهای جهانی از هلند به ایران بازمی‌گردد و در بحران جنگ ایران و عراق تجارت نفت را به سرانجام می‌رساند.
“جنگ نفت‌کش‌ها” یک فیلم جنگی است که داستان آن در دوران جنگ ایران و عراق جریان دارد. این فیلم به طور عمده روی عرشه کشتی فیلمبرداری شده است و تمرکز آن بر روی اتفاقات در دریا است، بدون حضور خاکریزها و سنگرهای جنگی. داستان فیلم، بازگشت یک کاپیتان ایرانی از هلند به ایران است که با کشتی‌اش نفت را به بازارهای جهانی منتقل می‌کند. این اتفاقات در شرایطی جریان می‌یابد که منطقه با جنگ درگیر شده است و خطرات زیادی وجود دارد.
با توجه به امکانات محدود سینمای ایران در دهه ۷۰، این فیلم با وجود محدودیت‌های فنی به عنوان یک اثر استاندارد شناخته می‌شود. “جنگ نفت‌کش‌ها” با توجه به محدودیت‌های فنی و مکانیک فیلمسازی آن دوران، به خوبی از این محدودیت‌ها عبور می‌کند و توانسته با محدودیت‌های خود، یک فیلم جذاب و پرتکاپو ارائه دهد. این فیلم بهترین کارگردانی را در دوازدهمین دوره جشنواره فیلم فجر به دست آورد.
۱۷. فیلم شیار ۱۴۳
- کارگردان: نرگس آبیار
- بازیگران: مریلا زارعی
- سال انتشار: ۱۳۹۲
خلاصه داستان: در “شیار ۱۴۳”، یونس فرزند الفت به جبهه می‌رود و مادرش در فراغ پسرش رنج‌ها و زحمات آزادی را تجربه می‌کند.
“شیار ۱۴۳” برای اولین بار در سی و دومین دوره جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد و با دریافت هفت جایزه سیمرغ بلورین، جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران نیز را از آن خود کرد. این فیلم، مانند “ویلایی‌ها”، به داستان مادری می‌پردازد که در انتظار بازگشت فرزندش، رنج و زحماتی را تجربه می‌کند. “شیار ۱۴۳” نقلی است از زندگی زنانی که در پس پرده جنگ، نه تنها منتظر بازگشت عزیزانشان هستند بلکه خود نیز با چالش‌ها و رنج‌های بسیاری مواجه می‌شوند.
این اثر با تمرکز بر بازی مریلا زارعی، در بعضی جاها به جز نمایش مصائب او، ارائه‌ای تازه و بیانی عمیق‌تر ندارد. همچنین، از عناصر سبک بصری برای ایجاد حس واقعیت و رنج در جوانب جنگی استفاده می‌کند. با این حال، در برخی جاها، احساس می‌شود که فیلمنامه با شتاب زیادی نوشته شده و این ممکن است برخی از جوانب فیلم را کمتر جاذبه کند.
۱۶. فیلم چ
- کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
- بازیگران: فریبرز عرب‌نیا
- سال انتشار: ۱۳۹۲
خلاصه داستان: در فیلم “چ”، مصطفی چمران ماموریت پیدا می‌کند تا به مناطق کردستان برود و درگیری‌های آنجا را به پایان برساند.
این اثر برای اولین بار در سی‌ودومین دوره جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد و پنج جایزه سیمرغ بلورین را از آن خود کرد. فیلم نقدی عمیق به دو روز زندگی مصطفی چمران، یکی از شخصیت‌های سیاسی برجسته ایران پس از انقلاب اسلامی را ارائه می‌دهد. با وجود غائله‌ای در کردستان و برخورد با مخالفان انقلاب، چمران می‌پردازد تا اوضاع را در منطقه سامان دهد.
حاتمی‌کیا در این فیلم از طریق شخصیت‌های مختلف، ایده‌ها و تفکرات متنوعی را به‌تصویر می‌کشد. از طریق شخصیت تیمسار، فلاحی ناگفته‌هایی ارائه می‌دهد که شاید تا آن زمان در سینمای جنگی ایران به آن پرداخته نشده بود. این فیلم با ارائه دیدگاه‌های متنوع، سعی در انتقال آگاهی از اختلافات و عقاید طرف‌های مختلف درگیری دارد و از مضامین شعارزده دوری می‌کند. از نظر عناصر سبکی، فیلم با جلوه‌های ویژه زیبا و جذابی طراحی شده است که توجه تماشاگران را به خود جلب می‌کند.
۱۴. فیلم آباجان
- کارگردان: هاتف علیمردانی
- بازیگران: فاطمه معتمدآرایا
- سال انتشار: ۱۳۹۵
خلاصه داستان: در فیلم “آباجان”، یک خانواده در دهه‌ی شصت، با ارسال فرزندشان به جبهه و ناموجود شدن او، با چالش‌ها و مشکلات زندگی درگیر می‌شوند. مادر خانواده، آباجان، با انتظار ناامیدکننده برای بازگشت فرزند خود به دنیای خود می‌پیوندد.
فیلم “آباجان” بازگو کننده داستانی از دلتنگی و انتظار یک مادر است که فرزندش به جنگ رفته و هیچ خبری از او دربر نمی‌گردد. این خانواده، هر کدام با چالش‌ها و مشکلات زندگی روزمره‌شان مواجه می‌شوند. در حالی که همه اطمینان حاصل کرده‌اند که فرزند خود کشته شده است، داماد خانواده حتی شهرداری را متقاعد می‌کند که نام کوچه را به نام فرزند آباجان تغییر دهند.
این فیلم از دیگر آثار دفاع‌مقدسی متمایز می‌شود به دلیل زاویه دید منحصربه‌فرد فیلمساز نسبت به خانواده‌های در انتظار بازگشت فرزندانشان. آباجان، به جای تاکید بر جنگ و ایدئولوژی‌های دینی، بر روی تجربیات و احساسات خانواده درگیر با مشکلات و ناامیدی تمرکز می‌کند.
- کارگردان: منیر قیدی
- بازیگران: ثریا قاسمی، پریناز ایزدیار
- سال انتشار: ۱۳۶۵
خلاصه داستان: فیلم “ویلایی‌ها” در اواسط جنگ ایران و عراق روایتی از گروهی از خانواده‌های رزمندگان است که در منطقه‌ای ویلایی در اندیمشک ساکن شده‌اند تا در پشت جبهه نقش خود را در جنگ ایفا کنند.
این اثر برای اولین بار در سی‌وپنجمین دوره جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد و نامزد دریافت ۸ جایزه شد که در این بین ۳ تای آن را برد. همچنین، در جشنواره‌های مختلف خارجی نیز توانست به جوایزی دست پیدا کند.
“ویلایی‌ها” داستان خانواده‌های چشم‌انتظاری را روایت می‌کند که عزیزانشان در جبهه‌ها در حال جنگیدن هستند. این خانواده‌ها در ویلایی‌هایی ساکن شده‌اند و وسایل و خوراکی‌های نیروهای ایرانی را آماده می‌کنند تا به نوعی به آن‌ها کمک کنند. این اثر زنانه و متفاوت، زاویه‌ای دیگر از جنگ ایران و عراق را نشان می‌دهد که تاکنون کمتر به آن پرداخته شده‌است.
در “ویلایی‌ها”، تعلیق، اضطراب، ترس، و چشم‌انتظاری زنان که در پشت جبهه منتظر عزیزان خود هستند، همچون خود میدان نبرد، به‌طور هولناک به‌تصویر کشیده شده‌اند. زنان به‌عنوان قهرمان‌های این اثر جنگی معرفی می‌شوند و با هر بار آمدن ماشین حامل خبرهای ناگوار، به دور آن جمع می‌شوند. این داستان تا آخر فیلم ادامه دارد و با دقت به درد و رنج انسان‌های درگیر جنگ می‌پردازد.
- کارگردان: محمدعلی باشه آهنگر
- بازیگران: میلاد کی‌مرام
- سال انتشار: ۱۳۹۰
خلاصه داستان: در دوران اختتامیه جنگ ایران و عراق، سیاوش، دیده‌بانی در یکی از برج‌های پالایشگاه، به یک نقطه حیاتی دست پیدا می‌کند. این موقعیت می‌تواند شرایط جنگ را به‌طور قابل توجهی تغییر دهد.
فیلم “ملکه” یکی دیگر از آثار منحصر به فرد و متفاوت در این لیست است که برخلاف الگوهای رایج آثار دفاع مقدس، طراحی شده است. سیاوش به عنوان یک دیده‌بان، مدتی طولانی را در برجی از پالایشگاه می‌گذراند و حرکات دشمن را رصد می‌کند. با وجود تلاش فراوان، او نمی‌تواند هدف مناسبی را شناسایی کند تا زمانی که به یک مکان ناشناخته در این برج می‌رسد. این مکان دارای مختصات حیاتی دشمن است و سیاوش به عنوان دیده‌بان، اختیار مرگ و زندگی دو طرف جنگ را در دست می‌آورد و همه چیز به مختصاتی وابسته می‌شود که او به مافوق‌های خود اطلاع می‌دهد.
در هنگام تماشای فیلم “ملکه”، ما با دیدی انسان‌محور روبه‌رو هستیم و فیلمساز سعی در نشان دادن ایده‌های مخالف جنگ دارد، به نحوی که هیچ طرفی برنده نشود. این اثر دارای فیلمنامه‌ای منحصر به فرد است و با عناصر سبکی جذاب همراه شده است. روش فیلمبرداری، دکوپاژها و استفاده از پالت رنگی سرد، تماماً توجه مخاطب را به خود جلب کرده و به منظور ارائه بهترین درام، از این عناصر بهره برده‌است.
۱۱. فیلم طبل بزرگ زیر پای چپ
- کارگردان: کاظم معصومی
- بازیگران: خمید فرخ‌نژاد
- سال انتشار: ۱۳۸۳
خلاصه داستان: در فیلم “طبل بزرگ زیر پای چپ”، سه بازمانده از نیروهای ایرانی در یک خاکریزی گیر افتاده‌اند و تشنگی و کلافگی آن‌ها را از پای درآورده است.
این فیلم یکی از آثار جالب و متفاوت جنگی و دفاع مقدس در این فهرست محسوب می‌شود که به ایده‌های ضدجنگ می‌پردازد. داستان در محل محدود خاکریزی اتفاق می‌افتد و سه نفر از بازماندگان ارتش ایران در این شرایط ناامیدکننده به تصویر کشیده می‌شوند. این افراد تشنگ و درگیر مشکلات زندگی در خاکریزی هستند. فیلمساز با استفاده از این موقعیت محدود، تلاش می‌کند تا پوچی جنگ را به تصویر بکشد و مخاطب را با تأثیرات منفی جنگ مواجه کند.
“طبل بزرگ زیر پای چپ” نمایانگر نارضایتی و رنج دو طرف درگیر از جنگ است. فیلم به وضوح نشان می‌دهد که زمان در جنگ به‌نظر می‌آید که ایستاده باشد و شخصیت‌ها در یک فضای مرگبار به سر می‌برند. تنها چیزی که احساس می‌شود، تنهایی، بیهودگی و تلخی کشتار است. این فیلم با لحن تلخ خود به تماشاگر احساسات واقعی جنگ را منتقل می‌کند. برخلاف بسیاری از آثار جنگی ایرانی، فیلمساز در این اثر بیشتر به عناصر سبک روایی توجه کرده و از اکشن و ضدوخورد چشم پوشی می‌کند. “طبل بزرگ زیر پای چپ” یک اثر شجاعانه در صحنه سینمای ایران است که هم ایده جذابی دارد و هم موفق به ارائه داستان بزرگی در محیط محدود می‌شود.
۱۰. فیلم کیمیا
- کارگردان: احمدرضا درویش
- بازیگران: خسرو شکیبایی، بیا فرهی
- سال انتشار: ۱۳۷۳
خلاصه داستان: در فیلم “کیمیا”، فرزند رضا در اوایل جنگ به‌دنیا می‌آید و خودش نیز به اسارت می‌رود. حالا او بعد از بازگشت از عراق به‌دنبال پیدا کردن دخترش کیمیا به مشهد آمده است.
“کیمیا” برای اولین بار در سیزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر به‌نمایش درآمد و سه سیمرغ بلورین را بدست آورد، از جمله آن‌ها جایزه بهترین بازیگر برای خسرو شکیبایی. فیلم همچنین در دو رشته بهترین جلوه‌های ویژه و بهترین صدابرداری نیز جایزه سیمرغ بلورین را کسب کرد. این اثر توسط احمدرضا درویش ساخته شده است و به زندگی آزاده‌ای می‌پردازد که بعد از سال‌ها اسارت، حالا به‌دنبال تنها عضو خانواده‌اش، یعنی دخترش، است. درویش در این فیلم نه تنها به پرورش یک قهرمان در شخصیت رضا می‌پردازد بلکه با بازی قوی خسرو شکیبایی، کارکتر اصلی را به نحوه‌ای جذاب و قدرتمند به تصویر می‌کشد.
“کیمیا” از کلیشه‌های رایج آثار دفاع مقدسی آن دوره خودداری می‌کند و ایده‌های ضدجنگ را در خود جای داده است. شخصیت رضا، که همه‌ی اعضای خانواده‌اش را در جنگ از دست داده و به اسارت رفته، حالا مجبور است از دخترش نیز بگذرد. درویش با نشان دادن هولناکی جنگ و پرورش قهرمان‌ها، این اثر را به گونه‌ای خاص به تصویر می‌کشد و هرآنچه در ذهن دارد، از طریق احوالات و تفکرات رضا به‌نمایش می‌گذارد. “کیمیا” به طور همزمان به عناصر سبک بصری و اکشن نیز اهمیت می‌دهد و در جست‌وجوی درام برای خودش است.
۹. فیلم لیلی با من است
- کارگردان: کمال تبریزی
- نویسنده: کمال تبریزی
- بازیگران: پرویز پرستویی
- سال انتشار: ۱۳۷۴
خلاصه داستان: در فیلم “لیلی با من است”، صادق که فیلمبردار تلویزیون است، برای دریافت وام مجبور می‌شود با آقای کمالی به جبهه برود.
“لیلی با من است” یک کمدی دفاع مقدسی و جنگی است که با ورود به سینما، فصل تازه‌ای از فیلم‌های این ژانر را باز کرد. این اثر با موج جدید کمدی‌های دهه هفتاد به سینما آمد و از کلیشه‌های رایج این ژانر خودداری کرد. قهرمان این فیلم، یعنی صادق با بازی پرویز پرستویی، از قهرمانان متفاوت و نوآورانه‌ای بود که تا آن زمان در فیلم‌های دفاع مقدسی به‌نمایش آمده بودند.
طرز تفکر و رفتارهای کارکتر صادق در این فیلم، تصویری غیرملموس از یک رزمنده را به تصویر می‌کشید. اینکه ترس از جبهه‌ی نبرد و همراه شدن با یک رزمنده را به‌دلیل دریافت وام به وجود آورد، انقلابی بود که در این نوع از فیلم‌ها ارائه شده بود. “لیلی با من است” به‌طور موفقیت‌آمیزی از بین بردن کلیشه‌ها و ترس‌های مرسوم جلب توجه کرد و خود را به‌عنوان یک اثر مهم و پرمخاطب در سینمای ایران معرفی کرد. این فیلم، با موقعیت‌های کمدی و طنز غنی شده است و بازی پرویز پرستویی نیز در این سیاق، برای تماشاگران بسیار جذاب و دلنشین است.
۸. فیلم عقاب ها
- کارگردان: ساموئل خاچیکیان
- بازیگران: جمشید هاشم‌پور
- سال انتشار: ۱۳۶۳
خلاصه داستان: در فیلم “عقاب‌ها”، خلبانی ایرانی در منطقه کردستان عراق سقوط می‌کند. یکی از ماموران ایرانی که از قبل در آنجا حضور دارد، به کمک‌اش می‌رود.
“عقاب‌ها” یکی از بهترین فیلم‌های ایرانی دفاع مقدسی است، که براساس داستان واقعی نجات یک خلبان ساخته شده و اقتباسی از کتاب “سقوط در چهلمین پرواز” است. این اثر داستانی پرتعلیق و متمرکز بر شخصیت‌ها دارد و به نحوی خاص به پرورش قهرمان خود توجه کرده است. فیلم با استقبال بی‌نظیر مخاطب روبه‌رو شد و ستاره‌ی روزهای سینما، جمشید هاشم‌پور، نیز در آن حضور داشت.
“عقاب‌ها” با موفقیت بزرگی روبرو شد و به عنوان یکی از پرمخاطب‌ترین و پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران شناخته می‌شود. این فیلم به خوبی از کلیشه‌های رایج فیلم‌های جنگی در آن دوره خودداری کرده و در کنار داستان پرادواهه‌ای که ارائه می‌دهد، از عناصر سبک روایی به خوبی بهره‌مند است. موسیقی زیبای این فیلم نیز در تداخل با داستان، تجربه‌ی بی‌فراموشی را برای تماشاگران به ارمغان می‌آورد. “عقاب‌ها” نشان دهنده‌ی توانایی خاچیکیان در ساخت یک اثر جذاب و ماندگار است، که با وجود محدودیت‌های تکنولوژی زمان خود، به‌طور قابل توجهی موفقیت‌آمیز بوده و تا امروز هم جاودانه مانده است.
۷. فیلم دوئل
- کارگردان: احمدرضا درویش
- بازیگران: سعید راد، پژمان بازغی
- سال انتشار: ۱۳۸۲
خلاصه داستان: در زمان جنگ ایران و عراق، گاوصندوقی مهم در اروندرود غرق می‌شود. زینال که در همان موقع به اسارت می‌رود، حالا به وطن بازگشته است و این اتفاق مسائل زیادی را درباره‌ی آن گاوصندوق برملا می‌کند.
“دوئل” یکی از فیلم‌های جنگی سینمای ایران است که عناصر سبک بصری را به شکل مهمی بررسی می‌کند و تمرکز بیشتری را بر روی آب‌ورنگ خود قرار داده است. این اثر با گرافیک‌های میدانی و ویژه‌ای که به کار برده، به یکی از پرخرج‌ترین فیلم‌های سینمای ایران تبدیل شده و با کسب ۸ جایزه سیمرغ بلورین در بیست‌ودومین جشنواره فیلم فجر شکوفا شد. “دوئل” اولین فیلم ایرانی بود که از صدای دالبی بهره برده بود و از این نظر نیز نقل مکان‌های جلوه‌های صوتی در سینمای ایران را تغییر داد.
هرچند “دوئل” در زمان اکران با استقبال بزرگی مواجه شد، اما در بخش فیلمنامه از ساختار فلش‌بک‌های مکرر استفاده می‌کند که ممکن است تماشاگر را خسته کند. همچنین، بکارگیری ایده‌های وسترن توسط فیلمساز، باعث می‌شود که “دوئل” به یاد ماندنی به عنوان یک آثار خاص و بی‌نظیر در سینمای ایران شناخته شود. درویش با قرار دادن زینال و رضا در مواجهه با هم، جهانی ویژه با الهام از ژانر وسترن ایجاد کرده و تا حد زیادی از کلیشه‌ها و الگوهای رایج خارج شده است.
۶. فیلم تنگه ابوقریب
- کارگردان: بهرام توکلی
- بازیگران: جواد عزتی، حمیدرضا آذرنگ
- سال انتشار: ۱۳۹۶
خلاصه داستان: نیروهای ایرانی مشغول آماده‌سازی خود برای جلوگیری از ورود نیروهای عراقی از طریق تنگه ابوقریب هستند.
“تنگه ابوقریب” یک فیلم دفاع مقدسی است که بر اساس یک داستان واقعی ساخته شده است. در روزهای آخر جنگ، لشگر زرهی بعث عراق با لشگر ۲۷ محمد رسول‌الله در تنگه ابوقریب روبه‌رو می‌شود تا موقعیتی استراتژیک را کسب کند. این اثر، هفتمین فیلم بهرام توکلی است که در مقایسه با آثار اولیه‌اش، یعنی “پرسه در مه” و “اینجا بدون من”، نگرش متفاوتی به سینما دفاع مقدس دارد. توکلی در این فیلم از کلیشه‌های رایج در سینمای جنگی فاصله گرفته و سعی دارد به واقعیت‌های جنگی بپردازد.
“تنگه ابوقریب” تلاش می‌کند تا نگاه جدیدی به جنگ ارائه دهد و به نمایش بگذارد که زندگی در جلوه جنگ چقدر پیچیده و پر از ناراحتی و ترس است. این فیلم از نمایش خون و صحنه‌های خشونت‌آمیز کاسته و تا حد زیادی از کلیشه‌های سینمای جنگی خارج شده است. با این وجود، توکلی در تلاش برای ایجاد یک درام قوی ناکام مانده و شخصیت‌ها و داستان از نظر روایی به‌طور کامل پردازش نشده‌اند. “تنگه ابوقریب” به شدت به عناصر سبک بصری اعتماد کرده و ناتوان در ایجاد یک ساختار درامی قوی به چشم می‌آید.
۵. فیلم اتوبوس شب
- کارگردان: کیومرث پوراحمد
- بازیگران: خسرو شکیبایی، محمدرضا فروتن
- سال انتشار: ۱۳۸۵
خلاصه داستان: ۳۸ اسیر عراقی را به‌همراه دو رزمنده از مناطق مرزی به داخل ایران می‌فرستند.
“اتوبوس شب” بر اساس کتاب “داستان‌های شهر جنگی” حبیب احمدزاده ساخته شده است و جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره فیلم آسیا پاسیفیک را از آن خود کرده است. این اثر در دسته فیلم‌های جنگی و دفاع مقدسی جا خوش کرده و با بیان ایده‌های ضدجنگ به تازگی برخاسته است. “اتوبوس شب” با رویکردی روایی ویژه به داستان خود می‌پردازد و اکشن را به عنوان یک عنصر خدمتگذار به قصه‌اش معرفی می‌کند. این فیلم از نمایش تجهیزات نظامی معمول در فیلم‌های جنگی اجتناب کرده و به نمایش آدمیت و زندگی در شرایط جنگ می‌پردازد.
با این حال، “اتوبوس شب” به طوری کلی از کلیشه‌های فیلم‌های جنگی استفاده می‌کند، به ویژه با تغییر ناگهانی شخصیت فاروق که در تضاد با ایده‌های اصلی فیلم قرار دارد. این امر باعث آسیب به قصه می‌شود. از طرفی، عملکرد بازیگران توسط منتقدان ستوده شده و خسرو شکیبایی جایزه بهترین بازیگری را در جشنواره فیلم فجر به خود اختصاص داد. با این حال، علی رغم موفقیت‌های جوایزی، “اتوبوس شب” در بازار به فروش خوبی دست نیافت.
۴. فیلم سفر به چزابه
کارگردان: رسول ملاقلیپور
بازیگران: فرهاد اصلانی، مسعود کرامتی
سال انتشار: ۱۳۷۴
خلاصه داستان: وحید، که در سال‌های جنگ در جبهه‌های نبرد حضور داشته است، حالا در حال ساخت فیلمی درباره جنگ و دوستان‌اش که در جبهه به شهادت رسیده‌اند، است. علی، آهنگساز دوست وحید، با او به محل فیلمبرداری می‌رود و هر دو سر از خاطرات جبهه درمی‌آورند.
“سفر به چذابه” به عنوان یکی از متفاوت‌ترین فیلم‌های دفاع مقدسی در سینمای ایران شناخته می‌شود. این فیلم با رویکرد جدید به روایت جنگ ایران و عراق می‌پردازد. در داستان این اثر، مرز بین واقعیت و خیال مبهم می‌شود و قهرمانان داستان به یک برزخ میان دو دنیای واقعی و خیالی می‌افتند. “وحید” با خوشحالی از دیدار دوستانش لذت می‌برد، در حالی که “علی” در میان توپ و خمپاره‌ها ناراحت است.
این فیلم متاسفانه از توانمندی‌ها و ایده‌های خود در بخش روایی کمتر بهره‌مند شده و تمرکز بیشتری را بر روی عناصر سبک بصری گذاشته است. از این رو، اتفاقات اصلی و نگرش به مسائل انسانی و معنوی جنگ به دست ایجاد کننده‌های فیلم خوب ترجمه نشده‌اند. “سفر به چذابه” در جشنواره فیلم فجر به نمایش گذاشته شد و در بخش‌های مختلف نامزدهای سیمرغ بلورین شد که توانست جایزه بهترین تدوین را به خود اختصاص دهد.
۳. فیلم آژانس شیشه‌ای
- کارگردان: ابراهیم حاتمی‌کیا
- بازیگران: پرویز پرستویی، رضا کیانیان
- سال انتشار: ۱۳۷۶
خلاصه داستان: عباس، جانباز جنگ، وضعیت وخیمی دارد و برای درمان به همراه همرزم سابق‌اش به لندن می‌رود. او در آخرین مراحل زندگی‌اش با دوست صمیمی‌اش، حاج کاظم، مواجه می‌شود که برای تهیه هزینه بلیت، مراجعه‌کنندگان یک آژانس مسافرتی را گروگان می‌گیرد.
“آژانس شیشه‌ای” یکی از فیلم‌های مهم ابراهیم حاتمی‌کیا به‌شمار می‌آید و در بیرون از محدوده دفاع مقدس روایت می‌شود. داستان این فیلم در مورد عباس، یک جانباز جنگ، است که به همراه دوست صمیمی‌اش به لندن سفر می‌کند. این سفر نه تنها به درمان فیزیکی عباس کمک می‌کند بلکه درگیری‌ها و مشکلات مختلفی را به همراه دارد.
“آژانس شیشه‌ای” با تأکید بر عناصر سبک بصری و فراهم آوردن تجربه زندگی جانبازان پس از جنگ، در میان فیلم‌های سیاسی این دوره به‌شمار می‌آید. این فیلم به شکل خاصی با مسائل انسانی، اجتماعی و سیاسی مرتبط شده و از دیدگاه کارگردان نگاهی تازه به این موضوعات ارائه می‌دهد.
“آژانس شیشه‌ای” با کسب ۹ جایزه سیمرغ بلورین در جشنواره فیلم فجر، به‌عنوان یکی از بهترین فیلم‌های سینمای سیاسی پس از انقلاب مورد تقدیر منتقدان و مخاطبان قرار گرفت. این اثر، علاوه بر موفقیت‌های جشنواره‌ای، به دلیل بررسی عمیق و تأملی در زندگی اجتماعی و انسانی، در محافل سینمایی نیز بحث و تحلیل زیادی را به‌دنبال داشته است.
۲. فیلم باشو غریبه کوچک
- کارگردان: بهرام بیضایی
- بازیگران: سوسن تسلیمی
- سال انتشار: ۱۳۶۴
خلاصه داستان: فیلم “باشو” به کارگردانی بهرام بیضایی، داستان یک جوان به نام باشو را روایت می‌کند. او از خاطرات تلخ جنگ در جنوب کشور فرار می‌کند و به یکی از شهرهای شمالی مهاجرت می‌کند.
باشو، یک غریبه کوچک، توسط منتقدان به عنوان یکی از بهترین آثار تاریخ سینمای ایران تصویب شده است. اما تا چند سال پس از تولید، به دلیل دلایلی نامعلوم، به توقیف درآمده و اجازه نشر نگرفته است. این فیلم، همچون برخی اثار دیگر از جمله “از کرخه تا راین”، به رغم ماهیت جنگی خود، خود را خارج از محدوده جغرافیایی جنگ قرار داده و در عمق داستان، ایده‌های ضدجنگ را پیگیری می‌کند.
باشو، پسری اهل جنوب است که پس از ویرانی خانه‌اش به دلیل حملات عراقی، با استفاده از یک ماشین باری به شمال ایران مهاجرت می‌کند و به شالیزار زنی به نام نایی ملحق می‌شود. این فیلم به شیوه‌ای شگفت‌انگیز درباره آوارگی و زندگی در دوران جنگ، موضوعی اساسی و توجه‌خواه آن دوره زمانی را ارائه می‌دهد. آواره‌های جنگ در شهرهای ایران، در تمام نقاط کشور پراکنده بودند.
واقعیت جنگ توسط باشو به شکل کاملی نمایان می‌شود و نشان می‌دهد که حتی در صورت مهاجرت به سرزمینی پرنعمت و زیبا، کوچ اجباری چقدر می‌تواند تأثیرگذار و ناراحت‌کننده باشد. باشو، با لهجه عربی و ناآشنایی با لهجه شمالی‌ها، با اراده و مهربانی نایی، با انسانیت مشترک خود، تجربه مهاجرت و آسیب‌های جنگ را به تصویر می‌کشد. بهرام بیضایی با استفاده از ایمان به قدرت نمادها و استعارات، مفاهیم جنگ را به نمایش می‌گذارد و با تأکید بر انسانیت و واقعیت انسان، داستان را به تصویر می‌کشد. “باشو”، هم از نظر سبک بصری و هم از نظر محتوایی، یک اثر قابل تحسین است.
۱. فیلم از کرخه تا راین
- کارگردان: ایراهیم حاتمی کیا
- بازیگران: هما روستا، علی دهکردی
- سال انتشار: ۱۳۷۱
خلاصه داستان: در فیلم “از کرخه تا راین” که به کارگردانی ایراهیم حاتمی کیا ساخته شده است، داستان سعید، که برای درمان خود به آلمان سفر کرده است، و در آنجا با خواهرش دیدار می‌کند، تعریف می‌شود.
این اثر، برخلاف فیلم‌های جنگی دهه‌های گذشته، به روزهای پس از جنگ پرداخته و خاکریزها را به بیمارستان می‌برد. در دورانی که جانبازان شیمیایی برای درمان به آلمان می‌رفتند، حاتمی کیا تصمیم گرفت تا زندگی پس از جنگ را در غربت به تصویر بکشد. او در این اثر سعی دارد جامعه‌ای را نشان دهد که برای سربازان جنگ، زندگی در آن دیگر ممکن نمی‌باشد. حاتمی کیا در این فیلم به نمایش می‌گذارد که هرچند به‌ظاهر جنگ پایان یافته است، اما برای کسانی که در خاکریزها بوده‌اند، اثرات آن هنوز هم قابل احساس است.
از کرخه تا راین داستان چند جانباز را روایت می‌کند که برای درمان به آلمان رفته‌اند و هرکدام دیدگاه منحصر به فردی نسبت به زندگی و اتفاقات اطراف خود دارند. این اثر یکی از اولین فیلم‌های تولیدشده در ایران پس از انقلاب است که در خارج از کشور ساخته شده است. پس از اکران این فیلم در جشنواره فیلم فجر، حاتمی کیا اعلام کرد که اگر از سیف‌ا… حمایت نمی‌شد، این اثر هرگز به وجود نمی‌آمد. از کرخه تا راین به دلیل مکان‌های فیلمبرداری و لوکیشن‌های خارجی‌اش، با چالش‌ها و مصائب زیادی برای گروه تولید و حاتمی کیا همراه بود، که خود حاتمی کیا نیز از نبود حمایت‌های مناسب دولتی شکایت‌های زیادی داشت.
نظرات کاربران